Ένας κόσμος που αλλάζει

η οποία ήταν μία ήπια σχετικά πανδημία, σκότωσε σε τρία διαδοχικά κύματα 50 εκατομμύρια ανθρώπους ή το 2,7% του παγκόσμιου πληθυσμού ενώ ο κορονοϊός έχει, μέχρι σήμερα, σκοτώσει 5,5 εκατομμύρια δηλαδή λιγότερο από 0,001% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Η πανδημία που ζούμε δεν είναι η πρώτη, ούτε και η τελευταία, που πλήττει την ανθρωπότητα. Αυτές οι μεγάλες υγειονομικές κρίσεις αποτέλεσαν συχνά δύναμη ριζικών αλλαγών ή αποτέλεσαν  την αφορμή κοινωνικών συγκρούσεων,  ταραχών και μεγάλων καταστροφών. Όπως  η πανδημία πανώλης που έπληξε την Ευρώπη τον 14^ο αιώνα, ονομάστηκε Μαύρος Θάνατος και σκότωσε το 40% του πληθυσμού.

Η πανδημία αυτή ήταν αιτία για την παρακμή του καθεστώτος της δουλοπαροικίας, την αμφισβήτηση της θρησκευτικής κυριαρχίας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και άνοιξε τον δρόμο στην εποχή του Διαφωτισμού. Ακόμη οι επιδημίες ευλογιάς που προκάλεσαν οι Ευρωπαίοι κατά τον αποικισμό της Αμερικανικής Ηπείρου και αφάνισαν το μεγαλύτερο μέρος των αυτοχθόνων πληθυσμών (Αζτέκοι, Ίνκας, Ινδιάνοι), καταστρέφοντας τον πολιτισμό τους.

Ένα χαρακτηριστικό της σημερινής πανδημίας είναι η πολύ μικρότερη θνησιμότητα,  σε σχέση με άλλες. Η ισπανική γρίπη για παράδειγμα, η οποία ήταν μία ήπια σχετικά πανδημία, σκότωσε σε τρία διαδοχικά κύματα 50 εκατομμύρια ανθρώπους ή το 2,7% του παγκόσμιου πληθυσμού ενώ ο κορονοϊός έχει, μέχρι σήμερα, σκοτώσει 5,5 εκατομμύρια δηλαδή λιγότερο από 0,001% του παγκόσμιου πληθυσμού. Όμως πληθαίνουν οι ενδείξεις πως οι ζωονοσογόνες ασθένειες (με τον όρο αυτό χαρακτηρίζονται οι ασθένειες που μεταδίδονται από τα ζώα στους ανθρώπους) γίνονται όλο και συχνότερες σαν αποτέλεσμα της ανθρωπογενούς καταστροφής της βιοποικιλότητας. Αναπόφευκτα όταν αποχωρίζουμε τους ιούς από τους φυσικούς τους ξενιστές αποδιοργανώνοντας τα οικοσυστήματα αυτοί θα αναζητήσουν νέο ξενιστή που συχνά είμαστε εμείς. Συνεπώς ο κίνδυνος αλλεπάλληλων διαδοχικών πανδημιών  γίνεται πολύ μεγάλος και πιθανά το καθεστώς έκτακτης ανάγκης δεν θα είναι η εξαίρεση αλλά το σύνηθες περιβάλλον της νέας πραγματικότητας.

Επιστήμονες, οργανώσεις ακτιβιστών και φυσικά τα εθνικά και υπερεθνικά  ιμπεριαλιστικά επιτελεία  αντιμετώπιζαν χρόνια πριν σαν πολύ πιθανό το ενδεχόμενο ξεσπάσματος, κάποια στιγμή, ενός πανδημικού κύματος από έναν φονικό ιό. Δεν είναι συνωμοσιολογικό αυτό που λέμε  αλλά μία ανησυχία κατατεθειμένη καιρό στην δημόσια συζήτηση, ακόμη και σαν χολυγουντιανή ταινία ( Το Χόλυγουντ δεν είναι μονάχα χώρος κατασκευής μυθοπλασιών αλλά  ένας πανίσχυρος μηχανισμός προπαγάνδας και προετοιμασίας της κοινής γνώμης για μελλοντικά γεγονότα που θα μπορούσαν να προκύψουν από την σημερινή σύνθετη πραγματικότητα). Γράφει χαρακτηριστικά ο Γάλλος ακαδημαϊκός Ντανιέλ Κοέν στο βιβλίο του « Homo economicus» το οποίο κυκλοφόρησε το 2012: «Στους νέους κινδύνους για τον πλανήτη συμπεριλαμβάνεται πλέον η απειλή των πανδημιών. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η πανδημία της γρίπης Α (είναι η γρίπη των χοίρων) αποτελεί μία από τις σοβαρότερες απειλές για το μέλλον της ανθρωπότητας...

