Ένα Επίκαιρο Άρθρο του 1937 για τον Πόλεμο

Το κείμενο που ακολουθεί είναι πιστή μετάφραση άρθρου του Foreign Affairs του Απριλίου του 1937. Σε δυόμισι χρόνια θα ξεσπάσει ο φρικώδης Δεύτερο Παγκόσμιος Πόλεμος των 70 εκατομμυρίων νεκρών και των άλλων τόσων απόκληρων και τραυματιών. «Υπάρχει αρκετό προσάναμμα διαθέσιμο για την έναρξη πολέμου σχεδόν ανά πάσα στιγμή» μας λέει το άρθρο.

«Όταν οι αντιπρόσωποι των μικρών εθνοτήτων στα δυτικά σύνορα της Ρωσίας υπέβαλαν το αίτημά τους για ανεξαρτησία το 1918 και 1919, προέβαλαν διάφορους λόγους για τους οποίους η ανεξαρτησία θα έπρεπε να τους δοθεί. Ένας από αυτούς ήταν η αρχή της εθνικής αυτοδιάθεσης, την οποία μόλις είχε διακηρύξει ο Πρόεδρος Ουίλσον. Ένας άλλος, προσφιλής στις καρδιές των παλαιών Βρετανών πολιτικών, ήταν η επιθυμία να αποδυναμωθεί η Ρωσία. Ένας τρίτος, που κυριαρχούσε στη σκέψη του Κλεμανσώ, ήταν η ιδέα της δημιουργίας ενός «υγειονομικού κλοιού» γύρω από την «Κόκκινη περιοχή», ώστε να προστατευθεί η υπόλοιπη Ευρώπη από τη μόλυνση του κομμουνισμού. Ένας τέταρτος λόγος, που υποστηριζόταν από Γάλλους στρατιωτικούς, ήταν η επιθυμία να δημιουργηθεί μια ομάδα κρατών υπό την επιρροή των Συμμάχων ανάμεσα σε δύο πιθανούς στρατιωτικούς συμμάχους: τη Ρωσία και τη Γερμανία. 

»Έτσι, ο καθένας μπορούσε να επιλέξει τον δικό του ιδιαίτερο λόγο για να υποστηρίξει την ανεξαρτησία των συνοριακών εθνών. Σε τελική ανάλυση, ο πραγματικός λόγος για τον οποίο πέτυχαν οι βαλτικές χώρες την ανεξαρτησία τους ήταν η ακραία πολιτική αδυναμία της Σοβιετικής Ρωσίας εκείνα τα χρόνια. Κατάφεραν δε να επιτύχουν τους στόχους τους με τις ευλογίες της Ευρώπης και της Αμερικής. Και ο κύριος λόγος που οι Ευρωπαίοι ηγέτες έδωσαν την έγκρισή τους ήταν επειδή επιθυμούσαν να απομονώσουν τη Ρωσία από την υπόλοιπη Ευρώπη, και ειδικότερα να την αποκόψουν από τη Γερμανία.

»Συνολικά, τα συνοριακά κράτη εκπλήρωσαν τις προσδοκίες που είχαν οι άλλοι από αυτά. Αποδείχθηκαν έντονα φυτώρια του σύγχρονου εθνικισμού, με τα διάφορα πλεονεκτήματα και ελαττώματά του. Επειδή οι λαοί των βαλτικών χωρών ήταν απασχολημένοι με τη δημιουργία νέων εθνικών συστημάτων και – ίσως – λόγω της φοβίας του τοπικού πληθυσμού για ορισμένα αποκρουστικά χαρακτηριστικά του πρώιμου κομμουνισμού, παρέμειναν ανεπηρέαστοι από την κομμουνιστική ιδεολογία. Το κατά πόσον συνέβαλαν στην αποδυνάμωση της Ρωσίας παραμένει αβέβαιο, αλλά εάν όλα τα βαλτικά εδάφη είχαν παραμείνει ρωσικά και εάν η Μόσχα είχε καταφέρει να αντιμετωπίσει επιτυχώς τα διάφορα εθνικά προβλήματα που υπήρχαν, αναμφίβολα η Σοβιετική Ρωσία θα ήταν ένα τρομερά ισχυρότερο κράτος. Όσο για τον ρόλο τους στον διαχωρισμό Γερμανίας και Ρωσίας, ενδεχόμενους συμμάχους, αυτό ήταν πράγματι μια σημαντική υπηρεσία των συνοριακών κρατών από το 1920 έως το 1933. 

