Σε αχαρτογράφητα νερά – Νέος Κόσμος

Ένας άλλος κόσμος γεννιέται με αφορμή την υγειονομική κρίση που προκαλεί ο κορωνοϊός. Διαφαίνονται δομικές αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης των κοινωνιών, στην οικονομία, στην εργασία ακόμη και στους γεωπολιτικούς συσχετισμούς. Η αναγνώριση αυτών των αλλαγών είναι το πιο σημαντικό καθήκον για κάθε πολιτική δύναμη και πολύ περισσότερο για την Αριστερά, αν θέλει να είναι ενεργητικά παρούσα στον νέο ιστορικό κύκλο που ανοίγει.

Βρίσκεται σε εξέλιξη παγκόσμια οικονομική κρίση πολύ μεγάλου μεγέθους συγκρίσιμη της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του ΄30. Η υγειονομική κρίση προκάλεσε πρωτοφανή πτώση της παραγωγής και απίστευτα μεγέθη ανεργίας. Ο κορωνοϊός ήταν ο καταλύτης αυτής της διαδικασίας, η αιτία είναι η κρίση υπερπαραγωγής - υπερσυσσώρευσης  που από το 2008 βρίσκεται σε εξέλιξη και μέχρι σήμερα δεν έχει ξεπεραστεί. Η υπέρβαση της καπιταλιστικής κρίσης μπορεί να γίνει μόνο με  μαζική καταστροφή κεφαλαίου ώστε  το οικονομικό έδαφος να καθαριστεί από τα «ξερά κλαδιά», δηλαδή τα λιγότερο ανταγωνιστικά κεφάλαια και να μπορέσει η οικονομία να επανεκκινήσει από χαμηλότερη και «υγιέστερη» βάση. Έως τώρα και στις μεγάλες οικονομικές κρίσεις, αυτή την καταστροφή κεφαλαίου την πραγματοποιούσε ο πόλεμος. Το πρωτότυπο αυτής της κρίσης είναι ότι το υγειονομικό πρόβλημα βοηθάει να γίνει αυτή η εκκαθάριση με πιθανά μικρότερο κόστος σε ζωές, από έναν πόλεμο και  πολύ πιο στοχευμένα.  Συγκεκριμένα, μικρά κεφάλαια και παραδοσιακά μεσαία στρώματα αποτελούν τα πρώτα θύματα της κρίσης. Ειδικά στην χώρα μας τα μεσαία στρώματα  είναι ιδιαίτερα εκτεταμένα και ανθεκτικά. Στην πρόσφατη περίοδο των μνημονίων τα στρώματα αυτά, παρότι συμπιέστηκαν, δεν αντιμετώπισαν κρίση αναπαραγωγής, διατηρώντας σχετικά αμετάβλητη την κοινωνικοοικονομική δομή. Τώρα όμως αδυνατούν να αμυνθούν στο  απρόβλεπτο περιβάλλον και τους νέους κανόνες  κοινωνικής συμπεριφοράς που δημιουργεί η πανδημία του κορωνοϊού. 

Μία πολύ σοβαρή πλευρά αυτής της κρίσης είναι ότι αλλάζει η μορφή της κεφαλαιακής συσσώρευσης. Για λόγους που χρειάζονται διερεύνηση και πάντως έχουν να κάνουν με την κερδοφορία του κεφαλαίου εγκαταλείπονται οι επενδύσεις σε τομείς, μορφές  διασκέδασης της σύγχρονης εργατικής τάξης,  όπως είναι ο μεταπολεμικός μαζικός τουρισμός και μεγάλες διεθνείς αθλητικές εκδηλώσεις. Αυτό το μοντέλο συσσώρευσης το οποίο συνιστά την αιχμή του δόρατος του σύγχρονου καπιταλιστικού καταναλωτισμού είναι μη λειτουργικό υπό τις παρούσες συνθήκες.

