Η οικονομία της δημοσιογραφίας και η αξία του δημοσιογραφικού περιεχομένου στη νέα εποχή

Εποχή μετάβασης από τον αναλογικό στον ψηφιακό πολιτισμό. Στο πρώτο μέρος του πονήματος, ο συγγραφέας αποκαλύπτει τις συνθήκες αναγέννησης του Τύπου μεταπολιτευτικά στην Χώρα, αποδίδοντας στην ελληνική, πολιτική πραγματικότητα τις αιτίες της κρίσης του. Στο δεύτερο μέρος, περιγράφει την δική του πρόταση για τη δημιουργία μιας σύγχρονης εφημερίδας, που να χρησιμοποιεί όλες τις τότε πρώτες εφαρμογές της νέας τεχνολογίας στη μαζική επικοινωνία. Η απόπειρα εφαρμογής έγινε με την εφημερίδα Πρώτη (1986-1990), που διηύθηνε ο ίδιος. Όταν έκλεισε αυτή μετρούσε 23 χιλ. πωλήσεις στην Αττική, κυκλοφορία ζηλευτή για τις σημερινές επιδόσεις. Η αναφορά γίνεται σε μια περίοδο έκρηξης των πωλήσεων (αρχές της δεκαετίας του '90), που οι κυκλοφορίες ξεπετάχτηκαν ημερησίως στο 1,5 εκατ. φύλλα και πλέον. Ρεκόρ όλων των εποχών για τον ελληνικό Τύπο.
Επρόκειτο αλίμονο για το κύκνειο άσμα του εθνικής κυκλοφορίας Τύπου, μια τελευταία έξαρση αποδιδόμενη στην πολιτική συγκυρία, την ένταση των πολιτικών παθών της εποχής. Πλείστες όσες μελέτες για τον Τύπο και τις κυκλοφορίες, καταγράφουν τα στατιστικά της, επιβεβαιώνοντας του λόγου το αληθές.
Ο περιφερειακός Τύπος, αξιοποιώντας τους αναμφισβήτητα καλύτερους δεσμούς του με την τοπική κοινωνία άντεξε περισσότερο. Η διαπίστωση αυτή αποτυπώνεται στις μετρήσεις και μάλιστα σε σύγκριση με τις φθίνουσες επιδόσεις του εθνικής κυκλοφορίας Τύπου. Πρόκειται για αντίσταση στα πράγματα, καθυστέρηση της αρνητικής εξέλιξης αν προτιμάτε, όχι όμως για άλλο μοντέλο.
Η δημοσιονομική κρίση παρέσυρε τα πάντα, θραύοντας τη διαφημιστική φούσκα, ανάμεσα σε άλλες, οδηγώντας στην ανυπαρξία πλείστες όσες εκδοτικές επιχειρήσεις ενώ καταβαράθρωσε και τις αμοιβές της εργασίας.
 
Ο νέος τεχνολογικός πολιτισμός, άλλη εποχή άλλα δεδομένα
 
Αυτή είναι η μια ανάγνωση και ερμηνεία γεγονότων, από τα οποία απαρτίζεται εν πολλοίς και η σημερινή πραγματικότητα, που καλούμαστε να διαχειριστούμε. Υπάρχει όμως και μια άλλη ανάγνωση, πιο στρατηγική, με την οποία τα γεγονότα ερμηνεύονται ως το αποτέλεσμα της επανάστασης του νέου τεχνολογικού πολιτισμού. Η ορμητική εισροή των εφαρμογών του αλλάζει τις καθιερωμένες έννοιες, επηρρεάζει τις σχέσεις, εντέλει τροποποιεί κάθε χαρακτηριστικό της μαζικής επικοινωνίας, όπως την ξέραμε. Αλλάζει και τη διαχείριση της εργασίας (και της δημοσιογραφικής) και υπ' αυτήν την έννοια, εισάγει νέο υπόδειγμα επαγγελματικής συμπεριφοράς και κατά συνέπεια νέο μοντέλο οικονομικής δραστηριότητας.
Στο νέο τεχνολογικό περιβάλλον ο χρόνος τέμνεται ενώ ο χώρος εκτείνεται στο άπειρο. Πρόκειται για τον ορισμό της ταχύτητας, που συχνά βιώνεται με εφιαλτικό τρόπο από τους εργαζόμενους κυρίως στις μεγάλες πόλεις. Είναι προφανής η επιρροή στη θεμελιώδη δημιουργική δραστηριότητα της εργασίας ως προς τις υπηρεσίες και τα εμπορεύματα, που ορίζονται και ως το συμπύκνωμα του χρόνου που εμπεριέχεται σε αυτά. Αναλόγως και η διαχείριση της πληροφορίας γίνεται ολοένα πιο περιεκτική δραστηριότητα στη μονάδα του χρόνου. Η συνεχώς εξελισσόμενη τέτοια κατάσταση εμπεριέχει μεγαλύτερη αξία, διαπίστωση που τροφοδοτεί την επιχειρηματική εκμετάλλευση αλλά και την πολιτκή αποτίμηση και τον συνδικαλισμό. Γίνεται το πεδίο της νέας συζήτησης (και το αντικείμενο αυτής της παρέμβασης).
Το ελληνικό τοπίο μαζικής επικοινωνίας σήμερα χαρακτηρίζεται, στο εθνικό επίπεδο από επιχειρήσεις έντασης κεφαλαίου και στο περιφερειακό από ανάλογα υποκείμενα, έντασης εργασίας. Συμπεριφορικά, και στα δυο επίπεδα εξακολουθεί η ακατανότητη, ελληνική εσωστρέφεια. Στάση τουλάχιστον αντιφατική σε σχέση με την ιδιοσυστασία της περιοχής ως σταυροδρόμι αλλά και την προτροπή των νέων τεχνολογικών εφαρμογών. Σίγουρα πάντως ερμηνεύεται από τη μοναδικότητα της γλώσσας. Και σ' αυτήν τη διαπίστωση όμως ενυπάρχει μια αντινομία. Ο μεστός και πλούσιος ανέκαθεν ελληνικός λόγος, εντός του οποίου διατυπώνεται και αναπάραγεται η αρχετυπική, φιλοσοφική σκέψη, μοιάζει ανάδελφος επικοινωνιακά ενώ δεν είναι.
 
