Ένας Ποιητής στο Αχίλλειο

Στον κήπο του Αχιλλείου βρίσκεται ένα κενό περιστύλιο. Κάποτε, όπως δείχνει φωτογραφία του 1900, στέγαζε το άγαλμα ενός από τους μεγαλύτερους Γερμανούς ποιητές του 19^ου αιώνα. Ισοϋψής του Γκαίτε, ο Χάινριχ Χάινε (1797-1856), ο ποιητής της Λορελάης, αγνάντευε το πέλαγος, καθισμένος σε μια μαρμάρινη πολυθρόνα και έχοντας στα χέρια του κάτι σαν βιβλίο ή τετράδιο. Σαν η μοιραία Λορελάη που, κατά τον θρύλο, σαγήνευε τους περαστικούς του Ρήνου, να βρισκόταν τώρα στο Ιόνιο και να σαγήνευε εξ ίσου μοιραία τους δικούς μας καπετάνιους. (Το ποίημα έχει μεταφρασθεί στα ελληνικά από τουλάχιστον 15 ποιητές και μεταφραστές – Βιζυηνός, Θεοτόκης κ.α..)

Η θλιμμένη αυτοκράτειρα τίμησε στην Κέρκυρα τον ποιητή των νεανικών της χρόνων όσο και τον ομηρικό της ήρωα. Το 1907, το Αχίλλειο θα αγορασθεί από τον Γερμανό Κάιζερ. Ο Κάιζερ, όταν αντίκρισε το άγαλμα του ποιητή, έφριξε. Έδωσε εντολή αμέσως να απομακρυνθεί. Τι ήθελε ένας εβραίος και σοσιαλιστής στον κήπο ενός Γερμανού καίσαρα; Γιατί ο Χάινε ήταν και τα δύο: και εβραίος και σοσιαλιστής.

Το άγαλμα του Χάινε βρίσκεται σήμερα σε δημόσιο κήπο της Τουλόν, αφού γλύτωσε τις διώξεις του Κάιζερ και των λοιπών Γερμανών, που εδίωκαν ήδη από το 1843, και θα εδίωκαν ακόμη δριμύτερα μετά το 1933, οτιδήποτε εβραϊκό ή σοσιαλιστικό. Πρόσωπο, άγαλμα, βιβλίο.

Στο θεατρικό του, ‘Αλμανσόρ’ (1821), ο Χάινε βάζει προφητικά λόγια στο στόμα ενός ήρωά του: «Όπου καίνε βιβλία, θα κάψουν και ανθρώπους». Κατά την θεατρική πλοκή, αλλά και κατά την πραγματική ιστορία, το 1492 έχει μόλις ανακτηθεί από την Ισαβέλλα και τον Φερδινάνδο η Ανδαλουσία και καίνε το Κοράνιο. Το 1933, τα βιβλία του Χάινε ήταν μεταξύ των πρώτων που θα έκαιγαν οι Ναζί. 

Ο Χάινε, το 1835, έκλεινε ένα δοκίμιό του (‘Η Ιστορία της Θρησκείας και της Φιλοσοφίας στην Γερμανία’) με μια παραβολή και σύγκριση  Γαλλίας και Γερμανίας, που θύμιζε κι αυτή προφητεία. Ζούσε τότε στο Παρίσι και ως Γερμανός ήξερε καλά και τις δύο χώρες και διέκρινε, με την ποιητική του οξυδέρκεια, την βαθειά διαφορά των δύο πολιτισμών. Η Γαλλία είχε κάνει μια τρομερή επανάσταση το 1789. Τον ίδιο καιρό και λίγο μετά, η Γερμανία ετοίμαζε, αργά αλλά σταθερά, την δική της επανάσταση, πολύ τρομερότερη από την Γαλλική. Ήταν η επανάσταση μέσα από την φιλοσοφία του Καντ, του Φίχτε και του Χέγκελ. Μέσα από την αφηρημένη σκέψη ετοιμαζόταν στην Γερμανία, μας λέει ο Χάινε, κάτι που κάποια στιγμή θα εξέπλησσε και θα τάρασσε, με τον φοβερό του πάταγο, όλο τον κόσμο. Η σκέψη, η φιλοσοφική σκέψη μαζικά εκλαϊκευόμενη, προετοίμαζε την καταιγίδα που θα ερχόταν έναν αιώνα μετά:

