Οικονομία του διαμοιρασμού, λίγο πέρα από το Airbnb...

Συναντώντας τελευταία τον όρο Οικονομία του Διαμοιρασμού όλο και συχνότερα φαίνεται να ταυτίζεται στην αντίληψή μας με το φαινόμενο των βραχυχρόνιων μισθώσεων ακινήτων, ιδιαίτερα στις τουριστικές περιοχές. Δεύτερη, αυθαίρετη, ταύτιση είναι αυτή των βραχυχρόνιων μισθώσεων αποκλειστικά με την πλατφόρμα της Airbnb. Για καμία από τις παραπάνω συσχετίσεις δεν υπάρχει αμφιμονοσήμαντη αντιστοιχία μεταξύ των εννοιών. Ας προσπαθήσουμε να κάνουμε μερικές διευκρινήσεις.
Η Οικονομία του Διαμοιρασμού (Ο. Δ.) είναι μια σχετικά καινούργια έννοια συναλλαγών, όχι κατ ανάγκη οικονομικού περιεχομένου.
Ορίζουμε ως Οικονομία Διαμοιρασμού την παραχώρηση από έναν καταναλωτή σε άλλο προσωρινής πρόσβασης σε φυσικά περιουσιακά στοιχεία του τα οποία δεν αξιοποιεί πλήρως (αδρανή στοιχεία). Η παραχώρηση αυτή μπορεί να είναι εγχρήματη ή όχι.
Η Ο. Δ. είναι μια εκδοχή από διάφορες νέες μορφές οικονομικής δραστηριότητας που έχουν εμφανιστεί. Μερικές από αυτές, σε τίτλους, είναι: Συνεργατική Οικονομία, Ομότιμη Οικονομία, Οικονομία της Πρόσβασης, Crowd Economy κ.α.
Όλες αυτές οι μορφές θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουν τις ρίζες τους σε «κινηματικής μορφής» εγχειρήματα πολιτών, τα οποία τείνουν όμως να υιοθετηθούν και έχει γίνει σε μεγάλο βαθμό, από μεγάλα επιχειρηματικά μοντέλα. Για παράδειγμα η περίπτωση της Airbnb ανήκει κατά ένα μέρος στο μοντέλο της Ο. Δ. όσο αφορά τη δυνατότητα που παρέχει στους ιδιοκτήτες ακινήτων και ταξιδιώτες, ωστόσο είναι μια γιγάντια εταιρεία που αποκομίζει τεράστια κέρδη, είναι ένας κερδοσκοπικός μεσολαβητής μεταξύ των δύο μερών και όχι ένας ομότιμος εταίρος. Δαπανά δε τεράστια ποσά σε λομπίστες που δρουν στα κέντρα λήψης πολιτικών αποφάσεων για να πιέζουν τις κυβερνήσεις στη δημιουργία ευνοϊκών νομικών πλαισίων για τις βραχυχρόνιες μισθώσεις κατοικιών. Τόσο η Airbnb όσο και πολλές αντίστοιχες εταιρείες, θεωρείται ότι χρησιμοποιούν απόλυτα καταχρηστικά τον όρο οικονομία του διαμοιρασμού. Μια ακόμα αφανής λεπτομέρεια (;) που θα πρέπει να αναφερθεί, είναι το γεγονός της τεράστιας βάσης προσωπικών δεδομένων που κατέχει και τη συλλογή στοιχείων για το προφίλ ιδιοκτητών και ταξιδιωτών.

