Μειωμένος ΦΠΑ στα νησιά: Έτσι κερδίζονται οι μάχες στις Βρυξέλλες!
Γιώργος Ασωνίτης
22 Δεκεμβρίου 2021
/ 13:02
Του Γιώργου Ασωνίτη, Ειδικού Επιστήμονα ΚΕΕΕ, Μέλους Τεχνικής Επιτροπής INSULEUR
Αν σε κάποιον χρωστούν χάρη οι νησιώτες και οι νησιωτικές επιχειρήσεις του Αιγαίου για την διατήρηση του δικαιώματος της Ελλάδας να εφαρμόζει καθεστώς μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ, αυτός είναι η Αθηνά Καλύβα, ΓΓ Φορολογικής Πολιτικής και Δημόσιας Περιουσίας.
Ακριβώς όπως η θέσπιση και εφαρμογή του μέτρου του μεταφορικού ισοδυνάμου στα ελληνικά νησιά πιστώνεται αποκλειστικά στον Αναπληρωτή Υπουργό επί Κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑ, Νεκτάριο Σαντορινιό.
Τα του Καίσαρος, τω Καίσαρι…
Η ΕΕ δεν έχει αρμοδιότητα στην επιβολή φόρων ή στον καθορισμό των φορολογικών συντελεστών. Ο ρόλος της συνίσταται απλώς στην εποπτεία των εθνικών φορολογικών κανόνων, ώστε αυτοί να συνάδουν με ορισμένες πολιτικές της.
Ωστόσο, για ορισμένους φόρους, όπως ο ΦΠΑ και οι φόροι για τη βενζίνη, τα προϊόντα καπνού και τα αλκοολούχα ποτά (ειδικοί φόροι κατανάλωσης), η ΕΕ, όπως προβλέπεται στην Συνθήκη ΕΕ, έχει αποκλειστική αρμοδιότητα στη εναρμόνιση των κανόνων και των ελάχιστων συντελεστών, ώστε να αποτρέπεται η στρέβλωση του ανταγωνισμού σε διασυνοριακό επίπεδο εντός της ΕΕ.
Σε αυτή την αρμοδιότητα στηρίχτηκε η Οδηγία 2006/112 (εφεξής Οδηγία ΦΠΑ), η οποία, μεταξύ άλλων, στο άρθρο 120 προέβλεψε ρητά ότι για συγκεκριμένα νησιά του Αιγαίου (Λέσβος, Χίος, Σάμος, Δωδεκάνησος, Κυκλάδες, Θάσος, Σαμοθράκη, Βόρειες Σποράδες και Σκύρος), η Ελλάδα είχε το δικαίωμα να καθορίσει μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ έως και τριάντα τοις εκατό (30%) από τους συντελεστές που εφαρμόζονταν στην επικράτεια της. Το άρθρο 21 του Νόμου 2859/2000 (Κώδικας Φόρου Προστιθέμενης Αξίας ΦΕΚ 1061 Β’), ενσωμάτωσε και έθεσε σε εφαρμογή το καθεστώς μειωμένου ΦΠΑ στα νησιά αυτά.
Η εφαρμογή των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στα νησιά του Αιγαίου δεν αποτελούσε προνόμιο, αλλά στόχευε στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας των συγκεκριμένων περιοχών και στην αντιστάθμιση των μειονεκτημάτων που προκαλούνταν από την εδαφική ασυνέχεια, το μικρό τους μέγεθος, τη δύσκολη μεταφορά τους με την ηπειρωτική χώρα (π.χ. άγονες γραμμές), την απομόνωση τους κατά τη διάρκεια του χειμώνα, την έλλειψη περίθαλψης, εκπαίδευσης κ.λπ. Αποτελούσε δε, ιδιαίτερα τότε, εθνική αναγκαιότητα.
Η νομοθετική πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αναθεώρηση της Οδηγίας ΦΠΑ κατατέθηκε το 2018 και είχε ως σκοπό την περαιτέρω εναρμόνιση του δικαίου στον τομέα αυτόν με την κατάργηση μεγάλου αριθμού εξαιρέσεων, συμπεριλαμβανομένης εκείνης των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στα νησιά του Αιγαίου. Προέβλεπε το δικαίωμα στο Κράτος μέλος να ορίζει μόνο δύο μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ μεταξύ 5-15%, οι οποίοι θα ίσχυαν σε όλη την επικράτεια του.
