Η ασπιρίνη του λαού

Η σχέση μας με τον εαυτό μας και τους άλλους αναπαράγει και την αποτελεσματικότητα της ηγεσίας μας, όλων των επιπέδων. Το αν π.χ. οι προτεραιότητες (πράξεις και παραλείψεις) του εκάστοτε ηγέτη με βοηθούν ή βλάπτουν είναι ένα πολύ καλό ερώτημα, το αν τα χρήματα που πληρώνω για τα δημοτικά τέλη ή τους φόρους αξιοποιούνται προς όφελός μου είναι επίσης πολύ καλό ερώτημα αλλά, ένα εξίσου καλό τρίτο ερώτημα είναι και το τι έκανα εγώ σήμερα ώστε να βοηθήσω. Έχοντας μάλιστα βιώσει επανειλημμένα, όπως και άλλοι πιστεύω, το φαινόμενο θετικών συναισθημάτων, παραπόνων και υπεράσπισης κατά και υπέρ του εκάστοτε αποχωρούντος δημάρχου ή πρωθυπουργού, ας καταθέσω μερικές σκέψεις μου ως προς το φαινόμενο της ηγεσίας.

 

Ανθρώπινη ηγεσία 

 

Οι άνθρωποι δεν είναι το μοναδικό  είδος που χαρακτηρίζεται ταυτόχρονα από κοινωνικότητα και ανισότητα, αλλά είναι το μοναδικό όπου η ανισότητα αναμένεται να οδηγήσει υπό προϋποθέσεις στην ανάδυση ενός κοινού καλού που η ισότητα δεν θα μπορούσε να επιτύχει. Στα κατώτερα είδη υπάρχει άκαμπτος επιμερισμός των ρόλων, ενώ στη ζωή των σκύλων ή των πιθήκων το αρσενικό-άλφα απλώς τρώει την καλύτερη τροφή και έχει το καλύτερο θηλυκό διότι αποδείχτηκε το πιο δυνατό. Η ανισότητα είναι άδικη στα μάτια μας αλλά όχι αντιπαραγωγική, διότι οι ενεργειακές ανάγκες θα τιμωρούσαν αμείλικτα το είδος που κάθε πρωί θα έψαχνε να επανακαθορίζει, με διαρκή πολεμικά ή έστω πολιτικά επεισόδια, τις σχέσεις ιεραρχίας εντός του. Αν δηλαδή χοντρικά το είδος πρέπει να κυνηγά και να αμύνεται 16 ώρες την ημέρα για να καλύψει τις ενεργειακές ανάγκες του, αν θα είχε και διαρκείς εσωτερικές διαπραγματεύσεις ή πόλεμο, δεν θα του έφταναν οι ώρες της ημέρας.

Στη φύση, το παραπάνω ολοκληρώνει το νόημα της ύπαρξης της ανισότητας ή μάλλον δεν αναζητάται κάποιο νόημα από κανέναν, ενώ το ανθρώπινο είδος προσπαθεί να εξιδανικεύσει την ηγεσία. Αν και όλοι προσέχουν να μην πέσουν στη μήνη του δυνατού, κανένα άλλο θηλαστικό δεν αναγορεύει ένα άλλο σε «ηγέτη», ώστε να το πληρώνει με υλικά και άυλα νομίσματα για να σκεφτεί αντί γι’ αυτόν, να πράξει αντί γι’ αυτόν, να τον σώσει, να τον ταΐσει ή πολύ περισσότερο, να θυσιαστεί γι’ αυτόν (καθαρός, μέσα στο τελευταίο, ο παραλληλισμός με τη θυσία του Ιησού, αν και οι ρίζες αυτής της ανθρώπινης προσδοκίας ίσως πάνε πιο βαθιά από το χριστιανισμό και χάνονται στην ανάμνηση και αποζήτηση ενός αέναου τροφοδότη μαστού, κατά ένα τρόπο ενδεχομένως και αντιπαραγωγική). 

