Το 1821 και ο Αδικημένος Μαυροκορδάτος

Καίρια η ευθύνη Κολοκοτρώνη και Μαυροκορδάτου στον εμφύλιο σπαραγμό καθώς και σε άλλες κακές στιγμές του Αγώνα. Όμως χωρίς τα Δερβενάκια του ενός και τα συντάγματα του άλλου η Επανάσταση θα είχε χαθεί από νωρίς. Εξ άλλου, στην Επανάσταση δεν μετείχαν άγιοι. Σε καμία επανάσταση δεν μετέχουν άγιοι. Ή, για να το πούμε διαφορετικά, οι άγιοι δεν κάνουν επαναστάσεις.

Τα Δερβενάκια μάς έμαθαν πόλεμο, τα συντάγματα γραφή και λόγο. Νικώντας, άτακτοι όντες, τακτικό στρατό και γράφοντας, κολυβογράμματοι όντες,  συντάγματα και νόμους – και τα δύο γεγονότα αδιανόητα μέχρι πρότινος – μπήκαμε στον χάρτη των ευρωπαϊκών κρατών πριν γίνουμε κράτος. (Δημοσιεύεται στην Ευρώπη, το 1826, χάρτης που δείχνει την Ελλάδα με τα αρχαία τοπωνύμια ως ξεχωριστή χώρα.)

Οι μεν φιλέλληνες αισθάνθηκαν και με τα δύο (Δερβενάκια και συντάγματα) δικαιωμένοι, οι δε επιφυλακτικοί ή και εχθροί της Επανάστασης έσπευσαν να επενδύσουν τα δικά τους εθνικά συμφέροντα στην νέα κατάσταση που διαμορφωνόταν στα νότια Βαλκάνια. Το αγωνιζόμενο έθνος απέκτησε από τα πρώτα του βήματα το κύρος και την δυναμική ενός υπό σύσταση κράτους. (Πήρε και δάνεια, πράγμα που σημαίνει ότι το κράτος τελικώς θα συσταθεί έστω και μόνο για να ξεπληρώσει τα δάνεια!)

Οι Ρώσοι έχουν τον πρώτο λόγο στην επαναστατημένη περιοχή για παραδοσιακούς και γεωγραφικούς λόγους. Αυτό δεν αρέσει καθόλου στους Άγγλους, οι οποίοι στο τέλος θα πλειοδοτήσουν στην υπόθεση της εθνικής ανεξαρτησίας των επαναστατημένων Ελλήνων. Είναι θέμα ψυχρού υπολογισμού και διεθνούς διπλωματίας της εποχής. Αν η νέα χώρα δεν γίνει «αγγλική» θα είναι «ρωσική» – και αντιστρόφως. Αυτή είναι η ουσία του Μεγάλου Παιγνίου (Great Game) Αγγλίας-Ρωσίας που θα διατρέξει όλο τον 19^ο αιώνα και μέρος του οποίου θα είναι το βρετανικό δόγμα της ακεραιότητας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (ώστε αυτή να μη πέσει στα χέρια της Ρωσίας). Μια μικρή Ελλάς θα είναι ένας καλός συμβιβασμός για την Αγγλία. Τρία ξενικά κόμματα – με την προσθήκη και του Γαλλικού κόμματος – θα διαμορφωθούν από την πρώτη στιγμή στην νεαρή Ελλάδα, αποκαλύπτοντας αντίστοιχα γεωπολιτικά αλλά και ιδεολογικά προτάγματα.

