Οδοιπορικό στις μνήμες της Μέσης Ανατολής

Γράφαμε στην «Ε» στις 19/8/2001: «Στην Μέση Ανατολή συγκρούονται δύο δίκια, κατά τον σπουδαίο ισραηλινό συγγραφέα Άμος Οζ. Ή, μήπως, στην Μέση Ανατολή συγκρούονται δύο άδικα; Γιατί, άμα ριζώνεις, έχεις δίκιο, κι άμα ξεριζώνεις και ξεσπιτώνεις, έχεις άδικο. Στις μνήμες βρίσκονται και τα δύο: και το δίκιο και το άδικο. Κι αν ζεις στον τόπο με τις περισσότερες και αρχαιότερες μνήμες, τότε τα πράγματα δυσκολεύουν.

»Πόσο τρέχουσα πραγματικότητα και πόσο μνήμη είναι τα Ιεροσόλυμα, η Ιεριχώ, η Νεκρά Θάλασσα, ο βράχος Μασάντα, η έρημος Νεγκέβ, το γειτονικό Σινά; Σ’ αυτή τη γη οι πιστοί τριών θρησκειών συνομίλησαν με τον Θεό. Κι εδώ, στο όριο της επαφής με το θείο και το κοσμικό, αρχίζει η παγκόσμια ιστορία. Αλλά κι εδώ είναι που τίθεται σήμερα το πιο προκλητικό ερώτημα: Πόσο η μνήμη μπορεί να καταχράται;

»Το ζήτημα των ταυτοτήτων στην περιοχή είναι ένα δύσκολο θέμα. Ο πόλεμος και τα media κάνουν να φαίνονται προς τα έξω μόνον δυο ταυτότητες. Οι ταυτότητες, όμως, είναι πολύ περισσότερες και για τις δυο πλευρές. Ισραηλινοί Ασκενάζι, Ισραηλινοί Σεφαραδίτες, Παλαιστίνιοι ισραηλινοί πολίτες, Παλαιστίνιοι της διασποράς, εξόριστοι του ’48, του ’67, του ’82, Παλαιστίνιοι της Ιορδανίας και των καταυλισμών του Λιβάνου, Παλαιστίνιοι της Γάζας και της Δυτικής Όχθης, κοσμικοί Εβραίοι, ορθόδοξοι και υπερ-ορθόδοξοι Εβραίοι, μετριοπαθείς μουσουλμάνοι Παλαιστίνιοι, φανατικοί μουσουλμάνοι Παλαιστίνιοι, χριστιανοί Παλαιστίνιοι.

»Ο Αραβικός εθνικισμός αναπτύχθηκε ως αντίθεση προς τον Οθωμανό επικυρίαρχο και, μετά το 1918, τον Βρετανό επικυρίαρχο. Επίσης, ως αντίθεση προς την υποτελή δυναστεία και την τουρκικής καταγωγής τάξη ισχυρών γαιοκτημόνων. Αξιοσημείωτο, δε, για την κατανόηση της περιπλοκότητας, είναι ότι σε μια αντι-οθωμανική συμμαχία, επί ένα κρίσιμο διάστημα, ιδίως κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρξε στενή Βρετανο-Αραβική συνεργασία (Λόρενς της Αραβίας).

»Το 1917, η Δήλωση Μπάλφουρ υπόσχεται Βρετανική στήριξη σε μια Εβραϊκή εθνική εστία στην Παλαιστίνη και δίνει το έναυσμα της μαζικής εβραϊκής μετανάστευσης. Ονοματίζει δε την εν λόγω περιοχή έτσι ακριβώς: Παλαιστίνη. Η Παλαιστίνη,  κατοικημένη κατά καιρούς από διαφόρους λαούς, δεν αποτελούσε ανεξάρτητη πολιτικο-διοικητική οντότητα. Υπό την οθωμανική διοίκηση (1517-1917) ανήκε σε διαφορετικά σαντζάκια και κατοικείτο από Άραβες και άλλους συγγενείς ή εξαραβισμένους λαούς (κατά ποσοστό 95%) και Εβραίους (κατά ποσοστό 5%). Περί το 1900, όταν αρχίζει η συστηματική σύγχρονη μετανάστευση των Εβραίων στην Παλαιστίνη, υπήρχαν εκεί 900.000 κάτοικοι. Άραβες, Εβραίοι, Δρούζοι και άλλες μικρότερες κοινότητες υπό τα προαναφερθέντα ποσοστά σύνθεσης του πληθυσμού.

