Τι σημαίνει το φύλο στη βιολογία;

Στην αφυλετική αναπαραγωγή, οι οργανισμοί παράγουν απογόνους που είναι γενετικά πανομοιότυποι με τον γονέα τους. Αντίθετα, η φυλετική αναπαραγωγή περιλαμβάνει την ανάμιξη γενετικού υλικού από δύο γονείς.

Εφόσον η ζωή ξεκίνησε με τα άτομα αυτόνομα ως προς την αναπαραγωγή, θα πρέπει να δεχτούμε ότι η βιολογική στρατηγική της σύμπραξης μετρήθηκε κάποτε ως πλεονεκτηματική έναντι αυτής της αυτονομίας, νωρίς κατά τη διαδικασία της εξέλιξης, ώστε τελικά τα είδη βελτιστοποιήθηκαν προς την υποχρεωτική εφαρμογή της πρώτης. Η αέναη ανάμιξη των γονιδίων προς νέους συνδυασμούς εξασφαλίζει μια συνεχή γκάμα διαθέσιμων προσαρμογών, σε αντίθεση με την αυτονομία, που ευοδώνει την ταχύτατη ανάπτυξη με ελάχιστη σπατάλη πόρων, αλλά σε μια αντίξοη μεταβολή των συνθηκών του περιβάλλοντος, επιβίωση μπορεί να επέλθει δύσκολα και μόνο μέσω τυχαίας απομόνωσης ή μετάλλαξης.

Τα άτομα ειδικά των πιο εξελιγμένων πολυκύτταρων ειδών έχασαν την ικανότητα να αναπαράγονται αυτόνομα, εδώ και περίπου 1 δισεκατομμύριο χρόνια. Η ανταλλαγή γονιδιακής πληροφορίας κατέστη υποχρεωτική, αντί να είναι απλό ευκαιριακό πλεονέκτημα, καθώς πολυπλοκότητα χωρίς υποχρεωτικές γονιδιακές ανταλλαγές δεν υπάρχει.

Ωστόσο, τα ίδια τα γονίδια δεν χρειάζονται το φύλο και οι συνομαδώσεις τους, που δημιουργούν το κάθε άτομο, ταξιδεύουν εξίσου στο χρόνο και το χώρο είτε με αντρικό είτε με γυναικείο «όχημα». Γιατί τότε επήλθε και μια τόσο διαδεδομένη, σε ζώα και φυτά, πόλωση των χαρακτηριστικών, τέτοια ώστε μόνο τα μισά άτομα να μπορούν να κυοφορούν –ή να καρπίζουν– και τα άλλα μισά όχι; Γιατί δύο διαφορετικές βιολογικές φύσεις και όχι μία, με γονιδιακές ανταλλαγές μεταξύ ατόμων ενός, δηλαδή κανενός, φύλου;

Η απάντηση ίσως να είναι αρκετά απλή και να έχει να κάνει με… το μέγεθος. Στο επίπεδο του μηχανισμού της, η βασική φυλετική πόλωση αφορά τα γεννητικά κύτταρα, δηλαδή το ωάριο και το σπερματοζωάριο. Τα μισά από τα δεύτερα περιέχουν το χρωμόσωμα Υ, που καθορίζει την ανικανότητα κυοφορίας στους μισούς απογόνους, αλλά κάθε σπερματοζωάριο διαφέρει κρίσιμα και σε κάτι άλλο.

Το  πρώτο κύτταρο του νέου απογόνου, που παράγεται από τη σύντηξη ενός ωαρίου και ενός σπερματοζωαρίου, θα πρέπει να είναι ήδη εφοδιασμένο με τα κυτταρικά οργανίδια που θα το καθιστούν βιώσιμο για τις περαιτέρω διαιρέσεις που θα παράξουν τα υπόλοιπα κύτταρα του πολυκυτταρικού και πολυσυστηματικού οργανισμού. Όποιο γεννητικό κύτταρο των γονιών και αν θα είναι αυτό που θα μεταφέρει έτοιμα αυτά τα οργανίδια, θα είναι και αρκετά βαρύ, ώστε καθίστανται αδύνατες, τόσο η μετακίνησή του εκτός σώματος ώστε να συναντηθεί με το άλλο, όσο και η ίδια η συνάντησή τους και η σύλληψη. Το ένα από τα δύο γεννητικά κύτταρα πρέπει να ταξιδέψει και αυτό είναι εφικτό μόνο εάν είναι αρκετά μικρότερο! Αν είναι δηλαδή σπερματοζωάριο ή γύρη.

Το ψι θρυλείται πως βιολογικά δεν είναι τίποτα παραπάνω από την τάση να παράγεις ευέλικτα, ταξιδιάρικα –αλλά μαζί και ελλειπτικά– γεννητικά κύτταρα, όπως και ανάλογα σώματα και ίσως ενίοτε μέχρι και… ιδέες!

ΦΩΤΟ ΑΡΧΕΙΟΥ