Σάββατο 11.01.2025 ΚΕΡΚΥΡΑ

Εσύ τι έκανες με το άρρητο;

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ
20 Δεκεμβρίου 2024 / 17:49
ΚΩΣΤΑΣ ΣΠΙΓΓΟΣ

Εσύ τι έκανες με το άρρητο;

Όταν στα πρώτα μαθήματα Γεωμετρίας της ζωής μας μάς λένε ότι ανάμεσα σε δύο σημεία περνά μόνο μία ευθεία, αν τολμήσει κανείς και ρωτήσει γιατί συμβαίνει αυτό, η απάντηση που παίρνει είναι ότι πρόκειται για αξίωμα και δεν αποδεικνύεται. Τώρα που ξαναφέρνω στο μυαλό μου αυτή την ανάμνηση, συνειδητοποιώ ότι αισθάνθηκα μεγάλη απογοήτευση από την απάντηση, γεγονός που σημαίνει ότι μάλλον κάποιοι μου είχαν υποσχεθεί πως στο σχολείο θα πάρω απαντήσεις στο κάθε μου γιατί.

Τα αξιώματα βασίζονται στις αποκαλούμενες σχέσεις πρώτης τάξης, δηλαδή αυτές ανάμεσα στον κόσμο, ό, τι και να είναι αυτός και τις καθολικές παραδοχές, από τις οποίες ξεκινάμε κάθε μας λογικό συλλογισμό. Έτσι, δύο σημεία ορίζουν μια ευθεία, γιατί δεν έχουμε δει ποτέ να συμβαίνει κάτι άλλο, αλλά ούτε και μπορούμε να φανταστούμε να συμβαίνει κάτι άλλο χωρίς να καταρρεύσει η ίδια η λογική μας, αν όχι και η φαντασία μας.

Όλοι κατανοούμε πόσο δυνατός μπορείς να γίνεις, μέσα από τα σχολεία και τα πανεπιστήμια, στη λογική επεξεργασία του –εξηγήσιμου μέρους– του κόσμου, αλλά παραμένει διαρκώς εκκρεμές το τι θέλεις να κάνεις με το μη εξηγήσιμο. Πολλοί βεβαίως επιλέγουν –ίσως και καλύτερα γι’ αυτούς– να μην ασχολούνται. Μια στάση επιβίωσης είναι και η παράβλεψη. Το μη εξηγήσιμο είναι πάντα εδώ, ωστόσο. Αυτό που γράφω και αυτό που διαβάζετε χρειάστηκαν ευθείες και σημεία για να μεταδοθούν, ώστε προϋποθέτουν εξίσου και τα εξηγήσιμα και τα μη εξηγήσιμα μέρη του κόσμου.

Η εξήγηση δεν είναι βασική προϋπόθεση της επιβίωσης χωρίς να μπορούμε να εξηγήσουμε ως το πλήρες βάθος του ούτε και αυτό – τότε όμως τι ακριβώς αντιπροσωπεύει η εξήγηση για τη ζωή μας; Το μη εξηγήσιμο μέρος του κόσμου ενσωματώνεται μόνο στη βιωματική γνώση μας, που ξεκινάμε να συλλέγουμε από την πρώτη μέρα ζωής μας, πολύ πριν μιλήσουμε, πολύ πριν σκεφτούμε λογικά και πολύ πριν αποπειραθούμε να την περιγράψουμε. Το γεγονός ότι κάτι είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει είναι μια «πρώτης τάξης» πραγματικότητα του κόσμου, προσβάσιμη μόνο στις αισθήσεις (εμπειρία), ενώ π.χ. ο συλλογισμός ότι αφού υπάρχει το Α τότε υπάρχει και το Β είναι ένα δεύτερης τάξης συμπέρασμα (λογική). Η διαχείριση που κάνουμε στα μη εξηγήσιμα μέρη του κόσμου μάλλον αποτελεί και το βασικό κριτήριο κάποιας διάκρισης ανάμεσα στην ευφυία και στη σοφία, διότι όχι, η σοφία δεν είναι η υπέρτατη ευφυΐα…