«Μη γελάτε με αυτό που σας λέει ένας ονειροπόλος, που σας προειδοποιεί ενάντια στους οπαδούς του Καντ, του Φίχτε και του Χέγκελ. Μην χαμογελάτε με την φαντασίωση κάποιου που προβλέπει ότι στο πεδίο της πραγματικότητας θα υπάρξει το ίδιο ξέσπασμα επανάστασης που έχει συμβεί στο πεδίο της διανόησης. Εδώ, η σκέψη προηγείται της πράξης, όπως η αστραπή προηγείται της βροντής. Η γερμανική αστραπή έχει τον αληθινό γερμανικό χαρακτήρα. Δεν είναι πολύ ευκίνητη, αλλά κυλάει έστω αργά. Έλα όμως που θα συμβεί, και, όταν θα ακούσετε μια συντριβή με πάταγο, όπως ποτέ άλλοτε τέτοιος δεν έχει ακουστεί στην παγκόσμια ιστορία, τότε να ξέρετε ότι, ναι, ο γερμανικός κεραυνός έπεσε. Σε αυτή την αναταραχή, οι αετοί θα πέφτουν νεκροί από τους ουρανούς και τα λιοντάρια, στα πιο απομακρυσμένα βαλτοτόπια της Αφρικής, θα δαγκώνουν τις ουρές τους και θα έρπουν στα βασιλικά τους λημέρια.»

Η Ελισάβετ δολοφονήθηκε, στις 10 Σεπτεμβρίου του 1898, στην Γενεύη, από τον αναρχικό Λουίτζι Λουκένι. Λίγες μέρες μετά, ο ιστορικός ηγέτης του ενιαίου τότε σοσιαλδημοκρατικού κόμματος της Γερμανίας, Αύγουστος Μπέμπελ, εκφωνώντας στο Βερολίνο λόγο για το γεγονός, θα πει τα εξής χαρακτηριστικά λόγια:

«Ο άνδρας που μαχαίρωσε στη Γενεύη την αυτοκράτειρα Ελισάβετ της Αυστρίας… πώς θα μπορούσε, αλήθεια, να δολοφονήσει εν ψυχρώ μια γυναίκα η οποία, σε αντίθεση με πολλές άλλες βασιλικές γυναίκες, δεν διεκδίκησε ποτέ πολιτική επιρροή και η οποία στεκόταν πνευματικά τόσο ψηλότερα από τις περισσότερες βασιλικές γυναίκες. Και η οποία, να θυμίσω, θαύμαζε έναν ποιητή, τον Χάινε, όπως μόνο ένας σοσιαλδημοκράτης μπορεί να τον θαυμάσει; (Χειροκροτήματα.)» (Bebel, ‘Δολοφονίες και Σοσιαλισμός’, New York: Labor News.)

Ο Χάινε, μακρινός συγγενής και φίλος του Μαρξ, ήταν πάντα καυστικός απέναντι στην κατεστημένη εξουσία. Ένας κοσμικός εβραίος ήταν, μάλλον άθεος, αφού ασπάσθηκε τον προτεσταντισμό για να γίνει δημόσιος υπάλληλος. Τελικά, του έμεινε μόνο ο τυπικός προτεσταντισμός, αφού ευτυχώς δημόσιος υπάλληλος δεν έγινε! (Να σημειώσουμε ότι, για τα αρρωστημένα μυαλά, το «στίγμα» του Εβραίου θα παρέμενε!) Ο Μαρξ θαύμαζε τον ποιητή και δημοσίευε στην εφημερίδα του ποιήματα του Χάινε.