Όταν όλοι, θεσμικοί ή μη, είχαν εγκαταλείψει τις προσπάθειες και θεωρούσαν το προβλεπόμενο στην Οδηγία 2006/112/ΕΚ δικαίωμα εφαρμογής μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στα νησιά του Αιγαίου ως χαμένη υπόθεση, το Δίκτυο και οι Πρόεδροι των Νησιωτικών Επιμελητηρίων της ΕΕ (INSULEUR), συμπεριλαμβανομένων του Ιονίων Νήσων, αγωνίστηκαν για την διατήρηση του καθεστώτος αυτού προς πάσα κατεύθυνση και με κάθε πρόσφορο μέσο.
Παράλληλα προς την διαβούλευση και την διαπραγμάτευση για την αναθεώρηση της Οδηγίας ΦΠΑ, το INSULEUR οργάνωσε συναντήσεις, συμμετείχε σε διαβουλεύσεις, ενημερώσεις και δημόσιες Ακροάσεις με εκπροσώπους Κοινοτικών οργάνων στις Βρυξέλλες και προσπάθησε να επηρεάσουν προς αυτήν την κατεύθυνση Κυβερνήσεις Κρατών μελών.
Πάγια θέση του INSULEUR αποτελούσε η εφαρμογή του μέτρου του μειωμένου συντελεστή ΦΠΑ σε όλα τα Ευρωπαϊκά νησιά και ζητούσε να γίνει ρητή αναφορά στην νέα Οδηγία όχι μόνο στα νησιά του Αιγαίου αλλά σε όλα τα νησιά της Ευρώπης.
Προσπάθησε και πέτυχε θετική στάση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο στο ψήφισμά του της 4ης Φεβρουαρίου 2016 σχετικά με την ειδική κατάσταση των νησιών, τόνισε σαφώς τη σημασία αυτού του ειδικού φορολογικού καθεστώτος για τις τοπικές κοινότητες και τις οικονομίες "και κάλεσε" για τη συνέχισή τους, ιδίως στα κράτη μέλη που υπάγονται σε προγράμματα οικονομικής προσαρμογής ". http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&language=EN&reference=P8-TA-2016-0049
Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή στη γνωμοδότησή της σχετικά με ένα σχέδιο δράσης για τον ΦΠΑ: «Προς ένα Ενιαίο Χώρο ΦΠΑ της ΕΕ: ώρα αποφάσεων», που εγκρίθηκε ομόφωνα στις 13 Ιουλίου 2016, δήλωσε τη σημασία αυτών των φορολογικών καθεστώτων και ζήτησε επίσης τη συνέχισή τους. http://www.eesc.europa.eu/en/our-work/opinions-information-reports/opinions/action-plan-vat.
Ωστόσο, τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (τότε Επίτροπος Μοσκοβισί) όσο και οι Κυβερνήσεις Κρατών μελών με νησιά, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδος, θεωρούσαν το θέμα λήξαν και το καθεστώς χαμένο.
Το κλίμα για τη τύχη της εν λόγω πρόνοιας έγινε ακόμα πιο αρνητικό από την ώρα που μπήκε σε εφαρμογή η σχετική διάταξη του τρίτου μνημονίου μεταξύ των θεσμών και της Ελληνικής Κυβέρνησης με την προοδευτική κατάργηση των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ σε ομάδες νησιών του Αιγαίου. Ευτυχώς, τελευταία στιγμή ανεστάλη η εφαρμογή της διάταξης κατάργησης του καθεστώτος μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στην τρίτη και τελευταία ομάδα απομακρυσμένων κυρίως νησιών, λόγω των προσφυγικών ροών.
Ένα μέτρο «κοινοτικού κεκτημένου» διαρθρωτικού χαρακτήρα θυσιαζόταν στο βωμό της δημοσιονομικής προσαρμογής.
