Τα Θεατρικά Φωνήεντα του Μίκη Θεοδωράκη

Έζησε ο Θεοδωράκης τα μισά χρόνια του ελεύθερου εθνικού βίου της χώρας και είναι σαν να έζησε και τα άλλα μισά. Σαν να συνομίλησε κατ’ ευθείαν με τον Σολωμό, τον Κάλβο, τον Θεόφιλο, τον Γύζη, αλλά και με τον ίδιο τον Κολοκοτρώνη και τον Καραϊσκάκη. Σαν να έλαβε την ευλογία του Παλαιών Πατρών Γερμανού και αυτή του παπα-Φλέσσα.

Με την ίδια ευκολία μιλούσε ο Μίκης με τους παλιούς όσο και με τους καινούριους, λαϊκούς και μη: με τον Τσιτσάνη και τον Ρίτσο, με τον φούρναρη της γειτονιάς και τον καθηγητή του πανεπιστημίου. Ακόμη και με τους δεσμοφύλακές του μιλούσε εύκολα. (Στο τέλος, όταν αποφυλακίσθηκε, ήταν αυτοί που έκλαιγαν.)

Σαν να φορούσε την φουστανέλα του Μπότσαρη ο Μίκης και, πάνω από εκείνο το μαύρο μακρύ πουκάμισο του μαέστρου, το φράκο του Μαυροκορδάτου. Αυτό που τον έκανε βαθειά εθνικό ήταν αυτό που τον έκανε βαθειά παγκόσμιο. Τον χαιρέτησαν όλες οι πρεσβείες του κόσμου.

Επικαλέσθηκε τον Πλάτωνα προχθές ο Τάκης Θεοδωρόπουλος στην ‘Καθημερινή’ και στο ‘Protagon’, θέλοντας να επαινέσει τον Θεοδωράκη και να καυτηριάσει την σημερινή κακή πολιτιστική κατάσταση της χώρας. Έγραψε ο γνωστός συγγραφέας: «Σήμερα ζούμε την κατάσταση που ο Πλάτων στους ‘Νόμους’ του ονομάζει θεατροκρατία». Όμως ο Θεοδωράκης υπηρέτησε ακριβώς αυτό: την θεατροκρατία στην πιο δημοκρατική, αντι-πλατωνική της έννοια. Ατυχής, λοπόν, ατυχέστατη θα έλεγα, η αναφορά στον δηλωμένο εχθρό του θεάτρου, τους ‘Νόμους’ και την κατά Πλάτωνα «θεατροκρατία».

Ο Πλάτων θεωρούσε όλο το θέατρο και την ποίηση, από την αρχή (από τον Όμηρο δηλαδή) μέχρι το τέλος, οχλοκρατία (αυτό σήμαινε η «θεατροκρατία» κατά τον Πλάτωνα – όρος άπαξ συναντώμενος στην αρχαία ελληνική γραμματεία). Ο Μίκης Θεοδωράκης υπήρξε, αντιθέτως, μέγας θεατροκράτης-δημοκράτης, ο μεγαλύτερος εραστής της ποίησης, μελοποιημένης από τον ίδιο και παρουσιαζομένης σε κατάμεστα «φωνήεντα» και επευφημούντα θέατρα.

Ο Θεοδωράκης ήταν το ίδιο το θέατρο. Εμπνεόταν από το θέατρο, τον δήμο δηλαδή. Και ενέπνεε το θέατρο, τον δήμο δηλαδή. Γιατί το θέατρο και ο δήμος ήταν, για τον Θεοδωράκη, όπως στην κλασική δημοκρατική Αθήνα, το ίδιο πράγμα. (Κανείς δεν μπορεί να καταλάβει την αθηναϊκή δημοκρατία χωρίς το θέατρο της εποχής και τούμπαλιν: κανείς δεν μπορεί να καταλάβει την αρχαία τραγωδία χωρίς την δημοκρατία της εποχής. Οι πλατωνικοί Γερμανοί ιδεαλιστές του 19^ου αιώνα, ξεχωρίζοντάς τα, δεν κατάλαβαν ούτε το ένα ούτε το άλλο.)