Αν αυτό τελειώνει τότε  αλλάζουν οι συνθήκες ζωής των εργαζομένων σε οικουμενική κλίμακα. Θα είναι μία  αλλαγή που θα φανεί σε κάθε πτυχή της ζωής των εργαζομένων.  Από τις εργασιακές σχέσεις, τον τρόπο και τον τόπο παροχής εργασίας, έως την μορφή διασκέδασης και αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου τους. Και βέβαια για χώρες όπως η Ελλάδα  όπου ο τουρισμός, κατά την έκφραση του συρμού,  αποτελεί την «βαριά βιομηχανία», συνεισφέροντας κατά 20% στο ΑΕΠ και η εστίαση είναι η βασική δραστηριότητα των παραδοσιακών μεσαίων στρωμάτων, αυτές οι εξελίξεις προκαλούν πολύ μεγάλα κύματα ανεργίας και βυθίζουν την οικονομία σε βαθειά ύφεση. Όσο για τα «πακέτα βοήθειας» από την ΕΕ σχεδόν ρητά λέγεται πως τα χρήματα αυτά, με όποια μορφή και αν δοθούν (επιχορηγήσεις, δάνεια), προορίζονται για αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης και όχι για την στήριξη των κοινωνικών ομάδων που θα αντιμετωπίσουν ακόμη και πρόβλημα επιβίωσης.

Η πολιτιστική και γεωπολιτική πλευρά
Και ο πλέον ευφάνταστος, πριν λίγους μήνες  δεν θα μπορούσε να σκεφτεί πως θα πάγωνε η παραγωγική δραστηριότητα πολλών χωρών, με αποφάσεις των κυβερνήσεων και για πολλές εβδομάδες, προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος από μία φονική επιδημία.  Φυσικά δεν λείπουν οι οπαδοί της «ανοσίας της αγέλης», όπως ο Τραμπ στην Αμερική και ο Μπολσονάρο στην Βραζιλία, όμως οι απόψεις αυτές είναι μέχρι στιγμής μειοψηφικές. Το γεγονός αυτό μπορεί να οφείλεται στην αγωνία των αρχουσών τάξεων των διαφόρων χωρών μήπως ο φόβος από τον κορωνοϊό γίνει θυμός και τελικά προκληθούν απρόβλεπτες κοινωνικές αντιδράσεις (τα γεγονότα στις ΗΠΑ είναι η επιβεβαίωση) .Ακόμη και σε αυτό το ενδεχόμενο αποτελεί κοινωνική και πολιτιστική κατάκτηση το γεγονός ότι η ανθρώπινη ζωή αντιμετωπίζεται από το πλέγμα εξουσίας κάθε χώρας  με προσοχή πολύ μεγαλύτερη απ΄ότι στο παρελθόν τουλάχιστον.

Οφείλουμε να επισημάνουμε ότι η Κίνα, αλλά και όμορες χώρες με αυτήν, όπως η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία, το Βιετνάμ, έδειξαν πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στην διαχείριση της υγειονομικής κρίσης και τελικά στην υπεράσπιση της ζωής των πολιτών της σε σχέση με τις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης και της Βόρειας Αμερικής. Δεν αποκλείεται αυτό να είναι άλλο ένα στοιχείο που δείχνει ότι η μορφή κοινωνικής οργάνωσης αλλά και ο τρόπος συμπεριφοράς και σκέψης των ανθρώπων αυτών των χωρών τις καθιστούν περισσότερο συμβατές στην αντιμετώπιση αιφνίδιων γεγονότων και απρόβλεπτων καταστάσεων που εμφανίζονται στις σύγχρονες πολυάνθρωπες κοινωνίες. Με έναν άλλο τρόπο δηλαδή επιβεβαιώνεται η τρέχουσα άποψη πως το οικονομικό και γεωπολιτικό κέντρο του κόσμου μετατοπίζεται προς τη ΝΑ Ασία. Στο παρελθόν ήταν ο ατομικισμός, που σαν ιδεολογία και σαν στάση ζωής  εφοδίασε τους δυτικοευρωπαίους με αρκετό θάρρος, τυχοδιωκτισμό και φιλαργυρία, ώστε να αποικήσουν  τον κόσμο και   να δημιουργήσουν τις πρώτες κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες.  Τώρα είναι πάλι ο ατομικισμός που κάνει δυσλειτουργικές τις κοινωνίες αυτές.

