CoViD-19: πού βρισκόμαστε;

Η μη παρέμβαση ώστε να υπάρξει η φυσική εξέλιξη της πανδημίας κρίνεται απαγορευτική καθώς θα έχει βαρύ τίμημα ανθρώπινων ζώων με θνητότητα που θα προέλθει τόσο από την ίδια τη νόσο όσο και παράπλευρη λόγω της υπερπλήρωσης του συστήματος υγείας. Η αποδοχή ενός τέτοιου ενδεχομένου ακόμη και μόνο στο πλαίσιο σοβαρών πιθανοτήτων να συμβεί, αφαιρεί από το επίκεντρο της πολιτικής τον άνθρωπο.

Τα δεδομένα που έρχονται και από το Νότιο ημισφαίριο επιβεβαιώνουν ότι με την παρούσα οργάνωση της οικονομίας και των συστημάτων υγείας η θνητότητα των κρουσμάτων εξακολουθεί στη φυσική εξέλιξη να κινείται στο  2-5%, παρά την πιο εκτεταμένη καταγραφή μέσω της αύξησης των εξετάσεων. 

Η συμπεριφορά της παρούσας πανδημίας δεν είναι αναλογική, αλλά εκθετική. Όταν τα πράγματα πάνε καλά συνήθως πάνε πολύ καλά, αλλά όταν στραβώνουν συνήθως στραβώνουν πολύ σοβαρά. Οι παρεμβάσεις θα πρέπει να σταθμίζονται όχι έναντι κάποιας ουτυπικής εναλλακτικής αλλά έναντι του τι θα συμβεί χωρίς την παρέμβαση. Οι παρεμβάσεις θα πρέπει να στοχεύουν και να κρίνονται όχι με βάση κάποια απόλυτη επιτυχία που είναι αδύνατη, αλλά πάνω σε σαφείς ποσοτικούς στόχους. Το να θελήσει κανείς να παρέμβει στην πανδημία επηρεάζοντας ένα ή δύο παράγοντες είναι προφανές ότι είναι εντελώς άστοχο διότι σε πολυπαραγοντικά αποτελέσματα θα πρέπει κανείς να δράσει ιδιαίτερως καταλυτικά πάνω σε ένα μόνο παράγοντα προκειμένου να πετύχει ένα στόχο (κοστοβόρο ή/και αδύνατο),  ο οποίος στόχος πάντως θα μπορούσε να επιτευχθεί με την μέτρια η χαμηλή δράση πάνω σε όσο το δυνατόν περισσότερους παράγοντες. Αυτό π.χ. απεικονίζεται στο μέτρο της καθολικής καραντίνας, η οποία χρησιμοποιεί μόνο ένα παράγοντα αυτόν της κοινωνικής αποστασιοποίησης προκειμένου να ελέγξει την πανδημία. Μεγάλη σημασία αποκτούν οι παρεμβάσεις που αν και μικρής αποτελεσματικότητας μπορεί να μην έχουν μεγάλο κόστος, όπως π.χ. οι μάσκες. Το γεγονός ότι μένουν ακόμη πολλές αμφιβολίες και κενά στη γνώση μας καθιστούν τις προβλέψεις επισφαλείς και πραγματικά ο μόνος σίγουρος δείκτης παρακολούθησης της πορείας είναι τα κατειλημμένα κρεβάτια στη ΜΕΘ. Η  αποτυχία ή επιτυχία ενός μέτρου ή μιας χώρας (ή ακόμη και μιας περιφέρειας ή μιας ζώνης εντός της ίδιας χώρας) δεν προδικάζει παρά ελάχιστα την κατάσταση ή το αποτέλεσμα σε μια άλλη! Κάθε σύγκριση με βάση 1-2 παράγοντες είναι επιστημονικά άκυρη εάν οι υπόλοιποι δεν είναι σταθεροί.

Μια καλοκαιρινή ύφεση, στην οποία ελπίζουμε, δεν μπορεί προς το παρόν να εκτιμηθεί πλήρως ποσοτικά, αλλά φαίνεται ότι όντως θα υπάρξει και θα αφορά τόσο τη μετάδοση όσο και ελαφρώς και τη σοβαρότητα των κρουσμάτων. Τα μέτρα της καθολικής καραντίνας όπως εφαρμόστηκαν τον Μάρτιο-Μάιο κέρδισαν για τη χώρα μας πολύτιμο χρόνο, αλλά πλέον δεν θα πρέπει να λογαριάζονται ως μελλοντική επιλογή, κατόπιν της παρέλευσης του αρχικού αιφνιδιασμού. Στο εξής, η καταφυγή σε τόσο βαριά μέτρα μπορεί να αποτιμηθεί μόνο ως καθαρή αστοχία ή/και αποτυχία των σχεδίων πρόληψης. 