(Ο Χάινε κάποια στιγμή διαφώνησε με τον Μαρξ και τους μαρξιστές, θεωρώντας ότι, αν έπαιρναν ποτέ την εξουσία, θα στρέφονταν κατά δικαίων και αδίκων και επομένως και κατά της αγαπημένης του τέχνης που είχε δημιουργήσει ο κατά τα άλλα αντίπαλος αστικός πολιτισμός. Οι δρόμοι Χάινε και Μαρξ  χώρισαν. Χώρισαν και με την αφορμή της τότε κοινής δίωξής τους από το αστυνομικό καθεστώς του Παρισιού. Ο Μαρξ φιλοξενείτο στο Παρίσι από τον Χάινε.)

Πώς έφθασε λοιπόν το άγαλμα από την Κέρκυρα στην Τουλόν; Ο εκδότης του Χάινε έσωσε το άγαλμα από την καταστροφή και το προσέφερε στον δήμο του Αμβούργου. Με την άνοδο των ναζί, το άγαλμα αγοράσθηκε από την κόρη του εκδότη και τον πλούσιο Γάλλο σύζυγό της για να μεταφερθεί στην Τουλόν. Όταν η Τουλόν καταλήφθηκε από τους Γερμανούς ναζί, το άγαλμα κρύφτηκε. Αποκαλύφθηκε και πάλι μετά τον πόλεμο.

Εμείς, σήμερα, εδώ στην Κέρκυρα, πρέπει να στήσουμε ένα παρόμοιο άγαλμα του σπουδαίου ποιητή στο ίδιο περιστύλιο, από όπου 116 χρόνια πριν αφαιρέθηκε με τον τρόπου που αφαιρέθηκε. Θα γράψουμε δε, κάπου εκεί κοντά, την περιπετειώδη περιπλάνησή του και τους λόγους της περιπλάνησης. Είναι μέρος της ιστορίας και του πολιτισμού μας, που τυχαίνει, στην περίπτωση αυτή, να είναι και παγκόσμιος πολιτισμός και παγκόσμια ιστορία.

ΥΓ.1: Σε αίθουσα του Αχιλλείου, βλέπουμε ένα γραφείο, σεκρετέρ, και αντί κανονικής καρέκλας μια σέλα. Η σέλα υπήρξε η ψυχή του Κάιζερ. Υπεραναπλήρωση λέγεται αυτό. Παρόμοια σέλα είχε ο Γουλιέλμος και στο Βερολίνο και στο Πότσνταμ και στην Ολλανδία, όπου κατέφυγε μετά το 1920. Σκεφτόταν πάντα ως ιππέας. Εργασιομανής, υπερδραστήριος, ήθελε οι υψηλοί συνομιλητές του να τον βλέπουν ως ιππέα. Με την έναρξη του Μεγάλου Πολέμου, το 1914, τον έκαναν όλοι πέρα.

ΥΓ.2: Μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, το Αχίλλειο περιήλθε στο Ελληνικό Δημόσιο, χωρίς ποτέ κανείς να ενδιαφερθεί έκτοτε για την επιστροφή του ποιητή.

ΥΓ.3: Απαξίωση της ιστορικής μνήμης στην Κέρκυρα διαπίστωσε βουλευτής, υπεύθυνη επί θεμάτων πολιτισμού, κατά την πρόσφατη εδώ, και στο Αχίλλειο, επίσκεψή της. Όχι μόνο σταυροδρόμι πολιτισμών είναι η Κέρκυρα, αλλά και αποτύπωμα πολιτισμών. Ακόμη και όταν κάτι απουσιάζει στην σκιά ενός ξεχασμένου περιστυλίου, είναι παρόν στην μνήμη των παλιών βιβλίων.

ΥΓ.4: Παλίμψηστο πολιτισμών χαρακτηρίσαμε κάποτε την Κέρκυρα (σε παλιά πολιτιστική πρότασή μας προς τον Δήμο – δημοσιευμένη και στην ‘Ε’, 18/10/2015), αλλά η μνήμη θεσμών και εταιρειών δεν λειτουργεί πάντα καλά σε τούτον τον καλό τόπο!