Η οικονομία της πληροφορίας. Οικονομία κλίμακας. Κλαδική συνεργασία
 
Επιστρέφοντας στο πεδίο της οικονομίας της πληροφορίας, ειδικότερα σ' αυτό των πολύ μικρών (σύμφωνα με την ευρωπαϊκή κλίμακα) επιχειρήσεων ΜΜΕ, προβάλλει η αναγκαιότητα της εξωτερικής οικονομίας κλίμακας. Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας έχουμε όταν το κόστος ανά μονάδα προϊόντος εξαρτάται από το μέγεθος του κλάδου και από την συνοχή του. Πρόκειται για την κατά κανόνα επιλέξιμη, κλαδική διαχείριση σε σύγκριση με την επιδίωξη εσωτερικής οικονομίας κλίμακας που επιλέγεται με βάση τη μεγάλη επιχειρησιακή μονάδα.
Στα καθ' ημάς ερμηνεύεται ως το αναγκαίο της συνεργασίας σε όσα πεδία hardware & software μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο. Από τη διαχείριση της πληροφορίας έως τις εκτυπώσεις, τη διαχείριση των αναλωσίμων και την παραγωγή εξειδικευμένου λογισμικού.
Είναι πρόδηλο ότι για να προκύψει μια τέτοια συμπεριφορά πρέπει να υπερβούμε αδράνειες χρόνων, επιχειρησιακής περιχαράκωσης και οργανωτικής πολυδιάσπασης. Διαλυτικό περιβάλλον, σπάταλο και αναποτελεσματικό, που εξακολουθεί εν ζωή για λόγους αδρανείας και πάντως σε ολοένα και μεγαλύτερη φθίνουσα κατάσταση. Αυτό πρέπει να ξεπερασθεί. Πρέπει να γίνει σαφές ότι δεν υπάρχει δρόμος επιστροφής στο παλαιότερο υπόδειγμα, όποιες και όσες ευχάριστες αναμνήσεις και νάχουμε απ' αυτό.
 