Ευτυχής συγκυρία λοιπόν που την δεδομένη στιγμή στην διαπραγμάτευση της Οδηγίας στο Συμβούλιο, εκ μέρους του ΥΠΟΙΚ, συμμετείχε η κυρία Αθηνά Καλύβα. Βαθύς γνώστης των διαδικασιών λήψης αποφάσεων και του Ευρωπαϊκού φορολογικού δικαίου, η κυρία Καλύβα επανέφερε το ζήτημα των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στα νησιά του Αιγαίου, όταν ήδη είχε προχωρήσει η διαπραγμάτευση, και εργάστηκε με υπομονή και επιμονή για την διατήρηση του. Τελικά το Συμβούλιο ECOFIN, με την προσωπική συμβολή του Υπουργού κ. Σταϊκούρα και του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, αποφάσισε ομόφωνα, μεταξύ άλλων, την αυτολεξεί διατήρηση της σχετικής πρόνοιας της Οδηγίας ΦΠΑ.
Η νέα Οδηγία έχει έναρξη ισχύος το 2025, αλλά ως προς το ζήτημα των μειωμένων συντελεστών, το δικαίωμα αυτό ισχύει ούτως ή άλλως με την τρέχουσα Οδηγία.
Φαντάζομαι ότι η Ελληνική Κυβέρνηση θα προχωρήσει στην μείωση αν υπάρξει ο δημοσιονομικός χώρος και εγκριθεί από την Επιτήρηση.
Με τη νέα Οδηγία, αφενός μεν η εκάστοτε Ελληνική Κυβέρνηση διασφαλίζει τη δυνατότητα να διατηρήσει τους μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ στα πέντε νησιά χωρίς σύνδεση με το Προσφυγικό, αφετέρου σε συνάρτηση με τα δημοσιονομικά περιθώρια έχει τη δυνατότητα να επαναφέρει το καθεστώς των εκπτώσεων σε όλα τα νησιά του Αιγαίου, πλην Ιονίου και Κρήτης, όπως ίσχυε.
Τόσο τα Ιόνια όσο και η Κρήτη, θα μπορούσαν να ζητήσουν αντισταθμιστικά μέτρα είτε στον τομέα της Φορολογίας είτε σε άλλες πολιτικές. Αλλά δεν είναι δυνατόν πλέον να ζητούν εφαρμογή του μέτρου των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ, εφόσον τούτο δεν προβλέπεται από το ευρωπαϊκό δίκαιο.
Άρα αντί για κραυγές, «ψηφίσματα» και «μέτωπα» καλόν θα είναι να εξεταστούν άλλα πρόσφορα μέτρα για την διασφάλιση υγιούς ανταγωνισμού των επιχειρήσεων τους.
Ακριβώς όπως η θέσπιση και εφαρμογή του μέτρου του μεταφορικού ισοδυνάμου στα ελληνικά νησιά πιστώνεται αποκλειστικά στον Αναπληρωτή Υπουργό επί Κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑ, Νεκτάριο Σαντορινιό.
Τα του Καίσαρος, τω Καίσαρι…
Η ΕΕ δεν έχει αρμοδιότητα στην επιβολή φόρων ή στον καθορισμό των φορολογικών συντελεστών. Ο ρόλος της συνίσταται απλώς στην εποπτεία των εθνικών φορολογικών κανόνων, ώστε αυτοί να συνάδουν με ορισμένες πολιτικές της.
Ωστόσο, για ορισμένους φόρους, όπως ο ΦΠΑ και οι φόροι για τη βενζίνη, τα προϊόντα καπνού και τα αλκοολούχα ποτά (ειδικοί φόροι κατανάλωσης), η ΕΕ, όπως προβλέπεται στην Συνθήκη ΕΕ, έχει αποκλειστική αρμοδιότητα στη εναρμόνιση των κανόνων και των ελάχιστων συντελεστών, ώστε να αποτρέπεται η στρέβλωση του ανταγωνισμού σε διασυνοριακό επίπεδο εντός της ΕΕ.