Η διαφορά αυτού που μπορεί και αυτού που δεν μπορεί να ταξινομηθεί σε παραμέτρους, ώστε να εξηγηθεί, δεν έχει να κάνει με κάποια διπολική κατάσταση του ίδιου του σύμπαντος. Ο κόσμος προϋπάρχει των εξηγήσεων, ώστε δεν κατασκευάστηκε με σκοπό να εξηγείται. Οι εγγενείς περιορισμοί της λογικής για τον κόσμο είναι αυτοί που δημιουργούν τη διάκριση μεταξύ του εξηγήσιμου και του μη ή, πιο φιλοσοφικά, μεταξύ ρητού και αρρήτου.

Ένα χωράφι στο οποίο φυτρώνουν πορτοκαλιές δεν προορίζεται μόνο για τις πορτοκαλιές, αλλά ίσως και για μηλιές, όμως οι πορτοκαλιές δεν θα μπορέσουν ποτέ να αναγνωρίσουν στο έδαφος αυτό τις ιδιότητες που προορίζονται μόνο για τις μηλιές, για τον απλό λόγο ότι δεν είναι μηλιές, η δε αναγνώριση των ιδιοτήτων που προορίζονται για τις ίδιες, για πορτοκαλιές, δεν είναι κάτι ξεχωριστό από την ίδια την ύπαρξή τους, αλλά ταυτίζεται με αυτήν.

Οι περιορισμοί της λογικής δεν αφορούν όμως παρομοίως και τη σωματική πείρα (εμπειρία) — αυτή σχηματίζεται ως ένας πολύ πιο απλός καθρέφτης του κόσμου. Αν η εμπειρία και η λογική κατασκευάζουν είδη καθρεφτών του κόσμου, απεικονίζοντας και τα δύο το ίδιο είδωλο, τότε αυτός της λογικής είναι πολύ πιο παραμορφωτικός από αυτόν της πείρας. Στον υποτομέα της πείρας του χωραφιού, δηλαδή του δικού τους κόσμου, οι πορτοκαλιές και οι μηλιές ταυτίζονται, φυτρώνουν και υπάρχουν, χωρίς να μπορούν όμως και να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν ως προς το εάν ταυτίζονται. Μόνο τρίτοι με διαφορετικές ιδιότητες ως προς τον κόσμο, ικανοί προς λογική, μπορούν να το κάνουν αυτό.

Η εμπειρία ή η λογική βρίσκονται πιο κοντά στην αλήθεια του σύμπαντος; Σίγουρα γνωρίζουμε ότι μια εμπειρία μπορεί να μας εξαπατήσει, για παράδειγμα, τα αστέρια των αστερισμών αν και φαίνονται στα ίδια σημεία του ουρανού, δεν έχουν μεταξύ τους καμία σχέση, ενώ οπωσδήποτε οι αρχαίοι δεν ήταν λιγότερο λογικοί από εμάς, κάθε άλλο ίσως. Μπορούμε να πλάσουμε σενάρια κατά τα οποία η πλάνη της εμπειρίας μπορεί να συμβεί στην ανθρωπότητα οποτεδήποτε και στο μέλλον (κάτι που είναι δύσκολο να δεχτούμε με την ταυτόχρονη εποπτεία μας της αρχικής πλάνης και της αποκάλυψης της αλήθειας, στην εποχή μάλιστα της εκκόλαψης των κβαντικών υπολογιστών).

Από την άλλη, το να μετρήσουμε τη λογική είναι ίσως και αδύνατο, καθώς αυτό που βάζει σε σειρά τις μετρήσεις μας όταν μετράμε τη λογική είναι… η ίδια η λογική. Κατά τον τρόπο αυτό γίνεται απολύτως αδύνατο και το να ανακαλύψουμε με… λογικό τρόπο, εμείς ή τεχνητά υποκατάστατά μας, ότι η λογική μας πάσχει, ακριβώς όπως στο κλασικό φιλοσοφικό παράδοξο, όπου είναι αδύνατο για κάποιον «πάντα ψεύτη» να πιστοποιήσει με όποια δήλωσή του ότι είναι… πάντα ψεύτης. Κάτι τέτοιο μένει να ανακαλυφτεί μόνο από τους άλλους, εμπειρικά και εκ των υστέρων… Σε ένα αδιάκοπο, φαύλο ή ενάρετο (εδώ κρύβεται κάποια απόφασή μας!) κύκλο.

