Διαχείριση Ρίσκου σε Πανδημία - Oι Λύκοι, τα πρόβατα και τα παπιγιόν

Για τους περισσότερους ανθρώπους, ο μεγαλύτερος κίνδυνος που θα μπορούσε να επιφέρει  μια χειμωνιάτικη βόλτα με τα πόδια ανάμεσα στις ομορφιές μιας πόλης στο παρελθόν, θα ήταν να βραχούν, χωρίς ομπρέλα, μπροστά σε μια ξαφνική μπόρα. Αν σε κάτι έχει αλλάξει την ζωή μας ο κορονοιός, είναι τα επίπεδα ρίσκου που είμαστε υποχρεωμένοι να ζούμε.

Είναι αλήθεια πως υπάρχει πολύ κριτική και δυσπιστία για την μέχρι σήμερα διαχείριση της πανδημίας. Όμως πόσο εκπαιδευμένοι είμαστε αλήθεια, να λαμβάνουμε αποφάσεις, όλοι μας, μέσα στο πεδίο της σημερινής «ανθρώπινης κανονικότητας»; Πως ακούγονται άραγε οι σημερινές απαιτήσεις μας μπροστά στην πανδημία; «Ονειρεύομαι μια ημέρα που κανένα πλέον πρόβατο δεν θα πεθάνει, αποτελώντας το πρωινό ενός λύκου». Αλήθεια πόσο λογική ακούγεται μια τέτοια προσδοκία;

«Ο λύκος θα έρχεται, όπως και κάθε ημέρα ο ήλιος ανατέλλει», απαντούν οι κυβερνήσεις. Από την άλλη πλευρά ο πλανήτης μας είναι γεμάτος ανθρώπους και όλοι μας συνηθισμένοι στην προηγούμενη ευμάρειά πιστεύαμε, πως ήμασταν  τόσο δυνατοί, που ποτέ δεν ξοδεύαμε χρόνο, για να διαχειριζόμαστε τις αδυναμίες μας.

Έτσι σήμερα δεν μπορούμε να δεχθούμε πως χάσαμε αυτό που αναγνωρίζαμε ως κανονικότητα, δικαίωμα και πεδίο ελευθερίας μας. Από την άλλη ακούμε: «Οι λύκοι είναι έξυπνοι και δυνατοί και τίποτα δεν μπορεί να τους σταματήσει». Διαφορετικά, «ο ιός θα μεταλλάσσεται, για να αφαιρεί ζωές». Αλήθεια πότε μπορείς να ξεκινάς να έχεις απαιτήσεις να σταματάς μια πανδημία; Να ζεις ξανά μια ζωή με λιγότερους περιορισμούς; Η απάντηση μπορεί να ακούγεται είτε ως απλοϊκή,  είτε ως ανεδαφική: «όταν κάποιος πει, για πρώτη φορά, πως ίσως οι λύκοι δεν είναι τόσο ατρόμητοι και ανίκητοι, όσο πιστεύαμε».

Στον κόσμο των βιομηχανιών που παραδοσιακά λαμβάνουν υψηλά ρίσκα, όπως η αεροπορία ή τα εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας, έχουν αποδεχθεί, πως υπάρχουν κίνδυνοι που δεν θα ελέγχονται πλήρως. Είναι το λεγόμενο  κόστος ευκαιρίας, ή η σχέση κόστους/οφέλους αλλιώς, για να υπάρχουν. Είναι η περιοχή επιχειρηματικής και ανθρώπινης δράσης που η λέξη κίνδυνος, δεν προκαλεί τρόμο και μόνο στο άκουσμά της. Είναι ένα πεδίο σταθμισμένων κινδύνων που εδώ και χρόνια δεν μιλούν για λήψη μέτρων για την διαχείριση του, αλλά για το κτίσιμο και την λειτουργία δυναμικών  συστημάτων διαχείρισης της ασφάλειας. Μάλιστα έχουν αποδεχθεί ότι δυστυχώς κίνδυνοι με πολύ μικρή στατιστική πιθανότητα ύπαρξης, μπορούν να επιφέρουν πολύ καταστροφικές συνέπειες. Αλήθεια και πως κάνουν διαχείριση ρίσκου;

Μα με μια μέθοδο που έχει επικρατήσει και λέγεται bowtie (παπιγιόν). Έτσι όταν αποδέχεσαι πως δεν μπορεί, η ζωή, η οικονομία και η κοινωνία η ίδια, να σταματάει, εξαιτίας μιας πανδημίας, λειτουργείς πλέον για να βρεις, για το πως θα κάνεις  τα ρίσκα αποδεκτά,(hazard),  αντί να χώνεις το κεφάλι στην άμμο. Αλήθεια  και πότε ξεκινάς για πρώτη φορά να ανησυχείς; Όταν ο αριθμός των κρουσμάτων επιβάλλει περιοριστικά μέτρα, καθώς ο ιός υπερνικάει τα υφιστάμενα συστήματα(δημιουργία ενός top event). Και πως έχεις κτίσει τα μέτρα που θα συνθέτουν το σύστημά σου;

Αναλύοντας νωρίτερα ένα προς ένα τα σενάρια απειλών(threats) που μπορούν να σε οδηγήσουν, το καθένα μόνο του στην απώλεια ελέγχου της κατάστασης και στην συνέχεια αποφασίζοντας για το ποιες δυσμενείς συνέπειες δεν θα ήθελες να βιώσεις.(Consequences).