Τρεις οι προϋποθέσεις ανάκτησης της αξίας
 
«Τρέχοντας» το Πρόγραμμα κατάρτισης εργαζομένων, ο ΣΗΠΕ υποχρεούται κατ' αρχάς να σαρώσει ολόκληρη την ελληνική Επικράτεια, προκειμένου να συγκροτήσει τον κατάλογο των ωφελουμένων. Πρόκειται για ευκαιρία να δοκιμάσει τις σχέσεις του με κάθε δημοσιογραφικό-επικοινωνιακό υποκείμενο, ατομικό και συλλογικό, κάθε μορφής και είδους. Σ' ένα δεύτερο επίπεδο, μπορεί να οδηγήσει σε συνεργασίες με προσδοκώμενο αποτέλεσμα την πληρέστερη επικοινωνιακή κάλυψη του συνολικού χώρου. Στις προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο περιλαμβάνονται το δημοσιογραφικό περιεχόμενο, το διαχειριστικό λογισμικό και η προστασία των δικαιωμάτων του παραγωγού.
Και μόνον το γεγονός ότι τα πιο εμβληματικά παγκόσμια Πρακτορεία Ειδήσεων εξελίχτηκαν γρήγορα σε Οργανισμούς μετάδοσης χρηματονομισματικών και συναλλακτικών πληροφορίων παρά ειδήσεων γενικού περιεχομένου, αναδεικνύει την ειδική σημασία της διακίνησης της πληροφορίας με αστραπιαίο τρόπο στον σύγχρονο πολιτισμό. ΄Ετσι η πληροφορία διευρύνει την ιδοσυστασία της ως παραγωγική δύναμη στον σύγχρονο κόσμο. Η φάση της 4ης βιομηχανικής επανάστασης όπου το δαιδαλώδες παραγωγικό σύστημα αξιοποιεί εντέλει την αποθηκευμένη, επιμερισμένη και σταθμιζόμενη πληροφορία, παρακάμπτοντας στις επόμενες φάσεις την ανθρώπινη εμπλοκή, συνιστά το σύγχρονο παραγωγικό πλαίσιο. Σ' αυτό, όσα ρομπότ και μηχανισμοί να συνθέτουν την έννοια της παραγωγικής μονάδας, το πρωτεύον και πρωταρχικό μέγεθος παραμένει η αξία της ανθρώπινης εργασίας, που απογειώνεται εμπλουτιζόμενη με πολλαπλάσιες πληροφορίες σε τερατώδους χωρητικότητας επιννοήσεις λειτουργικής απομνημόνευσης.
 
Ελληνικός υδροκεφαλισμός και λεηλασία του περιφερειακού Τύπου
 
Επιστρέφοντας στα πολύ δικά μας, ως πληροφορία ορίζεται το προϊόν της ερευνητικής διαδικασίας, υπηρεσία που παράγεται εντέλει και από τη δημοσιογραφία. Αυτή η αξία παίρνει τιμή στο καθημερινό χρηματιστήριο της μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωσης. Κι εδώ είναι το ζήτημα του ελληνικού, περιφερειακού Τύπου σε μια προβληματικά υδροκέφαλη Χώρα, που ο μισός της πληθυσμός είναι συγκεντρωμένος στην πρωτεύουσα.
Η υπόσταση του περιφερειακού Τύπου συστηματικά και πολλές φορές δολίως υποτιμάται ενώ η δημοσιογραφική τουπαραγωγή λεηλατείται, συνθήκες που στρεβλώνουν τον δημόσιο λόγο και εξουθενώνουν τις περιφερειακές δυνάμεις. Δεν είναι μόνον οι χειραγωγημένες πολιτικές προτιμήσεις όσο το ηθικά αξιακό μέτρο, που αντλεί αποκλειστικά κατά κανόνα ειδήσεις από το αστυνομικό δελτίο κ.α. εντυπωσιακές πληροφορίες που ηλεκτρίζουν το ένστικτο, δημιουργώντας εντέλει μια εσφαλμένη εικόνα για την ελληνική περιφέρεια.
Το θέμα είναι μεγάλο αλλά αντικείμενο άλλης συζήτησης με διαφορετική εισήγηση και τίτλο. Επιστρέφοντας στο ζητούμενο της αποκατάστασης της δημοσιογραφικής αξίας, ειδικώς στην ελληνική περιφέρεια και κυρίως στην απόδοση τιμής επί της αξίας αυτής, όλοι οι συλλογισμοί προς το παρόν, οδηγούν στην οικονομία κλίμακας.
Δεδομένου μάλιστα του γεγονότος ότι αναφερόμαστε σε επιχειρήσεις media, που στην ευρωπαϊκή κλίμακα λογίζονται ως πολύ μικρές επιχειρήσεις, ο λόγος γίνεται για κλαδική, οικονομία κλίμακας, που δεν μπορεί να είναι άλλο από αυτό που αποκαλείται εξωτερική οικονομία κλίμακας. Δηλ. την παραγωγική, συνεργατική οργάνωση του κλάδου, μεγαλώνοντας το οικονομικό αποτέλεσμα με το κατά το δυνατόν μικρότερο κόστος.
 