ΚΩΣΤΑΣ ΣΠΙΓΓΟΣ

Ο Κωνσταντίνος Χρ. Σπίγγος γεννήθηκε το 1971 στον Πειραιά και αποφοίτησε από το 3ο Λύκειο Χαϊδαρίου. Είναι νευρολόγος, απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Παν/μίου Αθηνών και ειδικευθείς στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, στο Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Γ. Γεννηματάς» και στο Ινστιτούτο Νευρολογίας του Λονδίνου το 1999, όπου του απονεμήθηκε το Δίπλωμα Κλινικής Νευρολογίας από το πανεπιστήμιο UCL. Είναι μέλος της Ελληνικής Νευρολογικής Εταιρίας και της Ελληνικής Εταιρίας Κεφαλαλγίας από το 2004. Στα πλαίσια της κλινικής του δραστηριότητας, ως ειδικός νευρολόγος, έχει διατελέσει επιστημονικός συνεργάτης του Γ. Ν. Α. «Γ. Γεννηματάς», του ιδιωτικού θεραπευτηρίου «Υγεία», καθώς και επιμελητής του Γενικού Νομαρχιακού Νοσοκομείου Κέρκυρας. Έχει δεκάδες διεθνείς και ελληνικές δημοσιεύσεις και συμμετοχές σε επιστημονικά συνέδρια. Από το 2003 ζει και εργάζεται ως ιδιώτης γιατρός στην Κέρκυρα. Εκ παραλλήλου, ασκεί δραστηριότητες επιστημονικού συγγραφέα με εξειδίκευση στη Νευρολογία και στην Ψυχιατρική, δραστηριότητες ενημέρωσης και επιμόρφωσης στον τομέα της Νευρολογίας και της Ψυχιατρικής και στον ευρύτερο τομέα των σχέσεων ιατρού - ασθενούς, δραστηριότητες επιστημονικού συμβούλου και εκπαιδευτή για λογαριασμό εταιριών του φαρμακευτικού τομέα, καθώς και πολυετή δραστηριότητα στον τομέα της μετάφρασης και επιμέλειας κειμένων και βιβλίων ιατρικού και ευρύτερου ιατρο-κοινωνικού ενδιαφέροντος. Έχει διατελέσει εκλεγμένο μέλος ΔΣ της Ελληνικής Εταιρίας Κεφαλαλγίας και του Ιατρικού Συλλόγου Κέρκυρας. Από το 2003 έως το 2009 υπήρξε επιστημονικός διευθυντής και τακτικός αρθρογράφος του περιοδικού εκλαϊκευμένης ιατρικής «Popular Medicine», μηνιαίου ένθετου της εφημερίδας «Καθημερινή». Σήμερα αρθρογραφεί στην εβδομαδιαία στήλη «Με κρότους και ψίθυρους» της κερκυραϊκής εφημερίδας «Καθημερινή Ενημέρωση» και είναι παραγωγός του ραδιοφωνικού ενθέτου «Επισυνάψεις» στον Κύμα FM 90,3. Έχει συγγράψει το βιβλίο εκλαϊκευμένης νευροεπιστήμης «Γνωστικός και ψυχικός εγκέφαλος» (2014), τη συλλογή έμμετρου και πεζού λόγου «Χρήζεις προστασίας» (2018), τη συλλογή φιλοσοφικού χαρακτήρα δοκιμίων «Επισυνάψεις» (2019) και την ποιητική συλλογή «Καλούπια αναπνοών» το 2021. Συμμετέχει στο καθημερινό κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι με συχνές διαλέξεις, παρουσιάσεις, εισηγήσεις, άρθρα γνώμης, δημόσιες παρεμβάσεις και πολιτική δράση.