Σε αυτή την αρμοδιότητα στηρίχτηκε η Οδηγία 2006/112 (εφεξής Οδηγία ΦΠΑ), η οποία, μεταξύ άλλων, στο άρθρο 120 προέβλεψε ρητά ότι για συγκεκριμένα νησιά του Αιγαίου (Λέσβος, Χίος, Σάμος, Δωδεκάνησος, Κυκλάδες, Θάσος, Σαμοθράκη, Βόρειες Σποράδες και Σκύρος), η Ελλάδα είχε το δικαίωμα να καθορίσει μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ έως και τριάντα τοις εκατό (30%) από τους συντελεστές που εφαρμόζονταν στην επικράτεια της. Το άρθρο 21 του Νόμου 2859/2000 (Κώδικας Φόρου Προστιθέμενης Αξίας ΦΕΚ 1061 Β’), ενσωμάτωσε και έθεσε σε εφαρμογή το καθεστώς μειωμένου ΦΠΑ στα νησιά αυτά.
Η εφαρμογή των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στα νησιά του Αιγαίου δεν αποτελούσε προνόμιο, αλλά στόχευε στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας των συγκεκριμένων περιοχών και στην αντιστάθμιση των μειονεκτημάτων που προκαλούνταν από την εδαφική ασυνέχεια, το μικρό τους μέγεθος, τη δύσκολη μεταφορά τους με την ηπειρωτική χώρα (π.χ. άγονες γραμμές), την απομόνωση τους κατά τη διάρκεια του χειμώνα, την έλλειψη περίθαλψης, εκπαίδευσης κ.λπ. Αποτελούσε δε, ιδιαίτερα τότε, εθνική αναγκαιότητα.
Η νομοθετική πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αναθεώρηση της Οδηγίας ΦΠΑ κατατέθηκε το 2018 και είχε ως σκοπό την περαιτέρω εναρμόνιση του δικαίου στον τομέα αυτόν με την κατάργηση μεγάλου αριθμού εξαιρέσεων, συμπεριλαμβανομένης εκείνης των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στα νησιά του Αιγαίου. Προέβλεπε το δικαίωμα στο Κράτος μέλος να ορίζει μόνο δύο μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ μεταξύ 5-15%, οι οποίοι θα ίσχυαν σε όλη την επικράτεια του.
Όταν όλοι, θεσμικοί ή μη, είχαν εγκαταλείψει τις προσπάθειες και θεωρούσαν το προβλεπόμενο στην Οδηγία 2006/112/ΕΚ δικαίωμα εφαρμογής μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στα νησιά του Αιγαίου ως χαμένη υπόθεση, το Δίκτυο και οι Πρόεδροι των Νησιωτικών Επιμελητηρίων της ΕΕ (INSULEUR), συμπεριλαμβανομένων του Ιονίων Νήσων, αγωνίστηκαν για την διατήρηση του καθεστώτος αυτού προς πάσα κατεύθυνση και με κάθε πρόσφορο μέσο.
Παράλληλα προς την διαβούλευση και την διαπραγμάτευση για την αναθεώρηση της Οδηγίας ΦΠΑ, το INSULEUR οργάνωσε συναντήσεις, συμμετείχε σε διαβουλεύσεις, ενημερώσεις και δημόσιες Ακροάσεις με εκπροσώπους Κοινοτικών οργάνων στις Βρυξέλλες και προσπάθησε να επηρεάσουν προς αυτήν την κατεύθυνση Κυβερνήσεις Κρατών μελών.
Πάγια θέση του INSULEUR αποτελούσε η εφαρμογή του μέτρου του μειωμένου συντελεστή ΦΠΑ σε όλα τα Ευρωπαϊκά νησιά και ζητούσε να γίνει ρητή αναφορά στην νέα Οδηγία όχι μόνο στα νησιά του Αιγαίου αλλά σε όλα τα νησιά της Ευρώπης.
Προσπάθησε και πέτυχε θετική στάση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο στο ψήφισμά του της 4ης Φεβρουαρίου 2016 σχετικά με την ειδική κατάσταση των νησιών, τόνισε σαφώς τη σημασία αυτού του ειδικού φορολογικού καθεστώτος για τις τοπικές κοινότητες και τις οικονομίες "και κάλεσε" για τη συνέχισή τους, ιδίως στα κράτη μέλη που υπάγονται σε προγράμματα οικονομικής προσαρμογής ". http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&language=EN&reference=P8-TA-2016-0049
Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή στη γνωμοδότησή της σχετικά με ένα σχέδιο δράσης για τον ΦΠΑ: «Προς ένα Ενιαίο Χώρο ΦΠΑ της ΕΕ: ώρα αποφάσεων», που εγκρίθηκε ομόφωνα στις 13 Ιουλίου 2016, δήλωσε τη σημασία αυτών των φορολογικών καθεστώτων και ζήτησε επίσης τη συνέχισή τους. http://www.eesc.europa.eu/en/our-work/opinions-information-reports/opinions/action-plan-vat.
