Το προσκύνημα στον Παντοκράτορα σύμφωνα με τον Παναγιώτη Ποταγό

Όπως έχει επισημανθεί έντυπα και ηλεκτρονικά μέσω της «Κ.Ε.» η συνεχώς μεταδιδόμενη πληροφορία μέσω του διαδικτύου, και όχι μόνο, για «απολεσθέντα έργα που σκόρπισαν οι άπληστοι συγγενείς του» είναι εντελώς λανθασμένη στην περίπτωση του Παναγιώτη Ποταγού. Ένα από τα χειρόγραφα κείμενα που διασώθηκαν στην «Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος» αφορά περιήγηση και περιγραφή της Θεσσαλίας, Ηπείρου και των Ιονίων Νήσων. Το έργο ολοκληρώθηκε τον Μάιο 1886 στο Σκριπερό και ενώ ο Ποταγός διέμενε στην Κέρκυρα από τις αρχές Μαρτίου του ίδιου έτους. Σύμφωνα με πληροφορίες του ίδιου στον μεταγενέστερο πρόλογο του έργου, κι ενώ η έκδοση του εν τω μεταξύ είχε απορριφθεί από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, η εγκατάσταση του στις Νυμφές, μέχρι και το τέλος της ζωής του το 1903, έγινε το καλοκαίρι του 1887.

Ανυπόδητοι και γυμνοί

Ο χώρος δεν επαρκεί για να θιχτεί το ζήτημα της επιλογής της Κέρκυρας από τον Π. Ποταγό, για έρευνα αρχικά και μετέπειτα μόνιμη εγκατάσταση, δηλαδή του τι σημαίνει η ένταξή της από τον περιηγητή στις «Πελασγικές Χώρες» και η σχετική αναζήτηση/καταγραφή στοιχείων στην ανέκδοτη περιγραφή. Θα επιλέξουμε, λόγω των ημερών, μια γλαφυρή περιγραφή του προσκυνήματος στον Παντοκράτορα. Ο περιηγητής κινείται στη λαογραφική κατεύθυνση της συσχέτισης αρχαίου και χριστιανικού κόσμου. Πώς είδες λοιπόν τους κερκυραίους πιστούς ο περιηγητής της Ασίας και της Αφρικής; Σκόπιμα διατηρήθηκε η ορθογραφία του χειρόγραφου.

«Τα εκ της Κασσιώπης μέχρι του νήσου ανήκουσιν εις χωρίον Περίθειας αντιθέτως Συνιών και πλησίον της κορυφης του Παντοκράτορος κείμενον δι΄ ο και Περίθειος εκλήθη χάριν της αγιότητος του χωρίου. Ο πριν κατ' αυτό ναός του Ποσειδώνος μετεβλήθη εις τον της Μεταμορφώσεως. Εις την εορτήν αυτού προστρέχουσιν εξ όλης της νήσου οι ευσεβείς Κερκυραίοι κατά τας έξι πρώτας του Αυγούστου ημέρας. Πολλοί διατρέχουσι την οδόν ανυπόδητοι, άλλοι τύπτονται δια μαχαιριών, και άλλοι υπομένουσι πολλάς κακουχίας και στερήσεις και τινές έχοντες ανθέων επί κεφαλής δι' ανάθημα. Γυμνοί, τηρούντες κάλυμμα περί τα σκέλη και έχοντες όπισθεν δεμένας τας χείρας και επ' αυτών αναθήματα πορεύονται γονατιστοί από της εξωφλοίου του ναού θύρας μέχρι του μυχού αυτού ένθα η εικών του Σωτήρος. Τα τοιαύτα ξένα εις τον Χριστιανισμόν έχουσιν την αρχὴν των εις την προ του Χριστιανισμού λατρεία, κατά παράδοσιν διασωθέντα».
 
Η εγκυρότητα της περιγραφής
 
Στο ερώτημα αν η περιγραφή του Π. Ποταγού κρίνεται υπερβολική απαντά μια αντίστοιχη σύγχρονη της. Ο αρχιμανδρίτης της Ελληνικής Εκκλησίας στο Μάντσεστερ, Ευστάθιος Μεταλληνός, αναφέρει στο έργο του ''Η Εκκλησία του Υψηλού Παντοκράτορος και της Κασσιώπης'' το 1890 : Εν αυτώ [το μέγα και πάγκοινον της νήσου προσκήνυμα], διαρκούντι από της πρώτης άχρι της έκτης Αυγούστου, βλέπει τις τώ όντι το αρχαίον του προσκυνείν έθος και την υπερβάλλουσαν των Κερκυραίων εελάβειαν. Διότι οι μεν των Χριστιανών γυμνόποδες και ασάνδαλοι εις προσκύνησιν απέρχονται, αλλοι δε τας χείρας όπισθεν δεδεμένας έχοντες, έτεροι επὶ της κεφαλής εκ βασιλικού φυτού σκεύη κατάφυτα βαστάζοντες, και έτεροι το απὸ του πυλώνος άχρι του εικονοστασίου διάστημα επι των γονάτων διανύοντες.

Η περιγραφή του Μπουνιά στον Α' Τόμο των ''Κερκυραϊκών'' το 1954 είναι αξιοπρόσεκτα παρόμοια:  «Κατά προγενεστέραν εποχήν τινές των χριστιανών προσήρχοντο εις προσκύνησιν γυμνόποδες και ασάνδαλοι, άλλοι με τας χείρας όπισθεν δεδεμένας, έτεροι βαστάζοντες επί της κεφαλής σκεύη κατάφυτα εκ βασιλικού, άλλοι διανύοντες το από του πυλώνος άχρι του εικονοστασίου διάστημα επί των γονάτων, και άλλοι μετά κόπου βαστάζοντες το προς τον Παντοκράτορα τάμμα τους».

Νίκος Δημήτριος Μάμαλος*

*Υποψήφιος Διδάκτορας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Θέμα της διατριβής του είναι η ζωή και το έργο του Παναγιώτη Ποταγού.