Στη χώρα μας, με τα παρόντα ποσοστά συμμετοχής του τουρισμού στο ΑΕΠ της, τα μέτρα πρόληψης, στο βαθμό που είναι επιτυχή, θα μεταφράζονται άμεσα σε παράταση της τουριστικής περιόδου και σε ζωτική εισροή συναλλάγματος. Δεδομένου τόσο του κόστους των μέτρων ισχυρής απόδοσης όσο και της πολυπλοκότητας των παραμέτρων που επηρεάζουν το πέρασμα από τη φορεία στη βαριά νόσο, τα μέτρα πρόληψης οφείλουν να είναι πολύπλευρα και δεν υπάρχει πανάκεια. Οι βασικοί πυλώνες μιας ανθρωπιστικά ορθολογικής πολιτικής της πανδημίας είναι α) η επιδίωξη της απαιτούμενης συνεργασίας όχι μέσα από πρόστιμα και αστυνομοκρατικές λογικές, αλλά μέσα από την ενημέρωση του κοινού κατόπιν δημοκρατικής διαβούλευσης και καταθέσης όλων των απόψεων, β) η σοβαρή ενίσχυση του δημοσίου συστήματος υγείας, γ) η εξάντληση πρώτα των προληπτικών μέτρων που δεν έχουν σοβαρό κόστος στον τρόπο ζωής και δ) ή στόχευση στους νοσούντες και όχι στο σύνολο του πληθυσμού. Ως προς τα τέσσερα αυτά η πρόοδος είναι ανεπαρκής παρότι έχουν περάσει ήδη τρεις μήνες.

Α. Μέχρι στιγμής τα μέτρα καθολικής καραντίνας καθώς και ο τρόπος με τον οποίο αποφασίστηκαν και εφαρμόστηκαν χωρίς καμία δημοκρατική διαδικασία οδήγησαν στην απώλεια της συνεργασίας κρίσιμου μέρους του πληθυσμού και στην υιοθέτηση συνωμοσιολογικών σεναρίων, τόσο ως προς την προέλευση της νόσου όσο και ως προς τη σκοπιμότητα των μέτρων. Η συνεχιζόμενη συσκότιση ως προς τους λόγους για τους οποίους η πανδημία απειλεί τη σύγχρονη κοινωνία, ως προς το σκεπτικό των μέτρων και ως προς τα εναλλακτικά σχέδια που υπάρχουν, καθώς και η συχνά επιφανειακή υιοθέτηση τους, με πολλές αντιφάσεις και αστοχίες, εξακολουθεί να τροφοδοτεί τα συνωμοσιολογικά σενάρια. Δυστυχώς , αν συνεχίσουμε έτσι, αυτό αναμένεται να διακοπεί μόνο με την εμφάνιση δεύτερου και σοβαρότερου κύματος της πανδημίας. Για να εφαρμοστούν πρωτόκολλα και μέτρα, θα πρέπει πρώτα να έχει γίνει πιστευτό ότι αυτά μας αφορούν τόσο ατομικά και επαγγελματικά, όσο και κοινωνικά. 

Μα τόσο πολύ ο κόσμος είναι μοιρασμένος; Τόσο πολύ ο καθένας μας πιστεύει τα δικά του ώστε να μην μπορούμε να συμφωνήσουμε ούτε καν στην ύπαρξη ή τη σοβαρότητα της πανδημίας; Η απάντηση είναι ότι δεν φταίει μόνο ο κόσμος. Η ουσία είναι πως η πανδημία δοκιμάζει την ικανότητα της ιατρικής ως επιστήμης και για κάτι τέτοιο ο κόσμος είναι σαφώς απροετοίμαστος! Εδώ και δεκαετίες, ο κόσμος λαμβάνει το μήνυμα πως η σύγχρονη ιατρική μπορεί να αντιμετωπίσει τα πάντα ή αν δεν μπορεί, τουλάχιστον μπορεί να τα εξηγήσει, κάτι που στην περίπτωση της νέας πρόκλησης του κορωνοϊού, αυτό καθόλου δεν ισχύει.

Στην τουριστική χώρα μας ο σημαντικότερος παράγοντας, πάνω στον οποίο μπορούμε να δουλέψουμε, είναι ο βαθμός συμμόρφωσης του πληθυσμού στα στοχευμένα και επιμέρους μέτρα που έχουν ληφθεί επί όλων των παραγόντων, κάτι που με τη σειρά του επηρεάζεται καταρχήν από την ομοφωνία του πληθυσμού ως προς το εάν υπάρχει ή πανδημία ή όχι και ως προς το εάν αυτή είναι απειλή ή όχι. Υπό την έννοια αυτή έχει μεγάλη σημασία όχι η απλή έκδοση "διαταγών προς ναυτιλλομένους", αλλά το να συμφωνήσουμε τουλάχιστον πάνω στο πόσο πολύ μας απειλεί αν μας απειλεί ο ιός και στο τι είναι ρεαλιστικό και μαζί και στο τι είμαστε διατεθειμένοι να θυσιάσουμε προκειμένου να δράσουμε προληπτικά.