Παρόλο που οι βασικές ιδέες τόσο της Ο. Δ. όσο και των άλλων σύγχρονων εναλλακτικών μορφών, έχουν τις ρίζες τους σε παλιότερα μοντέλα συνεργατικών οικονομιών, θα μπορούσαμε να πούμε προκαπιταλιστικά, αυτές δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν σε τέτοια κλίμακα χωρίς τη χρήση της νέας τεχνολογίας. Στηρίζονται στις δυνατότητες που παρέχουν οι σύγχρονες ηλεκτρονικές πλατφόρμες δικτύωσης και συναλλαγών. Ένα ακόμα στοιχείο που έχει εισαχθεί στις νέες μορφές συναλλαγών είναι τα κρυπτονομίσματα, (με κάποιες παρεξηγημένες αλλά και παρεξηγήσιμες πτυχές) και η τεχνολογία καταγραφής δεδομένων των συναλλαγών που ονομάζεται blockchain. Θα ξεφύγουμε αρκετά κάνοντας περισσότερη αναφορά σε αυτό, είναι όμως κάτι που δεν πρέπει να παραληφθεί έστω αναφορικά σε αυτές τις νέες μορφές οικονομικών συναλλαγών και δραστηριοτήτων.
Πολλοί, τόσο από αντικαπιταλιστική πολιτική σκοπιά μέχρι αναλυτές του World Economic Forum (γνωστό φόρουμ του Νταβός), παρακολουθούν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αυτές τις εξελίξεις, μιλάν δε για «αλλαγή παραδείγματος» στη λειτουργία του οικονομικού συστήματος. Δεν προεκτεινόμαστε για την ώρα σε κάτι τέτοιο, ας το κρατήσουμε απλώς ως μια πιθανή εκδοχή στην προσπάθεια ερμηνείας των νέων φαινόμενων.

Ας μείνουμε στην περίπτωση του Airbnb, για την ακρίβεια των βραχυχρόνιων μισθώσεων κατοικίας, μιας και είναι περισσότερο άμεσο για τα Κερκυραϊκά δεδομένα. Το φαινόμενο αυτό έρχεται από τη μια να δώσει κάποιες λύσεις κι από την άλλη δημιουργεί και προβλήματα.
Οι θετικές πλευρές είναι ότι σε μια περίοδο κρίσης προσφέρει τη δυνατότητα σε πολλούς είτε να ανακτήσουν μια απώλεια εισοδήματος είτε να σώσουν το σπίτι τους από το δάνειο. Να σημειώσουμε όμως ότι η λύση αυτή, θα αποδειχτεί σύντομα, δεν αποτελεί πανάκεια για κανένα από τα δυο παραπάνω προβλήματα. Όπως τελικά δεν αποδείχτηκε ελιξίριο της ευτυχίας και το δάνειο που μας έβαλαν στην τσέπη λίγο πριν την κρίση.
Η ραγδαία εξάπλωση του φαινομένου δημιουργεί παράπλευρες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Η έλλειψη προσφοράς στέγης για οικογένειες και φοιτητές παίρνει διαστάσεις κοινωνικού προβλήματος. Αν και η προσωπική άποψη είναι ότι το φαινόμενο θα «ξεφουσκώσει» όταν σε ένα διάστημα 1-2 χρόνων θα αποδειχτεί ότι για διάφορους πρακτικούς λόγους (όπως για παράδειγμα η υπερπροσφορά θα οδηγήσει σε μείωση τιμών που θα καταστήσει οικονομικά ισότιμη τη βραχυχρόνια με τη μακροχρόνια μίσθωση), δεν παύει να αποτελεί προς στιγμή ένα σοβαρό ζήτημα.
Το φαινόμενο της δυνατότητας των βραχυχρόνιων μισθώσεων από ιδιώτες έχει θορυβήσει ιδιαίτερα τους επαγγελματίες του τουριστικού κλάδου. Υπάρχουν σοβαρά επιχειρήματα από την πλευρά τους όπως η άνιση φορολόγηση μεταξύ επαγγελματιών και ιδιωτών που πλήττει περισσότερο μικρές επιχειρήσεις και αρκετά άλλα.
