Είναι εφικτή η συζήτηση για τη συνείδηση χωρίς τη φιλοσοφία;
15543753321594802812.jpg?crop=800,480)
Η εποχή μας παρασέρνει στη διατύπωση μεγαλόπνοων προβλέψεων για το μέλλον, όπως ότι δεν αργεί η μέρα που μέσα από την τεχνητή νοημοσύνη θα αναδυθεί αυτόματα και τεχνητή συνείδηση.
Ανήκει η συνείδηση στο φυσικό κόσμο; Η αλήθεια είναι ότι δεν έχει γίνει κατορθωτό μέχρι σήμερα να δοθεί ένας αντικειμενικός ορισμός της, παρότι, από την άλλη, τα εμπειρικά μας δεδομένα μάς κάνουν βέβαιους για την ύπαρξή της. Πολλοί λένε μάλιστα ότι η ισχυρότερη απόδειξη για την ύπαρξη της ανθρώπινης συνείδησης είναι μόνο το ότι όλοι οι άνθρωποι μιλούν για αυτήν αν και δεν μπορούν να την ορίσουν επακριβώς.
Ως βασικές παράμετροι περιγραφής της συνείδησης τείνουν να θεωρούνται η λογική, η αυτογνωσία και το υποκειμενικό βίωμα – σαν να λέμε ότι συνειδητοποιώ επειδή σκέφτομαι, επειδή αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου ή επειδή βιώνω. Ειδικότερα όμως, αν θελήσουμε να ξεφύγουμε από την ακροβασία των υποκειμενικών βιωμάτων και της αυτογνωσίας και θέσουμε τη λογική στο επίκεντρο της συνείδησης, ως μια αντικειμενική προσέγγιση, τότε η εξήγηση της συνείδησης ως αποτέλεσμα της ίδιας της λογικής θα καλείται να τεκμηριώσει τον ίδιο τον εαυτό της, ανήκοντας σε μια ομάδα προτάσεων που μπορούν οι ίδιες να ελέγχουν και την εγκυρότητά τους. Όμως αυτό έχει μαθηματικά αποδειχθεί ότι είναι αδύνατο.
Πράγματι, σύμφωνα με το αποκαλούμενο θεώρημα του Gödel, η αποδειξιμότητα ενός συλλογισμού δεν είναι ποτέ δυνατό να εμπεριέχεται στον ίδιο αυτό τον συλλογισμό. Αυτό αφήνει εκτός δυνατότητας απόδειξης τις αξιωματικές παραδοχές κάθε θεωρίας ανεξαιρέτως. Πιο μεταφορικά, το έπαθλο του παιχνιδιού της νόησης δεν μπορεί ποτέ να είναι η υπαγόρευση των κανόνων του από έναν παίκτη του, όσο και δεινό, γιατί αυτό θα είναι μια αλλαγή που θα καταργεί το παιχνίδι και θα εισάγει απλώς ένα άλλο, υποδεέστερο.
Κάθε συλλογισμός ανήκει σε κάποια μυαλά και όχι στον άμυαλο φυσικό κόσμο˙ έχει δηλαδή ιδιοκτήτη. Έτσι π.χ. η πρόταση ότι ένας συγκεκριμένος άνθρωπος είναι ψεύτης μπορεί να δεχτεί διάψευση ή επαλήθευση, αλλά η πρόταση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ψεύτες δεν μπορεί να επαληθευτεί αλλά ούτε και να διαψευστεί όταν διατυπώνεται από άνθρωπο! Είναι, όπως λέμε, μία πρόταση «παράδοξη». Ας σημειωθεί ότι το ίδιο θα ισχύει και όταν π.χ η πρόταση ότι όλοι οι υπολογιστές λένε ψέματα διατυπώνεται από έναν υπολογιστή.
Μία παρόμοια πρόταση είναι και η πρόταση «δεν έχω συνείδηση». Για να διατυπωθεί μία τέτοια πρόταση θα πρέπει να μπορεί κανείς να περιγράψει τι είναι η συνείδηση και μετά να αποφανθεί για το εάν την έχει ή όχι. Από τη στιγμή που η συνείδηση είναι ένα βίωμα τότε είναι αδύνατο το βίωμα αυτό να περιγραφεί εάν δεν έχει υπάρξει. Από τη στιγμή όμως που θα υπάρξει, τότε δεν μπορούμε παρά να δεχτούμε ότι το ανθρώπινο άτομο με βιώματα που το κάνουν να μιλά για τη συνείδηση, έχει συνείδηση ακόμη κι αν το αρνείται.