Ωστόσο, τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (τότε Επίτροπος Μοσκοβισί) όσο και οι Κυβερνήσεις Κρατών μελών με νησιά, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδος, θεωρούσαν το θέμα λήξαν και το καθεστώς χαμένο.
Το κλίμα για τη τύχη της εν λόγω πρόνοιας έγινε ακόμα πιο αρνητικό από την ώρα που μπήκε σε εφαρμογή η σχετική διάταξη του τρίτου μνημονίου μεταξύ των θεσμών και της Ελληνικής Κυβέρνησης με την προοδευτική κατάργηση των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ σε ομάδες νησιών του Αιγαίου. Ευτυχώς, τελευταία στιγμή ανεστάλη η εφαρμογή της διάταξης κατάργησης του καθεστώτος μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στην τρίτη και τελευταία ομάδα απομακρυσμένων κυρίως νησιών, λόγω των προσφυγικών ροών.
Ένα μέτρο «κοινοτικού κεκτημένου» διαρθρωτικού χαρακτήρα θυσιαζόταν στο βωμό της δημοσιονομικής προσαρμογής.
Ευτυχής συγκυρία λοιπόν που την δεδομένη στιγμή στην διαπραγμάτευση της Οδηγίας στο Συμβούλιο, εκ μέρους του ΥΠΟΙΚ, συμμετείχε η κυρία Αθηνά Καλύβα. Βαθύς γνώστης των διαδικασιών λήψης αποφάσεων και του Ευρωπαϊκού φορολογικού δικαίου, η κυρία Καλύβα επανέφερε το ζήτημα των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στα νησιά του Αιγαίου, όταν ήδη είχε προχωρήσει η διαπραγμάτευση, και εργάστηκε με υπομονή και επιμονή για την διατήρηση του. Τελικά το Συμβούλιο ECOFIN, με την προσωπική συμβολή του Υπουργού κ. Σταϊκούρα και του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, αποφάσισε ομόφωνα, μεταξύ άλλων, την αυτολεξεί διατήρηση της σχετικής πρόνοιας της Οδηγίας ΦΠΑ.
Η νέα Οδηγία έχει έναρξη ισχύος το 2025, αλλά ως προς το ζήτημα των μειωμένων συντελεστών, το δικαίωμα αυτό ισχύει ούτως ή άλλως με την τρέχουσα Οδηγία.
Φαντάζομαι ότι η Ελληνική Κυβέρνηση θα προχωρήσει στην μείωση αν υπάρξει ο δημοσιονομικός χώρος και εγκριθεί από την Επιτήρηση.
Με τη νέα Οδηγία, αφενός μεν η εκάστοτε Ελληνική Κυβέρνηση διασφαλίζει τη δυνατότητα να διατηρήσει τους μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ στα πέντε νησιά χωρίς σύνδεση με το Προσφυγικό, αφετέρου σε συνάρτηση με τα δημοσιονομικά περιθώρια έχει τη δυνατότητα να επαναφέρει το καθεστώς των εκπτώσεων σε όλα τα νησιά του Αιγαίου, πλην Ιονίου και Κρήτης, όπως ίσχυε.
Τόσο τα Ιόνια όσο και η Κρήτη, θα μπορούσαν να ζητήσουν αντισταθμιστικά μέτρα είτε στον τομέα της Φορολογίας είτε σε άλλες πολιτικές. Αλλά δεν είναι δυνατόν πλέον να ζητούν εφαρμογή του μέτρου των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ, εφόσον τούτο δεν προβλέπεται από το ευρωπαϊκό δίκαιο.
Άρα αντί για κραυγές, «ψηφίσματα» και «μέτωπα» καλόν θα είναι να εξεταστούν άλλα πρόσφορα μέτρα για την διασφάλιση υγιούς ανταγωνισμού των επιχειρήσεων τους.