Ας δούμε όμως και μερικές παραμέτρους για μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα του φαινομένου. Το Airbnb ξεκίνησε εισάγοντας μια καινούργια ιδέα. Αυτή ήταν βασικά η απεξάρτηση του ταξιδιώτη από την απρόσωπη διαμονή σε ξενοδοχεία και η απ ευθείας επαφή του με τον ιδιοκτήτη του καταλύματος. Δημιούργησε μια νέα παράμετρο στις διακοπές που είναι εκτός από την εμπειρία της μετακίνησης και η εμπειρία της διαμονής. Να μην ξεχνάμε επίσης τι η εν λόγω πλατφόρμα διαμεσολάβησης απευθυνόταν σε επαγγελματίες ιδιοκτήτες καταλυμάτων αλλά ακόμα και τώρα το μεγάλο ποσοστό των καταχωρήσεων αφορά επαγγελματικά καταλύματα.

Η αρχική αυτή ιδέα φαίνεται ότι κάλυψε ένα κενό της συγκεκριμένης αγοράς, γεφύρωσε την απρόσωπη ή στεγνή σχέση πελάτη-παρόχου ακόμα κι αν η ίδια αυτή ιδέα έγινε πλέον εμπορεύσιμο προϊόν.
Ένα ακόμα σημείο προς εξέταση, όσο αφορά την τουριστική οικονομία, είναι η κατανομή και διάχυση της οικονομικής εισροής στις τοπικές κοινωνίες όσο αφορά τους πελάτες μεγάλων τουριστικών επιχειρήσεων και αυτούς των διάσπαρτων καταλυμάτων (είτε επαγγελματικών είτε ιδιωτικών). Φαίνεται ότι η δεύτερη περίπτωση λειτουργεί πιο ορθολογικά μιας και οι ταξιδιώτες δεν είναι εγκλωβισμένοι στις μεγάλες τουριστικές μονάδες που απορροφούν το σύνολο σχεδόν της οικονομικής κατανάλωσης εντός των τειχών τους και έτσι υπάρχει μεγαλύτερη διασπορά εισοδήματος στις τοπικές αγορές και κοινωνίες. Επίσης στο βαθμό που υλοποιείται και όντως συμβαίνει, η βασική ιδέα του διαμοιρασμού, δηλαδή αυτή της βέλτιστης χρήσης ανενεργών χώρων, αυτό δημιουργεί και μια περιβαλλοντική ισορροπία μειώνοντας την ανάγκη της επιπλέον τσιμεντοποίησης.
Μια τέτοιας μορφής τουριστική οικονομία που αποκεντρωμένη κατά κάποιο τρόπο από τα μεγάλα κέντρα ελέγχου του τουριστικού προϊόντος, όπως είναι οι tour operators ή τα μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα, δίνει τη δυνατότητα στις τοπικές κοινωνίες ορθολογικότερης και δικαιότερης κατανομής του τουριστικού εισοδήματος.
Τις μέρες αυτές γίνεται στην Κέρκυρα το ΑειForum, το 2^ο Συνέδριο για τον τουρισμό. Αν σταθούμε λίγο στην κυριολεξία της έννοιας της αειφορίας και όχι και εδώ σε μία καταχρηστική της ιδιοποίηση κατά το δοκούν, θα λέγαμε ότι η βασική αρχή της ιδέας του διαμοιρασμού που έχει να κάνει με τη βέλτιστη χρήση υπαρχόντων υποδομών, θα πρέπει να αποτελεί τη βάση μιας τέτοιας συζήτησης.  
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι το φαινόμενου του διαμοιρασμού, είτε εντός είτε εκτός εισαγωγικών, για το συγκεκριμένο κομμάτι της οικονομίας δεν είναι ούτε πανάκεια ούτε κατάρα. Επιλύει μερικά προβλήματα και δημιουργεί καινούργια, δε μπορεί να είναι αντικείμενο κάποιας νεολουδίτικης αντιμετώπισης και δεν μπορεί να εξορθολογιστεί αν δεν ειδωθεί μέσα στο συνολικό οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί. Φυσικά και εδώ όπως και σε κάθε άλλη πτυχή της κάθε είδους εξέλιξης, τα καινούργια στοιχεία δημιουργούν αντιθέσεις και δυναμικές, κάτι το οποίο άπτεται περισσότερο κοινωνιολογικών, οικονομικών και πολιτικών προσεγγίσεων παρά αμιγώς τεχνικών.