»Ο παλαιστίνιος Έντουαρντ Σαΐντ, στο κλασικό του έργο ‘Οριενταλισμός’, επιχειρεί μια συστηματική αποδομητική προσέγγιση στην κυρίαρχη ευρωπαϊκή σύλληψη της Ανατολής (Όριεντ), των εικόνων, δηλαδή, που κατασκεύασε η αποικιοκρατική και ιμπεριαλιστική Ευρώπη του 19^ουαι. για την Ανατολή. Σ’ αυτές τις εικόνες, περίπου δεν υπάρχουν ντόπιοι λαοί, που ζουν, κοπιάζουν, αγωνιούν, μοχθούν, δημιουργούν. Στο πνευματικό πλαίσιο των εικόνων αυτών αποδίδεται, από τον Σαΐντ, η ευρωπαϊκή πολιτική στήριξης της δημιουργίας ενός κράτους «σε μια γη χωρίς λαό από ένα λαό χωρίς γη» (σύμφωνα με το αρχικό Σιωνιστικό σύνθημα). Η γη αυτή, όμως, και λαό είχε, Αραβικό, και μνήμες ριζωμένες, Αραβικές. Εκεί ακριβώς που ρίζωναν κι οι άλλες μνήμες, αυτές των Εβραίων της διασποράς.

»Η παλαιστινιακή κοινότητα, μετά το 1967 και τον Πόλεμο των Έξι Ημερών (πόλεμο, που αποκάλυψε τις αδυναμίες των Αραβικών κρατών), αυτοπροσδιορίζεται ως διακριτή εθνική οντότητα εν σχέσει προς ένα, άλλοτε φιλικό, άλλοτε αδιάφορο, άλλοτε εχθρικό, αραβικό κόσμο.

»Όποιος έχει επισκεφθεί την εντός των τειχών αγορά των Ιεροσολύμων ή τις φτωχογειτονιές της Δυτικής Όχθης ή τις φτωχογειτονιές της Γάζας, έχει διαπιστώσει το μίσος των μικρών Παλαιστινίων εναντίον του Ισραήλ. Είναι παιδιά που πολλές φορές βρήκαν τα σχολεία τους κλειστά από τις συχνές απαγορεύσεις του Ισραηλινού στρατού. Κι όταν τα βρίσκουν ανοικτά, έχουν μπροστά τους σχολικά βιβλία του 1947 ή του 1967, που λένε ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική λύση από την καταστροφή του Ισραήλ». Ο κύκλος είναι φαύλος.

»Ποια είναι η λύση; Σ’ ένα δικοινοτικό, δίγλωσσο σχολείο, που διδάσκει και τις δυο εκδοχές της Ιστορίας, ονομαζόμενο ‘Όαση της Ειρήνης’, μεταξύ Ιεροσολύμων και Τελ-Αβίβ, σε τάξη μικρών ηλικιών, μια μέρα (που την προηγούμενή της η τηλεόραση είχε δείξει την έκρηξη βόμβας, τραυματίες, αγριότητες) ο δάσκαλος έδωσε στα παιδιά χάρτινα κουκλάκια και ζήτησε να κάνουν πόλεμο με τα κουκλάκια. Άλλα παιδιά τσαλάκωσαν το κουκλάκι τους, άλλα το έσκισαν, άλλα το έκαψαν. ‘Με το ίδιο κουκλάκι προσπαθήστε τώρα να κάνετε ειρήνη!’, τους είπε. Όσο πιο βίαια είχαν μεταχειρισθεί το κουκλάκι, τόσο πιο δύσκολη ήταν η ειρήνη.» (https://www.oasisofpeace.org/)

ΥΓ: Ποια λοιπόν είναι η λύση; Γράφαμε στην «Ε» στις 12/10/2003: «Το 2002, τιμήθηκαν στην Ισπανία ο Παλαιστίνιος φιλόσοφος και καθηγητής του πανεπιστημίου Κολούμπια των ΗΠΑ (και πιανίστας) Έντουαρντ Σαΐντ και ο Ισραηλινός πιανίστας και μαέστρος Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ για την δημιουργία μιας συμφωνικής ορχήστρας νέων της Παλαιστίνης και του Ισραήλ.» (https://west-eastern-divan.org/).