Οι ειδικοί φαίνεται να συμφωνούν ότι ο κύριος επιδημιολογικός κίνδυνος θα προέλθει από μία νέα μορφή της γρίπης Α, απέναντι στην οποία θα υπάρχει περιορισμένη ή και καθόλου ανοσία,  που θα μεταδίδεται πολύ γρήγορα και εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Σε ακραίες καταστάσεις, τα αναγκαία μέτρα για την καταπολέμηση των επιδημιών μπορεί να φθάσουν μέχρι τη χορήγηση αντι-ιικών  φαρμάκων στο 80% του απειλούμενου πληθυσμού. Άλλα μέτρα προβλέπουν κλείσιμο των συνόρων και περιορισμό της κινητικότητας των ανθρώπων από τους οποίους θα ζητηθεί να παραμείνουν στα σπίτια τους». Σχεδόν επακριβώς  περιγραφή της κατάστασης που βιώνει σήμερα η ανθρωπότητα οκτώ χρόνια πριν προκύψει!

Όταν προέκυψε η πανδημία, οι εθνικές και υπερεθνικές πολιτικές ηγεσίες  βρέθηκαν σε δίλημμα για το πώς θα την διαχειριστούν. Η καραντίνα αποτελούσε τον ιστορικό τρόπο αντιμετώπισης τέτοιου είδους γεγονότων. Να αφεθεί ανεξέλεγκτη η πανδημία έως ότου να αποκτηθεί η λεγόμενη ανοσία της αγέλης ήταν ο άλλος τρόπος τον οποίο πρότειναν τα ποιό επιθετικά τμήματα του κεφαλαίου και οι πολιτικοί τους εκπρόσωποι. Στην αρχή και  με αδιευκρίνιστο ακόμα για το πόσο φονικός είναι ο νέος ιός  αλλά και υπό τον φόβο σοβαρών   κοινωνικών αντιδράσεων  επικράτησε η γραμμή της γενικευμένης καραντίνας και του παγώματος της παραγωγικής διαδικασίας. Γρήγορα όμως φάνηκε πως απειλητικό  κίνημα διεκδίκησης ενός αποτελεσματικού συστήματος δημόσιας υγείας και πολύ περισσότερο συστημικής  αμφισβήτησης δεν υπήρχε. Αντί αυτού  αναπτύχτηκε ένα συντηρητικό, φοβικό κοινωνικό ρεύμα με σκοταδιστικά και ανορθολογικά χαρακτηριστικά, που έφθανε μέχρι την άρνηση ύπαρξης του κορονοϊού και της χρησιμότητας των εμβολίων. Αυτού του είδους οι κοινωνικές αντιδράσεις μαζί με την κοινωνική ανοχή που μοιάζει να υπάρχει για τις καθημερινές εκατόμβες νεκρών (για τις οποίες ιδίως στην δικιά μας χώρα φταίει πρωτίστως το εγκαταλειμμένο και διαλυμένο δημόσιο σύστημα υγείας) διευκόλυναν στην αλλαγή του τρόπου διαχείρισης της πανδημίας και τη στροφή των περισσοτέρων χωρών στον κοινωνικό δαρβινισμό, δηλαδή στην ανοσία της αγέλης. Κορυφαία εξαίρεση  αποτελεί η Κίνα με την γραμμή της «μηδενικής ανοχής» προς τον κορονοϊό. Ποιός από τους δύο τρόπους  διαχείρισης της υγειονομικής κρίσης είναι αποτελεσματικότερος θα φανεί. Ωστόσο μέχρι τώρα η Κίνα φαίνετε να δείχνει μεγαλύτερη ευαισθησία και αποτελεσματικότητα στην υπεράσπιση της ζωής των πολιτών της και αυτό της δίνει σοβαρό ιδεολογικό και ηθικό πλεονέκτημα στο γεωπολιτικό Μεγάλο Παιχνίδι που βρίσκεται σε εξέλιξη και έχει για έπαθλο την παγκόσμια ηγεμονία.