Αν δει κανείς την (ανηρτημένη στο YouTube, παρουσιασθείσα παρεμπιπτόντως στην σαββατιάτικη εκπομπή μου ‘Περιγράμματα’/ Start TV) συναυλία του Μίκη, το 1977, στον Λυκαβηττό, με το έργο του ‘Άξιον Εστί’ (ποίηση Ελύτη), θα δει μέρη δοξαστικά, ύμνους βυζαντινούς, συμφωνία κλασική, τραγούδι λαϊκό, απαγγέλλοντες ηθοποιούς, χορωδίες, ψαλμωδίες, κρουστά, πνευστά και έγχορδα, ξεχωριστά και μετά όλα μαζί, αλλά και κόσμο, πολύ κόσμο, στην κερκίδα να σιγοτραγουδάει και να συνεγείρεται. Αυτό είναι θέατρο. Αυτό είναι δήμος.

Ο δήμος πράγματι στο θέατρο αποκτά φωνή. «Τα θέατρα εξ αφώνων φωνήεντα εγένοντο» (‘Νόμοι’, 701a), έλεγε εντελώς απαξιωτικά και με θλίψη πολλή ο μέγιστος των φιλοσόφων αλλά και ορκισμένος εχθρός της ποίησης και του θεάτρου – που ήδη στην ‘Πολιτεία’ του είχε εξορίσει οριστικά τους ποιητές εις το πυρ το εξώτερον.
Η μουσική του Θεοδωράκη και το θέατρο του Θεοδωράκη υπήρξαν τα ηχηρότερα φωνήεντα του δήμου. Με τον Θεοδωράκη, πράγματι, τα θέατρα εξ αφώνων φωνήεντα εγένοντο. Ο Θεοδωράκης υπήρξε αληθινός θεατροκράτης, δηλαδή δημοκράτης με όλη την αρχαιοελληνική σημασία του θεάτρου και του δήμου.

Υστ.1: Για να είμαστε δίκαιοι, δεχόταν ο Πλάτων στην Πολιτεία του κάποιου είδους ποιητές (κατόπιν αυστηρής λογοκρισίας): «Ειδέναι δε ότι όσον μόνον ύμνους θεοίς και εγκώμια τοις αγαθοίς ποιήσεως παραδεκτέον εις πόλιν. /Να ξέρεις ότι οι ύμνοι στους θεούς και τα εγκώμια στους άξιους ανθρώπους είναι η μόνη ποίηση που μπορεί να γίνει αποδεκτή στην πόλη μας.» (Πλάτων, Πολιτεία, 607a).

Υστ.2: ΑΓΕΣ Οδυσσέας Αγγελής, 2 Ιουνίου 1967: «Απαγορεύεται καθ’ άπασαν την Επικράτειαν η μετάδοσις ή εκτέλεσις μουσικής και ασμάτων του κομμουνιστού Μίκη Θεοδωράκη... Οι παραβάται θα παραπέμπονται εις τα έκτακτα στρατοδικεία…»

Υστ.3: ‘Ελεύθερος Κόσμος’, 12 Σεπτεμβρίου 1967: «Συνελήφθη και παρεπέμφθη εις τον Βασιλικόν Επίτροπον του Εκτάκτου Στρατοδικείου Αθηνών η Αθανασία Π. Παναγοπούλου, ετών 23. Εις την οικείαν της, επί της οδού Ευελπίδων 37, είχεν τοποθετήσει εις το πικ απ της δίσκους του κομμουνιστού συνθέτου Μίκη Θεοδωράκη και μετέδιδεν αυτούς εις μεγάλην έντασιν. Εις τας χείρας της κατεσχέθησαν 12 δίσκοι.»

Υστ.4: Το 1968 ο Γερμανός Paul Dessau, συνθέτης και κάποτε συνεργάτης του Μπρεχτ,  πήρε αυτούσια την διαταγή του Οδυσσέα Αγγελή και την μελοποίησε  σε ένα έργο για αφηγητή, μεικτή χορωδία και ορχήστρα, προς τιμήν του Μίκη Θεοδωράκη.