Kαι τι διαφορά έχει ένα σύστημα μέτρων, με μέτρα, νέα μέτρα ή άλλα μέτρα; Μα με το πόσο αποτελεσματικά θέλεις να αντιμετωπίσεις το πρόβλημα. Στα συστήματα ασφαλείας που κτίζουμε  υπάρχουν δύο μεγάλες περιοχές μέτρων-εμποδίων. Όσα τοποθετούμε πριν το πρώτο σημείο καμπής(top event)  που χαρακτηρίζονται ως προληπτικά, θέλουν σχεδόν πάντοτε περισσότερο χρόνο να τα σχεδιάσουμε, υλοποιήσουμε, είναι ακριβότερα αλλά είναι και τα αποτελεσματικότερα, καθώς κάνουν δύο δουλειές. Είτε εξαλείφουν κατευθείαν τις απειλές, είτε δεν επιτρέπουν να φτάσουμε ποτέ σε κατάσταση απώλειας ελέγχου. Βέβαια όσες μεθόδους ελέγχου τοποθετούμε μετά την πρώτη ανισορροπία, καλούνται ανάκαμψης κι αυτές επιτελούν δύο σκοπούς: είτε δεν επιτρέπουν μια κατάσταση να φτάσει σε δυσμενείς συνέπειες, είτε τις αμβλύνουν, για να μην γίνουν ακόμη καταστροφικότερες. 





Αλήθεια και πως  διαπιστώνουμε αν αντιμετωπίζουμε με επάρκεια τον κίνδυνο; Εφαρμόζουμε ιδέες που εξαλείφουν όλες τις απειλές; Η χορήγηση εμβολίων εξουδετερώνει την δράση όλων των δυσμενών σεναρίων; Αν ναι νικήσαμε. Αν όχι κι αν δεν έχουμε στην φαρέτρα μας, της αποτελεσματικότερης κατηγορίας απαντήσεις, τότε είμαστε υποχρεωμένοι να «κτίσουμε», πληρώσουμε, συντηρήσουμε και μια λίστα από αρκετά μέτρα ελέγχου, διαφόρων ειδών και κατηγοριών (ακόμη και αλλαγής ανθρώπινης συμπεριφοράς).Αλήθεια και πόσα μέτρα πρέπει να λαμβάνουμε; Τόσα όσα μπορούμε να πληρώσουμε και βέβαια το σύστημα που έχουμε κτίσει πρέπει να εμφανίζεται με το μεγαλύτερο κόστος των χρημάτων να έχει ξοδευθεί πριν να απωλεσθεί το πρώτο σημείο ισορροπίας. Η πραγματικότητα μπορεί να επιβάλλει αυτό να μην μπορεί να γίνεται από την αρχή, αλλά προϊόντος του χρόνου αυτή είναι απαίτηση, καθώς μαθαίνουμε από τα λάθη μας και βελτιώνουμε την άμυνά μας.

Τελικά φαίνεται πως η αποτελεσματική διαχείριση ρίσκου προϋποθέτει ως αναγκαία προϋπόθεση, την διαχείριση της αλλαγής και την εμπλοκή της κοινωνίας σε ένα βαθύ κύκλο γνώσης, που η ίδια δεν μπορεί να εισέρχεται χωρίς αυτό να γίνεται  οικειοθελώς, και «ψυχή τε και σώματι». Είναι ευνόητο πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να αλλάζει με την επιβολή, καθώς τότε τίθεται σε κατάσταση απειλής-άμυνας, που δεν του επιτρέπει να αναπτύσσει νέες δεξιότητες και ικανότητες.Aπό την άλλη, απαιτείται η πολυπλοκότητα γύρω μας  να εξετάζεται μέσα από ένα νέο πρίσμα, που δεν είχε βρεθεί στο παρελθόν, για να «διακρίνεται η πραγματικότητα».

Αναρωτηθείτε, πως μπορεί να είναι μια ζωή που οι άνθρωποι, μπορεί να πιστεύουν πως ο θάνατός τους μπορεί να επέλθει ενδεχομένως και το επόμενο λεπτό, σε σχέση με την εμπειρία για την ζωή άλλων, που αισθάνονται ασφαλείς; Για αυτό και η ευθύνη είναι τρομακτική στην διαχείριση στις φουρτούνες και για αυτό ο Peter F. Drucker λέει πως: «Διοίκηση είναι να κάνεις τα πράγματα σωστά, αλλά η ηγεσία, να κάνεις το σωστό».