Σημείο καμπής

Όσοι πιστεύουν ότι με το τέλος της πανδημίας θα ξαναγυρίσουμε στην ζωή μας, έτσι όπως ήταν πριν, νομίζω πως θα διαψευστούν. Βρισκόμαστε σε μία από τις σπάνιες ιστορικές περιόδους, όπου όλα θα αλλάξουν. Ο κορονοϊός είναι ο καταλύτης αλλαγών που επιβάλουν οι επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις. Η γενικευμένη εφαρμογή στην παραγωγή  της τεχνητής νοημοσύνης θα αποτελέσει σοκ για τους εργαζόμενους αφού εκτιμάται ότι θα χαθούν πάρα πολλές θέσεις εργασίας (ορισμένοι μιλούν για απώλεια του 50% των σημερινών θέσεων, κυρίως στον χώρο της χαμηλής ειδίκευσης εργασίας ). Η  βαθιά αλληλεξάρτηση των χωρών  που προκαλεί το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, ο οικουμενικός πλέον  καπιταλισμός και η ξέφρενη εκμετάλλευση της φύσης δημιουργούν αξεδιάλυτες αντιθέσεις και προβλήματα πλανητικών διαστάσεων. Το σημερινό παραγωγικό και καταναλωτικό μοντέλο βρίσκεται σε αδιέξοδο, χρειάζεται αντικατάσταση του με άλλο φιλικό στην φύση και τον άνθρωπο ώστε να αντιμετωπιστούν οι σοβαρότατοι κίνδυνοι που σχετίζονται με την περιβαλλοντική υποβάθμιση και την κλιματική αλλαγή.

Αναπόφευκτες είναι οι αλλαγές στην εργασία. Η επέκταση της τηλε-εργασίας δημιουργεί έναν νέο διαχωρισμό προνομιούχων και μη προνομιούχων εργαζόμενων. Οι εργαζόμενοι μέσω του διαδικτύου και εφόσον είναι ακριβές ότι μπαίνουμε σε εποχή αυξημένης νοσηρότητας, είναι προφανώς ευνοημένοι και ασφαλέστεροι έναντι εργαζομένων «στην πρώτη γραμμή». Την ίδια στιγμή βέβαια όσοι μπορούν να εργάζονται διαδικτυακά κινδυνεύουν να χάσουν  ένα βασικό χαρακτηριστικό των εργαζομένων, την συνείδηση των κοινών τους συμφερόντων και την δυνατότητα φυσικής επικοινωνίας  συνεννόησης  συντονισμού και δράσης που εξασφάλιζε η συνεύρεση τους  στο ίδιο χώρο εργασίας. Τμήματα εργαζομένων, όπως οι υγειονομικοί, υποβαθμίζονται εργασιακά αφού επιδεινώνονται οι συνθήκες εργασίας τους με αύξηση του εργασιακού στρες, του χρόνου εργασίας  και των κινδύνων για την υγεία τους.  Χρειάζεται συστηματική μελέτη των νέων χαρακτηριστικών της εργατικής τάξης προκειμένου να μπορέσει να συμμετάσχει σαν «τάξη δι΄εαυτήν» στις αναμενόμενες συγκρούσεις που θα προκαλέσουν οι επερχόμενες οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές,  αλλαγές. Εκείνο που θα καθορίσει τον χαρακτήρα και την κατεύθυνση των αλλαγών  δεν θα είναι ένα τεχνοκρατικό σχέδιο αλλά ένα πολιτικό πρόγραμμα το οποίο αναπόφευκτα θα έχει ταξικό πρόσημο. Σε τελική ανάλυση είναι η ταξική πάλη που θα βάλει τη σφραγίδα της στις εξελίξεις.