Τα συντάγματα, που εγράφοντο (πρώτα εις την γαλλικήν και μετά εις την ελληνικήν!), δια χειρών των πολυμαθών και γλωσσομαθών Γκαλίνα και Πολυζωΐδη υπό την καθοδήγηση του επίσης πολυμαθούς και γλωσσομαθέστατου Μαυροκορδάτου, είχαν ένα ιδιαίτερο παιδευτικό χαρακτήρα στο εσωτερικό της χώρας αλλά και στο εξωτερικό. Το ίδιο ισχύει και για χιλιάδες νόμους και αποφάσεις που θα εξέδιδαν οι προσωρινές περιφερειακές ελληνικές διοικήσεις. Χιλιάδες σελίδες θα εγράφοντο όχι για να εφαρμοσθούν ως νόμοι εν μέσω γενικευμένης ανομίας αλλά για να μάθουν στους Έλληνες αλλά και στους ξένους ότι ένα νέο κράτος, εις τον ιδεολογικό και αξιακό αντίποδα του οθωμανικού κράτους, διαμορφωνόταν στον χώρο των αρχαίων τοπωνυμίων και μιλούσε την γλώσσα των δικαιωμάτων των πολιτών και των περιορισμών της κρατικής εξουσίας – πράγμα αδιανόητο για την Οθωμανική αυτοκρατορία.

Ο διεθνής φιλελληνισμός είχε απτή απόδειξη τώρα ότι στήριζε μια δική του υπόθεση. Και αν αναλογισθούμε το αντι-επαναστατικό κλίμα στην  Ευρώπη μετά το Συνέδριο της Βιέννης, η σταδιακή μεταστροφή των Μεγάλων Δυνάμεων υπέρ της Ελληνικής υπόθεσης θα τόνωνε το ηθικό των επαναστατών ακόμη και στις πιο σκοτεινές στιγμές της Επανάστασης.
Ιδού ένα ενδεικτικό άρθρο του συντάγματος του 1823: «Εις την Ελληνικήν επικράτειαν ούτε πωλείται ούτε αγοράζεται άνθρωπος. Αργυρώνυτος δε παντός γένους και πάσης θρησκείας, άμα πατήσας το Ελληνικόν έδαφος, είναι ελεύθερος, και από τον δεσπότην αυτού ακαταζήτητος.» Σε μια εποχή κατά την οποία οι πλέον αγαθοί Χριστιανοί σε Ευρώπη και Αμερική διεκδικούν την κατάργηση της δουλείας αλλά δεν μπορούν να εντάξουν στα συντάγματά τους ρητώς την κατάργηση της δουλείας, στην Ελλάδα παύεται η δουλεία οριστικώς και αμετακλήτως και χωρίς περιστροφές και συμβιβασμούς. Η Ελλάς εδώ πρωτοπορεί παγκοσμίως. Είναι το καλό παράδειγμα. Εξ άλλου, αυτή ήταν και μια φυσική συνέπεια για μια χώρα που έζησε επί αιώνες υπό καθεστώς δουλείας και τώρα θα αποκτούσε ελευθερία.

Μια σχετική απόφαση της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης του 1794 δεν είχε καμία εφαρμογή στις Γαλλικές δουλοκτητικές αποικίες, εξ ου και η επανάσταση των δούλων της Αϊτής, το 1803. Εξ ου, επίσης, και το γεγονός ότι η πρώτη αναγνώριση της Ελληνικής ανεξαρτησίας ήλθε από την Αϊτή με επιστολή επιδοθείσα στον Αδαμάντιο Κοραή, στο Παρίσι, το 1822. Ο δε Αγγλικός νόμος του 1808 αφορούσε μόνο την κατάργηση του δουλεμπορίου. Η κατάργηση της δουλείας στην Βρετανία θα περίμενε δεκαετίες ακόμη. Μόλις το 2015 οι Βρετανοί ξεπλήρωσαν το τεράστιο δάνειο που συνήψε τελικά το κράτος τους για να εξαγοράσει την ελευθερία των δούλων από τους Βρετανούς δουλοκτήτες που ήσαν ανένδοτοι! (Ο γηραιός Γλάδστων, πατήρ του μετέπειτα πρωθυπουργού Γλάδστωνος, είναι ο τα μέγιστα ωφεληθείς από την αποζημίωση, ως ο μεγαλύτερος Βρετανός δουλοκτήτης της εποχής.) Εμείς, οι συνήθεις χρεώστες ακόμη και διακοποδανείων, τέτοιο δάνειο δεν το χρειασθήκαμε ποτέ. (Αυτά τα των δικαιωμάτων είναι πράγματα που πρέπει διδακτικά να τα μνημονεύουμε στα σχολικά βιβλία ιστορίας και στις εθνικές μας επετείους.)