Β. Η στελέχωση και οργάνωση του ΕΣΥ εξακολουθεί να βρίσκεται στο απελπιστικό επίπεδο που την έχει αφήσει η επέλαση των μέτρων -υποτίθεται- εξορθολογισμού που βασίστηκαν στους κανόνες της αγοράς και που εφαρμόζονται λίγο ή πολύ κατά την τελευταία εικοσαετία σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης εκτός ίσως από ελάχιστες. Η αποτίμηση των υπηρεσιών υγείας με κανόνες αγοράς αποκλείει την κάλυψη των έκτακτων αναγκών κατά τις εποχές αιχμής οποιασδήποτε νόσου, για τον οποιοδήποτε λόγο αυτή σημειώσει αύξηση, ενώ αποδείχθηκε περίτρανα ότι δεν μπορεί να συμπεριλάβει έγκαιρα τις νεομφανιζόμενες ανάγκες. Στον τομέα της υγείας, ένα τέτοιο κριτήριο είναι εντελώς λανθασμένο. Η οργάνωση με βάση την απελευθερωμένη αγορά καθιστά το σύστημα ικανό να πληρώνει μόνο όσες δομές και προσωπικό κρίνεται ότι χρειάζεται, με βάση μαθηματικά μοντέλα που υπολογίζουν το μέσο μηνιαίο όρο των αναγκαίων ιατρικών υπηρεσιών ως εμπόρευμα σταθερής ζήτησης, άψυχο βέβαια, χωρίς να λαμβάνουν υπόψιν π.χ. ότι έστω και σε μια επιδημία, δεν επιτρέπεται να πεθάνει κανείς στο σπίτι ή στην αναμονή.

Γ. Ο ιός μεταδίδεται κατά 90% διά της αναπνευστικής οδού και μόνο κατά 10% διά της επαφής των χεριών, κάτι που καθόλου δεν αντικατοπτρίζεται στην ουσία των μέτρων που έχουν προταθεί. Για παράδειγμα, δεν τονίζεται καθόλου ο υποχρεωτικός αερισμός των εσωτερικών χώρων και η υποχρεωτική χρήση εντός αυτών της κατάλληλης μάσκας, που επιτρέπει τη μακροχρόνια χρήση της, χωρίς να προκαλεί δύσπνοια, παρέχοντας σωστή προστασία και χρησιμοποιούμενη από το σύνολο του πληθυσμού κατόπιν της κατάλληλης ευαισθητοποίησης ως προς τη σημαντικότητα αυτού του μέτρου. Πουθενά δεν τονίζεται ότι ο ιός μεταδίδεται κυρίως μέσα σε κλειστούς χώρους, ούτε ότι η χρήση της μάσκας προστατεύει κυρίως τους άλλους και ότι η καθολική χρήση της μάσκας μάς προστατεύει όλους. Πέρα από την ευαισθητοποίηση του κόσμου, το άλλο  σημαντικό εμπόδιο είναι το κόστος, που θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με εγχώρια παραγωγή η οποία θα καλύπτει το σύνολο των αναγκών του πληθυσμού, παράλληλα με την νομοθέτηση της παραγωγής και πώλησης χειρουργικών μασκών ως κρατικού μονοπωλίου για τον καιρό της πανδημίας.

Δ. Η στοχευμένη πρόληψη έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση, πέρα από την ιχνηλάτηση των ύποπτων κρουσμάτων και την απομόνωση των φορέων, την εκτεταμένη διάγνωση. Και εδώ, το κόστος της εξέτασης αποτελεί το σημαντικότερο εμπόδιο και κατά βάση, η υψηλή τιμή ενσωματώνει όχι τα ίδια τα βιοχημικά αντιδραστήρια, αλλά την πιστοποίηση της εγκυρότητάς τους. Θα μπορούσε λοιπόν αυτό να αντιμετωπιστεί με την κατάλληλη κινητοποίηση των ελληνικών πανεπιστημίων προς τον τομέα της έρευνας και πιστοποίησης, επίσης παράλληλα με την απόδοση κρατικού μονοπωλιακού χαρακτήρα στις διαγνωστικές εξετάσεις που αφορούν την πανδημία.  

Κανένας κυνηγός της ευκαιρίας, τόσο της εμπορικής όσο και της πολιτικής, δεν θα έπρεπε κανονικά να επιτρέπεται να αντλήσει όφελος από μια πανδημία. Από την άλλη, με τα παραπάνω, η οικονομική δραστηριότητα όπως και οι βασικές εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής μας όπως αυτές κατοχυρώνονται και συνταγματικά, έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες  να συνεχιστούν, εν αναμονή των νέων δεδομένων και των εξελίξεων στο θεραπευτικό τομέα, στον οποίο η χώρα μας επίσης θα μπορούσε να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο. Δεν είναι αργά, αλλά τίποτα δεν υποδηλώνει την πρόθεση να εφαρμοστεί κάτι από τα παραπάνω, παρά τη συσσώρευση επιστημονικών δεδομένων που δείχνουν ότι το πρόβλημα μόνο προσωρινά έχει υφεθεί.