»Από την άνοδο του Χίτλερ στη Γερμανία, το 1933, τα συνοριακά κράτη άρχισαν και πάλι να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο πολιτικό σύστημα της Ευρώπης, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης ανάμεσα στη Γερμανία και τη Ρωσία. Τώρα, όμως, αυτές οι δύο Μεγάλες Δυνάμεις δεν αντιμετωπίζουν πλέον η μία την άλλη ως πιθανούς συμμάχους: έχουν μετατραπεί σε θανάσιμους εχθρούς. Υπό αυτές τις συνθήκες, τα συνοριακά κράτη λειτουργούν ως αποτελεσματικός «ρυθμιστής» (buffer). Παρά το γεγονός ότι η Γερμανία δεν ήταν ακόμη πλήρως προετοιμασμένη για στρατιωτικές ενέργειες, και παρά τη ρωσική απροθυμία να εμπλακεί στο εξωτερικό, η ατμόσφαιρα εχθρότητας ανάμεσα στις δύο χώρες – διαρκώς αναζωπυρούμενη μέσω λεκτικών και δημοσιογραφικών επιθέσεων – ήταν τόσο έντονη, ώστε αν τα εδάφη τους ήταν γειτονικά, θα είχαν σίγουρα σημειωθεί συνοριακά επεισόδια, τα οποία με τη σειρά τους θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πόλεμο. Ότι εξακολουθεί να υπάρχει ειρήνη στην Ευρώπη, λοιπόν, οφείλεται εν μέρει τουλάχιστον στην ύπαρξη της αλυσίδας των συνοριακών κρατών ανάμεσα στη Ρωσία και τη Γερμανία.

»Αλλά θα είναι αυτό το "προστατευτικό στρώμα" αρκετό για να αποτρέψει τον πόλεμο επ' αόριστον; Ίσως. Υπάρχουν αρκετά επιχειρήματα υπέρ της βρετανικής πολιτικής της αναβολής ριζικών αποφάσεων στον διεθνή τομέα. Διότι, παρ’ όλα αυτά, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο πόλεμος είναι αναπόφευκτος. Ενδέχεται να συμβούν εσωτερικές αλλαγές στην Ιταλία, τη Γερμανία ή την Ιαπωνία, που να οδηγήσουν αυτές τις χώρες στην εγκατάλειψη των επιθετικών τους σχεδίων. Αυτό δεν είναι πολύ πιθανό, αλλά ούτε είναι και αδύνατο. Η αναβολή του πολέμου αποτελεί συνεπώς μια εξαιρετικά σημαντική αποστολή της σημερινής διπλωματίας. Και ανάμεσα στους παράγοντες που λειτουργούν προς την κατεύθυνση της αναβολής του πολέμου, τα συνοριακά αυτά κράτη έχουν τη θέση τους.

»Δεν μπορούμε, ωστόσο, να κρύψουμε από τους εαυτούς μας ότι υπάρχει αρκετό προσάναμμα διαθέσιμο για την έναρξη πολέμου σχεδόν ανά πάσα στιγμή. Και είναι ξεκάθαρο ότι σε οποιονδήποτε ευρωπαϊκό πόλεμο, Ρωσία και Γερμανία θα εμπλακούν ως δύο από τους αντίπαλους εμπολέμους: η Ρωσία για να διατηρήσει το status quo, η Γερμανία για να ικανοποιήσει την επιθυμία της για επέκταση. Ποια θα είναι η στάση των συνοριακών κρατών σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο; Η απάντηση έχει μεγάλο ενδιαφέρον για τον έξω κόσμο και τεράστια σημασία για τα ίδια αυτά τα μικρά κράτη.» 

ΦΩΤΟ ΑΡΧΕΙΟΥ