Άφησα Να Μη Ξέρω

«Άφησα να μη ξέρω» είναι ένα ποίημα της αείμνηστης αγαπημένης Κικής Δημουλά. Ακούγεται ως μη προοδευτικό και μη ανήκον στην κατηγορία του περίφημου Διαφωτισμού, όμως είναι το πιο προοδευτικό και διαφωτιστικό ποίημα. Θυμίζω ότι ο πεφωτισμένος Σωκράτης στην Απολογία του ενώπιον του αθηναϊκού δικαστηρίου χαρακτήρισε τον εαυτό του σοφότερο των σοφών διότι, ενώ κανείς δεν γνωρίζει, μόνον αυτός δηλώνει ότι δεν γνωρίζει τίποτα. Όταν οι άλλοι φέρονται ως γνωρίζοντες, αυτός τολμάει να πει: «εν οίδα ότι ουδέν οίδα».

Το ποίημα αυτό της Δημουλά θα έπρεπε να το διαβάσουν όλοι οι Έλληνες, όλες οι Ελληνίδες. Μάθημα ταπεινότητας από μια σπουδαία γυναίκα που τόλμησε να γράψει με τέτοιο εμφατικό τρόπο ότι της αρέσουν οι μύθοι και τα παραμύθια. «Αίνιγμα δανείστηκα, αίνιγμα επέστρεψα. Άφησα να μην ξέρω πώς λύνεται ένα χθες, ένα ‘εξαρτάται’, το αίνιγμα των ασυμπτώτων.» Και πιο κάτω, οι τελευταίοι στίχοι: «Από τον κόσμο των γρίφων φεύγω ήσυχη. Αναμάρτητη: αξεδίψαστη. Στο αίνιγμα του θανάτου πάω ψυχωμένη.»

Γιατί όλοι οι Έλληνες να το διαβάσουν; Μα γιατί, οι Έλληνες, περισσότερο από τους άλλους, θέλουν να τα ξέρουν όλα και, κυρίως, νομίζουν ότι τα ξέρουν όλα. Είτε συζητούν για τις ομάδες τους είτε για πολιτική ή φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα, τα ξέρουν όλα. Παρατηρείστε τους χωρίς να τους ακούτε. Λένε ότι οι Ιταλοί είναι ο πιο εκφραστικός λαός όταν μιλάνε μεταξύ τους. Δεν χρειάζεται να τους ακούς. Ξέρεις από μακριά τι λένε. Μόνο, όμως, οι Έλληνες προτάσσουν τόσες πολλές φορές το δάκτυλο για να προστάξουν τον άλλον με την απόλυτη αλήθεια τους και την μικρή εξουσία του παροδικού τους λόγου. Στην βουλή ή στο καφενείο. (Όταν δεν παίζουν πρέφα, στο καφενείο ή στην βουλή.)

Συνεχίζουμε με Δημουλά: «Δεν έχω βλάψει στη ζωή μου αίνιγμα. Δεν έλυσα κανένα. Ούτε κι αυτά που θέλαν να πεθάνουν πλάι στα παιδικά μου χρόνια: ‘έχω ένα βαρελάκι που ’χει δυο λογιών κρασάκι’. Το κράτησα ώς τώρα αχάλαστο, ανεξήγητο, γιατί ώς τώρα δυο λογιών κρασάκι έχουν λυμένα κι άλυτα που μου τυχαίνουν.»

Η διάθεση για γνώση είναι αστείρευτη σε όλους μας και θα παραμείνει πάντα τέτοια. Όμως, από την άλλη, θα καιροφυλακτεί πάντα η ισχυρογνωμοσύνη ως εχθρός τελικά της ίδιας της γνώσης. Οδηγεί η ισχυρογνωμοσύνη σε πνευματικές αγκυλώσεις. Συγχρόνως, ας καταλάβουμε ότι με αφηγήσεις και με μύθους μεγαλώνει ο άνθρωπος. Και με εμπιστοσύνη απέναντι στους μύθους και τις αφηγήσεις. Η επιστήμη έρχεται μετά να λύσει κάποια μυστήρια αλλά και κάποια πρακτικά προβλήματα. Να μη ξεχνάμε όμως ποτέ εκείνο τον αρχαίο μύθο του Σίσυφου. Όλες οι κατακτήσεις του ανθρώπου μπορούν κάποια στιγμή να αποδειχθούν σισύφειες.

Ο Σίσυφος, ο πιο σοφός αλλά και πιο πονηρός άνθρωπος της εποχής του, δεν άφηνε αίνιγμα για αίνιγμα που να μη το λύνει. Τιμωρήθηκε, γι αυτό, από τους θεούς να ανεβάζει μια πέτρα βαριά στην κορυφή ενός βουνού και αυτή να κατρακυλά από την άλλη μεριά για να ξαναρχίζει ο Σίσυφος το κουβάλημα και πάλι στην κορυφή. Ο Αλμπέρ Καμύ έχει γράψει ένα εξαιρετικό φιλοσοφικό δοκίμιο ξεκινώντας από αυτόν τον μύθο.

Υπάρχει στην άλλη μεριά, πρέπει να μη παραλείψουμε εδώ να πούμε, το άλλο ψεγάδι. Υπάρχουν, στην άλλη μεριά, και εκείνοι που πιστεύουν στους μύθους με τέτοια απολυτότητα, ώστε να γίνονται και αυτοί σοφότεροι δήθεν του Σωκράτη. Χωρίς καμία απόδειξη της αλήθειας των μύθων, διατείνονται ότι όλα όσα βαθειά πιστεύουν είναι μια αλήθεια την οποία πρέπει να επιβάλουν στους άλλους. Μπορεί να κάνουν και πολέμους για αυτό. Πού η ταπεινότητα; Το ποίημα της Δημουλά διδάσκει, όπως είπαμε, ταπεινότητα.

«Κι αν ρώτησα καμιά φορά πώς λύνεσαι, πηγή αν είσαι ή κρήνη, θα ’ταν κάποια καλοκαιριάτικη ημέρα που, Πηνελόπες και όχι, μας κυριεύει αυτός ο δαίμων του νερού για να δοξάζεται το αίνιγμα πώς μένουμε αξεδίψαστοι.»

«Συμβίωσα σκληρά μ’ ‘έναν ψηλό καλόγερο που κόκαλα δεν έχει’ και δεν τον ρώτησα ποτέ ποιάς φωτιάς γιος είναι, σε ποιό θεό ανεβαίνει και μου φεύγει.»

ΥΓ.1: Αυτές οι «παγκόσμιες ημέρες» μας θυμίζουν απλώς ότι κάτι καλό δεν έχουμε καταφέρει να περιλάβουμε ως μέρος της ζωής μας. 

ΥΓ.2: Εκείνη η εικόνα του πολιτικού που, ως άλλος αλαζών παντογνώστης, αδιαφορούσε για τις έγκαιρες προειδοποιήσεις επερχόμενου δυστυχήματος (αφού «γνώριζε»!) και πρότασσε το δάκτυλο σε πολιτικό αντίπαλο, θα μείνει άραγε στην εθνική συλλογική μας μνήμη χαραγμένη. Ή γρήγορα θα ξεχασθεί;