Σάββατο 23.11.2024 ΚΕΡΚΥΡΑ

Του Homo και του sapiens

Κώστας Σπίγγος
06 Οκτωβρίου 2016 / 09:27
Κώστας Σπίγγος

Στις 7 Ιανουαρίου 1974, στην Τασμανία, μια ομάδα επιδράμει σε ξένη κοινότητα, σκοτώνει ένα γείτονα που έτρωγε αμέριμνος, επελαύνει, ανιχνεύει με σύστημα κάθε άλλο αρσενικό μέλος και το σκοτώνει.

 Δύο από τις γυναίκες προσχωρούν με φόβο στους επιτιθέμενους, η μία εκ των οποίων έχει ήδη δει τη μητέρα της να δέρνεται από αυτούς μέχρι θανάτου. Άλλες δύο βιάζονται και τέσσερις δραπετεύουν.
Το χειρότερο είναι ότι οι δύο ομάδες συμβίωναν μέχρι πρότινος μαζί. Το γεγονός καταγράφεται από παρατηρητές επιστήμονες και είναι ορόσημο: αποδεικνύεται πως η από πρόθεσης, η εν ψυχρώ δολοφονική επίθεση δεν αποτελεί μόνο ανθρώπινη επινόηση, σε αντίθεση με ό, τι πιστευόταν μέχρι τότε. Επρόκειτο για χιμπατζήδες, τους γονιδιακά κοντινότερους συγγενείς του Homo sapiens!
 
Τα φονικά γονίδια
 
Τα αρσενικά δεν έχουν δεσμεύσεις κι όταν η τροφή λιγοστεύει μπορούν να την ψάξουν πολύ μακριά, ενώ τα θηλυκά πρέπει να μεταφέρουν τα μικρά παιδιά τους στην αγκαλιά τους. Δεν έχουν λοιπόν την πολυτέλεια της εύκολης αναζήτησης κάποιας καλύτερης τύχης. Μαζί τους θα μείνουν και τα πιο αργοκίνητα ή σωματικά αδύναμα αρσενικά. Τα αρσενικά που έφυγαν μακριά ίσως θα βρουν τροφή. Αν ναι, αυτή θα εμπλουτίσει τον οργανισμό τους με νέα και ποικίλα θρεπτικά συστατικά. Η επαφή με το καινοφανές θα τα κάνει εξυπνότερα και πνευματικά ικανότερα.
Θα αισθανθούν την ανάγκη του θηλυκού και τότε θα γυρίσουν πίσω, είτε ως επιδειξίες είτε ως επιδρομείς. Αν δεν γίνουν δεκτοί, η εξυπνάδα τους θα μετατραπεί σε πανουργία. Θα αναζητήσει τρόπους εξαπάτησης, κλοπής και φόνου. Αν κάποιοι γίνουν και βρεφοκτόνοι, το θηλυκό θα βγει από τη γαλουχία και θα φτάσει πάλι σε οίστρο γρηγορότερα. Όσοι προχωρήσουν στις ακατανόμαστες για τον άνθρωπο πράξεις, θα ανταμειφθούν με την αναπαραγωγή και διαιώνιση των γονιδίων τους. Τα πανούργα και δυνητικά φονικά γονίδια θα αναπαραχθούν καλύτερα. Ο εγκέφαλος θα δημιουργείται στο εξής υπό τις οδηγίες τους. Και των ανθρώπων. Ακόμη και των αγίων εξ αυτών!
 
Άνθρωπος ο διττός
 
Η εξυπνάδα μας, ο υπολογιστικός μας εγκέφαλος, φαίνεται πως αναπτύχθηκε επιζητώντας την απάντηση στο δίλημμα «εγώ ή η φύση». Στη φύση περιλαμβάνει ως μη ξεχωριστό και το φαινόμενο του «μη δικού», του άλλου, ακόμη κι αν είναι μέλος του ίδιου είδους. Ο υπολογιστικός εγκέφαλος δεν ξεχωρίζει το έμβιο από το άψυχο ούτε το οικείο από το ξένο. Ο συναισθηματικός μας εγκέφαλος, από την άλλη, είναι ως απάντηση μια σύζευξη, «εγώ και οι άλλοι», στους οποίους άλλους περιλαμβάνει και τη φύση. Αποδίδει συναισθήματα και άλλες ανθρώπινες ιδιότητες ακόμη και στα δέντρα ή τα βράχια.
Αντίστοιχα, στην πρωτόγονη και ακατέργαστη βάση τους, οι κοινωνικές πρακτικές του ατόμου απέναντι στους άλλους μπορούν να είναι είτε ανταγωνιστικές και «μακιαβελλιανές», χαρακτηριζόμενες δηλαδή από το χειρισμό των άλλων προς εξυπηρέτηση των ατομικών αναγκών μας, είτε μεγαλόψυχες και «ανθρωπιστικές», χαρακτηριζόμενες από τη διεύρυνση των προσδιοριζόμενων ως ανάγκες μας, ώστε να περιλαμβάνουν και αυτές του συνόλου στο οποίο εντασσόμαστε.
Κάποιοι υποστηρίζουν βάσιμα λοιπόν ότι η νοημοσύνη και η πανουργία αναπτύχθηκαν με αρχικό σκοπό το φόνο. Και τώρα, είναι το κεντρικό επίδικο για την ανθρωπότητα, το μυαλό μας να χρησιμοποιηθεί προς τον ακριβώς αντίθετο σκοπό. Απέναντι στην παραπάνω διττή θεμελίωση των ιδεών μας, η ηθική είναι μια ιδέα που μας ενώνει και δεν είναι τίποτα περισσότερο από την εξιδανίκευση, μέσα από ένα υψηλής στόχευσης περιεχόμενο, της αλληλεγγύης των μετριοπαθών έναντι των -πάντα δεινότερων- ατομιστών.
 
