Εκκλησιαστικά αλλά όχι θρησκευτικά

Παρά το ότι οι δυο γέννες δεν φαίνεται να συνδέονται μεταξύ τους εντούτοις δύσκολα μπορεί να παραγνωρίσει κάποιος ότι το εθνικό ζήτημα γίνεται πιο χειροπιαστό ως κρατική προσδοκία και παίρνει υπόσταση με την ωρίμανση της ελληνικής εκκλησιαστικής αυτοδιάθεσης. Είναι γεννήματα της ίδιας μήτρας, τουλάχιστον όσον αφορά στην περιοχή μας και τον πολιτισμό της. Μάλιστα η ιστορική αναφορά, ανατρέχοντας στην κοινωνική προέλευση και τις προεκτάσεις των γεγονότων, επικεντρώνεται σε πλείστα όσα παραδείγματα, που οι δεσποτάδες αποδίδονταν ακόμα στο Πατριαρχείο, την ώρα που ο λαϊκός κλήρος ετίθετο επικεφαλής κοινωνικών εξεγέρσεων, όπως είναι π.χ. η αναφερόμενη και στην Κομμούνα της Σκάλας στην Κεφαλονιά (1849). 

Η μόχλευση αυτή των συλλογισμών, ενθαρρύνεται από την σύγχρονη ανακήρυξη της αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας, που αναγνωρίζεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και γίνεται έτσι το αγκάθι στις σχέσεις του με την Μόσχα, τόσο με το Πατριαρχείο όσο και τη ρωσική ηγεσία, με προφανείς τις συνέπειες και στα Βαλκάνια. Διότι οι Τούρκοι μπορεί να μην ταλανίζονται από τα χριστιανικά, δογματικά και διοικητικά, ως εκ τούτων, βάσανα όμως φιλοξενούν το Οικουμενικό Πατριαρχείο, «τρέχουν» γεωπολιτικά σενάρια στη Βαλκανική και τη Μ. Ανατολή ενώ τουλάχιστον σ' αυτή τη φάση, η πολιτική τους διέπεται από την προνομιακή σχέση της Άγκυρας με τη Μόσχα.
Η ανάγνωση της ιστορίας, πολύ περισσότερο η πρόβλεψη με βάση το ιστορικό ανάλογο, δεν είναι γραμμική, επαγωγική και ευθύγραμμη. Ενώ αξιοποιείται όσο γίνεται από αναλυτές, στρατηγούς, πολέμαρχους και διπλωμάτες, δεν παύει η αναζήτηση του συσχετισμού των δυνάμεων να συνιστά την κύρια και βασική επιδίωξη, προκειμένου να λυθεί σε κάθε φάση ο γρίφος. Συχνά μάλιστα, η επικάλυψη των προθέσεων και των προσδοκιών με τόνους (προ)ιστορικών γεγονότων και άλλα τόσα πετραχήλια και αρχιερατικές μίτρες, μπορεί και να κρύβει εντέλει την κυρίαρχη, κοινωνική αντίθεση, που η ιστορία απέτυχε τουλάχιστον μέχρι σήμερα να επιλύσει. Αυτή η αποτυχία μετατρέπεται σε ερινύα που θα μας βασανίζει, απ' ότι φαίνεται, σε όλο το διάβα της ανθρώπινης κοινωνικής διέλευσης από το μάταιο, τούτο κόσμο.