Το νέο υπόδειγμα
 
Ο σύγχρονος τεχνολογικός πολιτισμός και η υποχρεωτικά χαοτική αντικατάσταση της επαγωγικής πυραμιδωτής δομής στο εποικοδόμημα, αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία στο περιεχόμενο και την ταχύτητα της μετάδοσης της πληροφορίας. Η παλαιά δομή του ελληνικού, περιφερειακού Τύπου κατακερματίζει την εικόνα και σε πολλές περιπτώσεις την ανασυνθέτει μ' έναν τρόπο που δεν την αντιπροσωπεύει. Αυτό δεν συμβαίνει αντικειμενικά αλλά με βάση τις επιδιώξεις συμφερόντων, καθεστώς που συνεπικουρείται από τη χρονικώς μακρά αδράνεια τόσο της Διοίκησης όσο και ημών των ιδίων.
Κι όμως μια ματιά να ρίξει κάποιος στην περιφερειακή παραγωγή, που δημιουργείται αλλά και φυλακίζεται στο περιορισμένο, τοπικό πεδίο, θα αντικρύσει έναν πλούτο ιδιαίτερης και ειδικής αξίας.
Αυτή η αξία μπορεί να αναπτύσσεται εκθετικά με τη χρήση τεχνολογίας και λογισμικού, που εκτός των άλλων αποτυπώνει και την προέλευσή της, με μια πρόνοια να επιστρέψει μέρος της ως αμοιβή στον αρχικό παραγωγό, δημοσιογράφο, φωτορεπόρτερ, εικονολήπτη (αν και σε πολλές περιπτώσεις αυτές οι ιδιότητες αλληλοεπικαλύπτονται).
 
Η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων
 
Η μέθοδος γι' αυτό, που σήμερα ακολουθείται από τις πλανητικές επιχειρήσεις που κυριαρχούν στον διαδικτυακό χώρο, το αποκαλούμενο και παράλληλο σύμπαν, είναι η τροφοδοσία διαρκώς μιας τεράστιας βάσης δεδομένων, με τα πρωτότυπα περιεχόμενα της οποίας μπορεί να αντιπαραβάλλεται η κάθε νέα δημιουργία ώστε να εξακριβώνεται η προέλευση και το στίγμα της. Η επέκταση της εφαρμογής και στον δικό μας χώρο είναι μονόδρομος ώστε να προστατευτούν τα δικαιώματα, να περιοριστεί η λεηλασία για να υπάρξουν συνθήκες αναπαραγωγής τόσο της εργασίας όσο και της επιχειρηματικότητας στα media της ελληνικής περιφέρειας. Άλλως πως θα διολισθαίνουν στην ανυπαρξία, φτωχαίνοντας τον ελληνικό, δημόσιο λόγο, αναπαράγοντας εντέλει δια της ατόπου απαγωγής τον αναποτελεσματικό και άδικο υδροκεφαλισμό του ελληνικού σχηματισμού, που είναι και το κομβικό προβληματικό αποτέλεσμα της αρχιτεκτονικής του.
 
Ο κοινός τόπος, το σημείο συνάντησης (σχεδόν) όλων των προσεγγίσεων
 
Όλα αυτά βεβαίως είναι κυρίως πολιτικά προτάγματα και αξιώσεις, που θα επιβεβαιωθούν ή όχι στον πολιτικό στίβο. Για παράδειγμα, απαιτείται ο εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας ώστε να περιλάβει τις ρυθμίσεις αυτών των νέων πεδίων της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ρυθμίσεις που υποχρεωτικώς θα πολώνονται στο πλαίσιο της κυρίαρχης αντίθεσης κεφαλαίου - εργασίας κι έτσι θα παίρνουν ιδεολογικά πρόσημα αναλόγως του συσχετισμού και της περιόδου που αυτός εκδηλώνεται.
Όμως όλοι θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε ότι θα ήταν αναμφίβολα προς τη θετική κατεύθυνση μια αλλαγή που θα υποστήριζε την τάση έστω, να μετακινηθεί το σημείο εφαρμογής της πολιτικής και του δημοσίου λόγου από το υδροκέφαλο κέντρο στην ελληνική περιφέρεια.
 
 
Σημειώσεις & αναφορές:
Η κρίση του Τύπου. Λυκούργου Κομίνη, Εκδόσεις Κάκτος (1985)
Επιχειρηματικότητα και καινοτομία (ΤΕΙ Λάρισας)
Κόστος εργασίας και περιθώρια κέρδους στα χρόνια των μνημονίων. Ηλία Ιωακείμογλου (Παρατήριο οικονομικών & κοινωνικών εξελίξεων Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ) (Ιανουάριος 2018)
Η πορεία της ελληνικής οικονομίας. Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών της Alpha Bank (Παρασκευή 14 Σεπτεμβρίου 2018 )
Λίγα λόγια για την αξία, την ανταλλαγή, το χρήμα, τη πληροφορία, τη κερδοφορία, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης  και την οικονομία της γνώσης. Μανώλη Χαιρετάκη (στο συνέδριο του ΣΗΠΕ 2014)