Του Homo και του sapiens
 
Όμως δεν είμαστε μόνο γονίδια, μόνιμα ή τροποποιήσιμα. Πάνω από όλα είμαστε συνάψεις, ταλαντώσεις, μάθηση, και ακόμη πιο πάνω, θεϊκό άγγιγμα: αγάπη και μεγαλοψυχία. Η μεγαλόψυχη αγάπη δεν είναι τίποτα το πολύπλοκο και πάνω από όλα δεν είναι παρέμβαση, γιατί τότε πέφτει στην παγίδα της λατρείας της έννοιας αντί της πηγής της. Είναι το να μην πονάς τον άλλο, για κανένα απολύτως λόγο. Αν μάλιστα υπήρξε έστω κι ένας που αγάπησε μεγαλόψυχα στην Ιστορία, τότε όλοι το μπορούμε. Κι αν το τελευταίο ο Δαρβίνος δεν μπορεί να το εξηγήσει, κάποιος άλλος στο μέλλον ίσως το μπορέσει. Άλλωστε, δεν χρειάζεται η μεγαλοψυχία κι η αγάπη να είναι κάποιου είδους νομοτέλεια. Θα αρκούσε το να είναι έστω μια ευκαιρία ανάμεσα σε άλλες, την οποία τα γονίδια κάποτε δημιούργησαν, έστω κι εχτές!
Λοιπόν, εδώ μάλλον πρόκειται για αντιδαρβινισμό! Άλλα όχι ως η καθιερωμένη έννοια του, αφού ο Κάρολος  (Δαρβίνος) καλά τα είπε. Κι ακριβώς επειδή τα είπε καλά, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε καλύτερα την ιδέα μιας επανάστασης του ανθρώπου ενάντια στα δεινά κι ενίοτε ολέθρια γονίδια του. Γονίδια που θεωρούν συμφέροντα τον πόνο του άλλου, την εξαπάτηση, το φόνο. Ο πόλεμος είναι του Homo αλλά όχι του sapiens!
Κώστας Σπίγγος

Ο Κωνσταντίνος Χρ. Σπίγγος γεννήθηκε το 1971 στον Πειραιά και αποφοίτησε από το 3ο Λύκειο Χαϊδαρίου. Είναι νευρολόγος, απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Παν/μίου Αθηνών και ειδικευθείς στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, στο Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Γ. Γεννηματάς» και στο Ινστιτούτο Νευρολογίας του Λονδίνου το 1999, όπου του απονεμήθηκε το Δίπλωμα Κλινικής Νευρολογίας από το πανεπιστήμιο UCL. Είναι μέλος της Ελληνικής Νευρολογικής Εταιρίας και της Ελληνικής Εταιρίας Κεφαλαλγίας από το 2004. Στα πλαίσια της κλινικής του δραστηριότητας, ως ειδικός νευρολόγος, έχει διατελέσει επιστημονικός συνεργάτης του Γ. Ν. Α. «Γ. Γεννηματάς», του ιδιωτικού θεραπευτηρίου «Υγεία», καθώς και επιμελητής του Γενικού Νομαρχιακού Νοσοκομείου Κέρκυρας. Έχει δεκάδες διεθνείς και ελληνικές δημοσιεύσεις και συμμετοχές σε επιστημονικά συνέδρια. Από το 2003 ζει και εργάζεται ως ιδιώτης γιατρός στην Κέρκυρα. Εκ παραλλήλου, ασκεί δραστηριότητες επιστημονικού συγγραφέα με εξειδίκευση στη Νευρολογία και στην Ψυχιατρική, δραστηριότητες ενημέρωσης και επιμόρφωσης στον τομέα της Νευρολογίας και της Ψυχιατρικής και στον ευρύτερο τομέα των σχέσεων ιατρού - ασθενούς, δραστηριότητες επιστημονικού συμβούλου και εκπαιδευτή για λογαριασμό εταιριών του φαρμακευτικού τομέα, καθώς και πολυετή δραστηριότητα στον τομέα της μετάφρασης και επιμέλειας κειμένων και βιβλίων ιατρικού και ευρύτερου ιατρο-κοινωνικού ενδιαφέροντος. Έχει διατελέσει εκλεγμένο μέλος ΔΣ της Ελληνικής Εταιρίας Κεφαλαλγίας και του Ιατρικού Συλλόγου Κέρκυρας. Από το 2003 έως το 2009 υπήρξε επιστημονικός διευθυντής και τακτικός αρθρογράφος του περιοδικού εκλαϊκευμένης ιατρικής «Popular Medicine», μηνιαίου ένθετου της εφημερίδας «Καθημερινή». Σήμερα αρθρογραφεί στην εβδομαδιαία στήλη «Με κρότους και ψίθυρους» της κερκυραϊκής εφημερίδας «Καθημερινή Ενημέρωση» και είναι παραγωγός του ραδιοφωνικού ενθέτου «Επισυνάψεις» στον Κύμα FM 90,3. Έχει συγγράψει το βιβλίο εκλαϊκευμένης νευροεπιστήμης «Γνωστικός και ψυχικός εγκέφαλος» (2014), τη συλλογή έμμετρου και πεζού λόγου «Χρήζεις προστασίας» (2018), τη συλλογή φιλοσοφικού χαρακτήρα δοκιμίων «Επισυνάψεις» (2019) και την ποιητική συλλογή «Καλούπια αναπνοών» το 2021. Συμμετέχει στο καθημερινό κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι με συχνές διαλέξεις, παρουσιάσεις, εισηγήσεις, άρθρα γνώμης, δημόσιες παρεμβάσεις και πολιτική δράση.