Όλα αυτά δεν διατυπώνονται για να… στραμπουλήξουμε το μυαλό μας, αλλά για να ειπωθεί κάτι πολύ απλό: Είναι αδύνατο να αποφαινόμαστε επιστημονικά περί της συνείδησης αν δεν δώσουμε έναν αυστηρά επιστημονικό ορισμό της. Αυτό σημαίνει όμως αναγκαστικά ότι ειδικά αυτή η συζήτηση είναι αδιάρρηκτα ενωμένη και με τη σκέψη περί των δομικών λίθων της σκέψης – με άλλα λόγια, με αυτό που κινείται πέραν της επιστήμης και γενικά ονομάζουμε φιλοσοφία. Είναι δηλαδή αδύνατο και το να μιλήσουμε για τη συνείδηση παραμένοντας μέσα σε αυστηρό επιστημονικό πλαίσιο χωρίς τη φιλοσοφία.
ΚΩΣΤΑΣ ΣΠΙΓΓΟΣ
Ο Κωνσταντίνος Χρ. Σπίγγος γεννήθηκε το 1971 στον Πειραιά και αποφοίτησε από το 3ο Λύκειο Χαϊδαρίου. Είναι νευρολόγος, απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Παν/μίου Αθηνών και ειδικευθείς στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, στο Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Γ. Γεννηματάς» και στο Ινστιτούτο Νευρολογίας του Λονδίνου το 1999, όπου του απονεμήθηκε το Δίπλωμα Κλινικής Νευρολογίας από το πανεπιστήμιο UCL. Είναι μέλος της Ελληνικής Νευρολογικής Εταιρίας και της Ελληνικής Εταιρίας Κεφαλαλγίας από το 2004. Στα πλαίσια της κλινικής του δραστηριότητας, ως ειδικός νευρολόγος, έχει διατελέσει επιστημονικός συνεργάτης του Γ. Ν. Α. «Γ. Γεννηματάς», του ιδιωτικού θεραπευτηρίου «Υγεία», καθώς και επιμελητής του Γενικού Νομαρχιακού Νοσοκομείου Κέρκυρας. Έχει δεκάδες διεθνείς και ελληνικές δημοσιεύσεις και συμμετοχές σε επιστημονικά συνέδρια. Από το 2003 ζει και εργάζεται ως ιδιώτης γιατρός στην Κέρκυρα. Εκ παραλλήλου, ασκεί δραστηριότητες επιστημονικού συγγραφέα με εξειδίκευση στη Νευρολογία και στην Ψυχιατρική, δραστηριότητες ενημέρωσης και επιμόρφωσης στον τομέα της Νευρολογίας και της Ψυχιατρικής και στον ευρύτερο τομέα των σχέσεων ιατρού - ασθενούς, δραστηριότητες επιστημονικού συμβούλου και εκπαιδευτή για λογαριασμό εταιριών του φαρμακευτικού τομέα, καθώς και πολυετή δραστηριότητα στον τομέα της μετάφρασης και επιμέλειας κειμένων και βιβλίων ιατρικού και ευρύτερου ιατρο-κοινωνικού ενδιαφέροντος. Έχει διατελέσει εκλεγμένο μέλος ΔΣ της Ελληνικής Εταιρίας Κεφαλαλγίας και του Ιατρικού Συλλόγου Κέρκυρας. Από το 2003 έως το 2009 υπήρξε επιστημονικός διευθυντής και τακτικός αρθρογράφος του περιοδικού εκλαϊκευμένης ιατρικής «Popular Medicine», μηνιαίου ένθετου της εφημερίδας «Καθημερινή». Σήμερα αρθρογραφεί στην εβδομαδιαία στήλη «Με κρότους και ψίθυρους» της κερκυραϊκής εφημερίδας «Καθημερινή Ενημέρωση» και είναι παραγωγός του ραδιοφωνικού ενθέτου «Επισυνάψεις» στον Κύμα FM 90,3. Έχει συγγράψει το βιβλίο εκλαϊκευμένης νευροεπιστήμης «Γνωστικός και ψυχικός εγκέφαλος» (2014), τη συλλογή έμμετρου και πεζού λόγου «Χρήζεις προστασίας» (2018), τη συλλογή φιλοσοφικού χαρακτήρα δοκιμίων «Επισυνάψεις» (2019) και την ποιητική συλλογή «Καλούπια αναπνοών» το 2021. Συμμετέχει στο καθημερινό κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι με συχνές διαλέξεις, παρουσιάσεις, εισηγήσεις, άρθρα γνώμης, δημόσιες παρεμβάσεις και πολιτική δράση.