Οι  ΗΠΑ (των οποίων η κυρίαρχη κουλτούρα είναι η αγγλοσαξονική ) αποτελεί την  πλέον χαρακτηριστική επιβεβαίωση αυτού που λέμε. Ιδιαίτερα από την εκλογή Τραμπ και μετά η Αμερική φαίνεται να αρνείται ή να αδυνατεί να διατηρήσει τον ηγεμονικό της ρόλο. Το σύνθημα του Τραμπ «πρώτα η Αμερική» καταγράφει την στροφή της υπερδύναμης στην εσωστρέφεια. Οι πρωτοφανούς μαζικότητας και βιαιότητας διαδηλώσεις αυτών των ημερών καταγράφουν την αδυναμία της πλουσιότερης χώρας του πλανήτη να διαχειριστεί μία απρόβλεπτη και επικίνδυνη κρίση στο εσωτερικό της. Γιατί η εξέγερση είχε βέβαια για   αφορμή   την δολοφονία ενός αφροαμερικάνου από αστυνομικούς όμως αυτό ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Τα 40 εκατομμύρια άνεργοι αμερικανοί και οι  πάνω από 100 χιλιάδες νεκροί από την υγειονομική κρίση είναι το βάθος του προβλήματος. Πρέπει να προσθέσουμε πως ο τεράστιος αριθμός θανάτων από κορωνοϊό οφειλόταν βέβαια στην κακή διαχείριση από την πολιτική ηγεσία και τους αρμόδιους μηχανισμούς, όμως έκρυβε και έναν διχασμό της κοινής γνώμης, της  οποίας ένα τμήμα εξέφραζε ανοιχτά και δυναμικά την διφωνία του στα περιοριστικά μέτρα.
 
Το οικολογικό ζήτημα
 
   Στην ιστορία της ανθρωπότητας, όχι λίγες φορές, καταστροφικές επιδημίες ξεκλήριζαν τους πληθυσμούς που έπλητταν. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτής της επιδημίας είναι ότι δεν υπάρχει περιοχή η οποία δεν θα πληγεί από αυτήν και δεν υπάρχει άνθρωπος στον πλανήτη που να μην αγωνιά εξαιτίας της. Βρισκόμαστε  στην πρώτη φονική επιδημία της εποχής της Παγκοσμιοποίησης ή σωστότερα της εποχής που ο καπιταλισμός έγινε οικουμενικό σύστημα. Ο φόβος που προκαλεί σε κάθε κάτοικο του πλανήτη Γη η φονική πανδημία  καταγράφει την κοινή μας μοίρα σαν είδος και την ανάγκη οικουμενικής προσέγγισης και ματιάς σε ο,τι συμβαίνει. Η φύση «το ανόργανο σώμα του ανθρώπου» εκδικείται για  την αλόγιστη καταλήστευσή της στο όνομα του κέρδους. Προειδοποιήσεις, πως η σχέση του ανθρώπου με την φύση βρίσκονταν σε οριακό σημείο, υπήρξαν  παλαιότερα με τον ιό του AIDS και πιο πρόσφατα με τους ιούς του Έμπολα και του SARS. Δυστυχώς όμως αγνοήθηκαν. Το μεγαλύτερο λάθος για το μέλλον της ανθρωπότητας θα ήταν αν αντιμετωπίζαμε αυτό που συμβαίνει σήμερα σαν ένα ατύχημα το οποίο κάποια στιγμή θα ξεπεράσουμε, όσοι το ξεπεράσουμε και η ζωή θα συνεχιστεί όπως πριν.

Χρειάζεται επειγόντως να ανοίξει  η συζήτηση τώρα για την μορφή οργάνωσης της κοινωνίας που θα εξασφαλίζει μία αξιοπρεπή και ασφαλή ζωή για κάθε μέλος της αλλά και για το μέλλον της ανθρωπότητας. Η στενά «οικολογική» προσέγγιση του προβλήματος δεν φθάνει. Στην κεφαλαιοκρατική οργάνωση της παραγωγής η φύση αντιμετωπίζεται σαν μία τεράστια αποθήκη αξιών χρήσης, οι οποίες νομισματοποιούνται, κεφαλαιοποιούνται, εμπορευματοποιούνται και ανταλλάσσονται σαν εμπορεύματα. Σε τελική ανάλυση η σχέση  ανθρώπου-φύσης είναι μία παράγωγη αντίθεση της βασικής αντίθεσης  κεφαλαίου-εργασίας. Είναι προφανές ότι το ζήτημα της σχέση ανθρώπου-φύση μπαίνει με άλλη ένταση και άλλα χαρακτηριστικά. Κανένα πολιτικό πρόγραμμα, μετά τον κορωνοϊό, δεν θα έχει τύχη αν δεν περιγράφει, πειστικά και με επάρκεια, πως θα συμφιλιωθεί ο άνθρωπος με την φύση. Το πολιτικό-κοινωνικό κίνημα το οποίο αντιλαμβάνεται και θα αναδείξει το ζήτημα της αποκατάστασης της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση σαν πρόβλημα που έχει να κάνει ακόμη και με την επιβίωσης του είδους μας, θα μπορούσε να διεκδικήσει την ηγεμονία στην ιστορική περίοδο που ανοίγεται μπροστά μας.
 
ΝΙΚΟΣ ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