 

Άλλοθι και ντενεκές 

 

Η φαντασιακή σύλληψη του ηγέτη όχι ως κλειδιού συντονισμού προς την ιδανική απόδοση - οργάνωση ενός συνόλου, όπως λειτουργεί π.χ. ο μαέστρος μιας ορχήστρας, αλλά ως του κατόχου της ικανότητας έμπνευσης, φαντασίας, θεωρητικής γνώσης και πάνω από όλα ικανότητας προς τη λήψη των αποφάσεων ώστε να διασφαλίζεται και κάποια μοναδική κατά τα αυτά εκτελεστική δεινότητα), συνεπάγεται τη «χρήση» του και ως άλλοθι της μάζας για την απουσία της στην έμπνευση, τη φαντασία, τη γνώση και την εκτέλεση. Στη δε μεταμοντέρνα κοινωνία, όπου όλοι, ακόμη και οι ηγέτες, αναμένεται να δίνουν λόγο σε όλους (και έτσι, μάλλον σε κανέναν), ο ηγέτης είναι και αυτός στον οποίο προσωποποιούνται τα κρίματα του συστήματος. Οι αστοχίες, οι παραβλέψεις, τα λάθη και η εξυπηρέτηση συμφερόντων όχι ότι δεν υπάρχουν, αλλά μεγιστοποιούνται, ώστε να αποτελούν την ετικέτα συγκάλυψης αυτής της ανάθεσης σε άλλον και μη συμμετοχής μου. Ο ηγέτης μας πρέπει εκ παραδόσεως ... να ανακουφίσει όσα μας πιέζουν, ως η καρδιά ενός άκαρδου κόσμου και η ψυχή των άψυχων συνθηκών, να γίνει δηλαδή… όπιο και με σύγχρονους όρους, ασπιρίνη του λαού, να είναι και άλλοθι, ενώ στη μεταμοντέρνα εκδοχή του να γίνεται μαζί και το μίας χρήσης δοχείο εκτόνωσης των ψυχικών απεκκριμάτων μας.

Η παραπάνω επαναληπτική ακολουθία συμβάντων στο πλαίσιο του εκλογικού κύκλου θα απαιτεί υπεράνθρωπη προσπάθεια υπέρβασης ακόμη και από τον πλέον πολυτάλαντο, αν ποτέ εμφανιστεί, ενώ θα οδηγεί στην ανάδειξη ηγετικών ομάδων όπου, εκτός από τους πανταχού παρόντες καιροσκόπους, θα περισσεύουν οι αγαθών προθέσεων αφελείς ή/και νάρκισσοι.

Θα μπορούσε βέβαια να αντιτείνει κανείς ότι ακόμη και αυτή η γουντι-αλλενική διευθέτηση, που κουμπώνει χωρίς όμως να βάζει και στην ίδια βάρκα τους εναλλασσόμενους πρόθυμους σωτήρες και τα αιώνια θύματα, ενδεχομένως και να εξασφαλίζει ανώτερα και πάντως ακατανόητα από εμάς τους ίδιους πλεονεκτήματα για την αναπαραγωγή της δικής μας πολιτισμικής εκδοχής. Από την άλλη, η αποκαλούμενη πολιτική ταυτοτήτων (παρά ιδεολογιών), δηλαδή η εκπροσώπησή μου αποκλειστικά από ομοίους μου, της ίδιας ταυτότητας με μένα, ίσως (τονίζω το «ίσως») να είναι μια ειλικρινέστερη προσπάθεια τοποθέτησης μου στη μεταμοντέρνα κοινωνία, σε σχέση με τη σήμερα αποδεικνυόμενη ουτοπική ιδέα, ότι κάποιοι, με εχέγγυο την «ηγετική ικανότητα» τους, μπορούν να αναλάβουν την αποστολή να συνθέτουν, προσδιορίζουν και επιδιώκουν για λογαριασμό μου κάποιο κοινό καλό.