Τι είναι τελικά ο λαϊκισμός;

Σε αυτές τις συνθήκες, ο όρος δεν ορίζεται ποτέ, ούτε με ακρίβεια ούτε με συνέπεια˙ διαφεύγει συνεχώς, αποκτώντας περιεχόμενο ανάλογα με την εκάστοτε στόχευση αυτού που τον χρησιμοποιεί.

Η βασικότερη δυσκολία με τον λαϊκισμό είναι ίσως να τον ορίσουμε, επομένως, όποιος τον ορίζει με μεγάλη ευκολία κάνει μια εξαρχής λαϊκιστική δήλωση! Η ακαμψία περί του τι είναι και τι δεν είναι λαϊκισμός, που στενεύει τα περιθώρια των επόμενων αποφάσεων ανάλογα με την επιτυχία ή την αποτυχία των αρχικών, είναι λοιπόν ένα… πρώτο κριτήριο λαϊκισμού.

Η απόπειρα του ορισμού αυτού θα πρέπει οπωσδήποτε να συμπεριλάβει το αποτέλεσμα. Οι λαϊκιστικοί στόχοι κατά κανόνα δεν πραγματοποιούνται και οι υποσχέσεις που δίνονται δεν τηρούνται, απογοητεύοντας ή ακόμη και εξοργίζοντας. Αυτό όμως είναι κάτι που μέλλει να κριθεί μόνο εκ των υστέρων.

Η βραχυπρόθεσμη στόχευση είναι άλλο βασικό κριτήριο, χωρίς κανείς να προδικάζει, από την άλλη, ότι το καθυστερημένο είναι και εξ ορισμού το ιδανικό. Ο λαϊκισμός θα μπορούσε να κριθεί και ως η διαρκής επικέντρωση στο «σήμερα-αύριο», παράλληλα με σκόπιμη αναβολή της κουβέντας για το «μεθαύριο», που είναι μια πρακτική συχνά αμφίδρομη, από μεριάς και των πολιτικών και των πολιτών.

Η αμφισημία των στόχων είναι επίσης κριτήριο λαϊκισμού. Η «δικαιοσύνη» είναι ένα χαρακτηριστικό αμφίσημο πρόταγμα. Από μόνη της δεν σημαίνει κάτι αντικειμενικό και η υποκειμενικότητα αυτή συνήθως οδηγεί στη σύγκρουση μεταξύ αξιοκρατίας και ανθρωπισμού. Δίκαιο ακούγεται το να ανταμείβεται ο άξιος, αλλά εξίσου και να μην καταδικάζεται όποιος έρθει δεύτερος – τι είναι άραγε πιο δίκαιο ή αληθινά δίκαιο;

Ίσως όμως το πιο χαρακτηριστικό κριτήριο του λαϊκισμού είναι το να επαγγέλλεται μόνο γενικούς και ασαφείς στόχους, π.χ. η ευημερία, η ατομική ελευθερία ή η «μεγαλοσύνη» της χώρας. Γεγονός είναι πως όλοι θέλουμε την ευημερία, την ατομική ελευθερία και το «μεγαλείο», επομένως, η επιδίωξή τους δεν αποτελεί κάποιο ειδικό επιχείρημα. Η διαφωνία μας έχει να κάνει με τον τρόπο της επίτευξης, ώστε ο προκαταβολικός διχασμός ανάμεσα σε κάποιους «προδομένους» με αγαθές επιδιώξεις (εμείς) και κάποιους «ευνοημένους»  με κακοήθη ατζέντα (οι άλλοι) είναι αντιπαραγωγικός, σπάνια μόνο βάσιμος και σίγουρα, ακόμη κι αν αφορά τους πολιτικούς, δεν μπορεί να αφορά και τους απλούς ψηφοφόρους τους. Παράλληλα, η ασάφεια επιτρέπει στη λαϊκιστική θεωρία να αποφύγει την διαψευσιμότητα˙ είναι πάντα «σωστή» διότι δεν προσδιορίζει ένα συγκεκριμένο κριτήριο επιτυχίας/αποτυχίας της.

Ας επανέλθουμε όμως στο κριτήριο του αποτελέσματος. Η Ιστορία διαθέτει παραδείγματα κινημάτων και επαναστάσεων που πληρούσαν τα κριτήρια του λαϊκισμού αλλά τελικά όντως επέφεραν αλλαγές, που μόνο έτσι θα γίνονταν. Η ουσία του λαϊκισμού εμπεριέχει σίγουρα την κινητοποίηση της κοινωνίας, και καθόλου την διοίκησή της – αν όμως αυτό αλλάξει, το κίνημα μεταμορφώνεται σε μη λαϊκιστικό. Το θέμα είναι ότι κάποτε, η μεταμόρφωση αυτή συμβαίνει κάτω από την επιφάνεια και δεν υψώνει ταμπέλες που την προσδιορίζουν στον παρόντα χρόνο. Έτσι, ακόμη και αν έχουμε όλα τα κριτήρια υπόψιν μας, υπάρχουν γκρίζες ζώνες που είναι αδύνατο να απαλειφθούν χωρίς τη… στερνή μας γνώση.