Ακόμη και όταν ο Καποδίστριας, ερχόμενος στην Ελλάδα, το 1828, ανέστειλε το σύνταγμα, το νέο κράτος δεν διανοήθηκε ποτέ να επιτρέψει τον μεσαιωνικό (και αρχαίο, αλλά και βυζαντινό) θεσμό της δουλείας στην επικράτειά του. Νόμοι θα εψηφίζοντο και θα εξεδίδοντο πολλοί, οι οποίοι όλοι θα ακολουθούσαν την φιλελεύθερη παράδοση που είχαν ήδη δημιουργήσει τα συντάγματα του Αγώνα. Η αρχή του Habeas Corpus και της απαγόρευσης των βασανιστηρίων θα διαφοροποιούσε ριζικά την Ελλάδα του 1830 από το υπόδουλο Ρωμέικο του 1820. Και όταν πολλές φορές θα παραβιαζόταν η αρχή αυτή, θα μιλούσαμε για παραβιάσεις και όχι για κανονικότητα όπως πριν. Αυτή η αλλαγή, μαζί με τα Δερβενάκια, την Αλαμάνα, την Γραβιά και τον κατά θάλασσα αγώνα, υπήρξε η αληθινή επανάσταση.  

Υστ.1: Επιλογή πολλών Ελλήνων εμπόρων, τεχνιτών, αλλά και άκληρων αγροτών, μετά την απελευθέρωση, ήταν η φυγή από την καθημαγμένη Ελλάδα προς Οθωμανικές πόλεις (Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη, Θεσσαλονίκη) και χωριά (Θεσσαλία). Οι 2000 Έλληνες αιχμάλωτοι του Ιμπραήμ διάλεξαν τελικά, ελευθέρως, να τον ακολουθήσουν στην Αίγυπτο. Το ίδιο και οι ελληνοπούλες των χαρεμιών των πασάδων του Ναβαρίνου, παρά τους θρήνους και τις παρακλήσεις των μανάδων τους από τα τείχη της πόλης. Αυτή όμως η αξιοθρήνητη χώρα, με τα δεκάδες χιλιάδες γυμνά ορφανά στους δρόμους, είχε βάλει τα ισχυρά θεμέλια μιας μακράς πορείας νομικού και θεσμικού πολιτισμού προς την αυτοδιάθεση και την ελευθερία. Στιγμή της πορείας αυτής είμαστε εμείς σήμερα. Κι έχουμε ακόμη δρόμο.

Υστ.2: Αν στην παραπάνω δημοσκόπηση περί των ηρώων του 1821 ετίθετο το ερώτημα στο ίδιο ευρύ κοινό «ποιος νομίζετε ότι πέθανε πλούσιος και ποιος φτωχός, ο Κολοκοτρώνης ή ο Μαυροκορδάτος;», η αυθόρμητη απάντηση θα ήταν η λαθεμένη. (Δεν αποκαλύπτω την σωστή!)

Υστ.3: Κι αν σήμερα τιμάμε τα 200 χρόνια του 1821 με Επιτροπή Αγγελοπούλου, τα 150 τα τιμήσαμε με Επιτροπή Παττακού. Ήταν η εποχή της θεωρίας των καλών στρατιωτικών της Επανάστασης (δηλαδή του Παττακού) εναντίον των κακών πολιτικών της Επανάστασης (δηλαδή των φυλακισμένων ή εξόριστων πολιτικών). Άραγε κληρονομιά της θεωρίας αυτής να είναι και η συντριπτική διαφορά Κολοκοτρώνη-Μαυροκορδάτου στην δημοσκόπηση του κ. Χατζή;