Στα Τέμπη Ουκ Έστιν Τραγωδία

Μέρες που είναι δεν θα έγραφα το παρόν άρθρο, αν δίπλα στο φιλολογικό του περιεχόμενο δεν υπήρχε και χαρακτήρας πολιτικός. Ο ανείπωτος πόνος, τον οποίο προκάλεσε το δυστύχημα των Τεμπών, δεν είναι τραγωδία. Είναι πόνος χωρίς τέλος για τις οικογένειες των αδικοχαμένων συνανθρώπων μας. Είναι έγκλημα με πολλούς ενόχους. Και επίσης δεν θα έγραφα αυτό το άρθρο, αν η πολιτική δεν εξακολουθούσε, αντί να σιωπά ως ένοχη (ή συνένοχη), να φωνασκεί για την ευθύνη που αναλαμβάνει αλλά που στην ουσία δεν αναλαμβάνει. (Το χιλιοειπωμένο της ευθύνης «κατά το μερίδιο που αναλογεί» υποδηλώνει αντίληψη μετόχου ανώνυμης εταιρείας.)

Στην κλασική τραγωδία, για το κακό «φταίει» η αναπότρεπτη κακή μοίρα ενός Οιδίποδος ή η ανυπακοή μιας Αντιγόνης. Τα θύματα του σιδηροδρομικού δυστυχήματος δεν είχαν ούτε μοίρα κακή ούτε κάποια ανυπακοή για να πάθουν αυτό που έπαθαν. Ο βίαιος θάνατός τους ήταν το αποτέλεσμα μιας κοινωνίας-χωρίς-ευθύνη, μιας ανεύθυνης κοινωνίας, μιας κοινωνίας που λειτουργεί με κριτήριο το κέρδος και όχι με κριτήριο την ευθύνη έναντι του συνόλου. Το να λέμε εμείς ότι ο θάνατός των 57 συνανθρώπων μας ήταν τραγικός είναι, από την μια, προσβολή προς τους ίδιους τους νεκρούς, από την άλλη, αθώωση όλων των υπευθύνων του δυστυχήματος. Σε μια τραγωδία είναι όλοι ένοχοι και ταυτόχρονα όλοι αθώοι. Εδώ, στα Τέμπη, υπάρχουν από την μια μόνον ένοχοι, από την άλλη μόνον αθώοι.

Μια σύγχρονη κοινωνία, με τεράστια τεχνολογία στα χέρια της, ταλαντεύεται σήμερα ανάμεσα στο «έφταιγε ο σταθμάρχης» και στο «φταίξαμε όλοι». Η Δικαιοσύνη καλείται να βρει το μέτρο ανάμεσα στα δύο άκρα. Ο σταθμάρχης υπήρξε πράγματι εγκληματικά αμελής αλλά και όλοι μας φταίξαμε γιατί φτιάξαμε αυτό το ένοχο μίγμα δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας – μιας δημόσιας σφαίρας που ζει ιδιωτικά και μιας ιδιωτικής που ζει εις βάρος του δημοσίου. Και στις δύο περιπτώσεις ενοχής χάνουμε την ουσία. Στην πρώτη περίπτωση, αυτή του σταθμάρχη ως μόνου υπεύθυνου, αθωώνουμε όλους τους άλλους. Στην δεύτερη περίπτωση, αυτή του «φταίμε όλοι», διαχέεται η ευθύνη και αθωώνονται όλοι, ακόμη και ο ίδιος ο σταθμάρχης – ο οποίος θα μπορεί να επικαλεσθεί την κοινωνία την κακή που δεν φρόντισε να τον προστατεύσει από τα ανθρώπινα λάθη και τις ανθρώπινες αδυναμίες του.

Τις μέρες αυτές είδαμε τον υπουργό Μεταφορών να παραιτείται κλαίγοντας και «αναλαμβάνοντας την ευθύνη» και λίγο μετά να επανέρχεται δριμύτερος στον προεκλογικό αγώνα του κόμματός του, αντιλαμβανόμενος με αυτόν τον χαρακτηριστικό τρόπο την έννοια της ανάληψης ευθύνης. Είδαμε ακόμη υπουργούς και πολιτικούς να μιλάνε για «θυσία», σαν να ήθελε εδώ ένας Αγαμέμνων να θυσιάσει το παιδί του και σαν μια κόρη Ιφιγένεια (να ήθελε) να θυσιασθεί (όπως πράγματι στους τελευταίους στίχους ο γέρων Ευριπίδης βάζει την Ιφιγένεια, μετά τους κλαυθμούς της, να ανασηκώνει τους ώμους και να θέλει η ίδια θαρρετά να θυσιασθεί). Είδαμε επίσης δημοσιογράφους να μιλάνε για «ευκαιρίες», σαν να είχαμε πτώση του χρηματιστηρίου και ψυχρά μεγέθη που μπορούν να ανακάμψουν.
Είδαμε, τέλος, ένα παιγνίδι λέξεων για το αν η «τηλεδιοίκηση» είναι τοπική, εθνική, αυτόματη, χειροκίνητη ή οτιδήποτε άλλο θα μπορούσε να αποτρέψει το δυστύχημα. Υπευθυνότητα, όχι, δεν είδαμε καμία. Ακόμη και το χαμηλωμένο βλέμμα «επικοινωνιακό» ήταν.

ΥΓ.1: Σε μια μικρή πόλη του Οχάιο των ΗΠΑ, στις 3 Φεβ. 2023, μια αμαξοστοιχία 38 βαγονιών, που μετέφερε επικίνδυνη χημική ουσία (βινυλοχλωρίδιο), εκτροχιάσθηκε. Για να μη γίνει έκρηξη, τα σωστικά συνεργεία απελευθέρωσαν το καρκινογόνο προϊόν. Αποτέλεσμα ήταν να μολυνθεί ο πέριξ αέρας, το έδαφος, ο υδροφόρος ορίζοντας, το ποτάμι της πόλης και να πεθάνουν χιλιάδες ζώα και ψάρια. Η είδηση πέρασε γρήγορα στα ψιλά, αν και οι άνθρωποι της αγροτικής αυτής περιοχής, με ατομικά πηγάδια ανά σπίτι, εξακολουθούν να διαμαρτύρονται και να αισθάνονται πονοκεφάλους. Η σιδηροδρομική εταιρεία Norfolk Southern, με δισ. δολ. έσοδα ετησίως, αρκέσθηκε να μοιράσει 1,5 εκ. δολ. στους κατοίκους εν όψει αγωγών. Αρνούμενη για χρόνια να επενδύσει σε αναβάθμιση του παλαιωμένου συστήματος πέδησης, πιέζει με λόμπι το Κογκρέσο (ιδίως επί Τραμπ και τώρα επί Μπάιντεν) για μείωση μέτρων ασφαλείας και προσωπικού. Θέλει ένα μηχανοδηγό ανά τρένο – το συγκεκριμένο είχε δύο και έναν εκπαιδευόμενο. (Αν υπήρχε μηχανοδηγός στο τελευταίο βαγόνι, όπως υπήρχε τον 19^ο αιώνα, θα έβλεπε αυτός τις σπίθες της πέδησης εγκαίρως – οι κάμερες κατέγραφαν σπίθες επί μία ώρα πριν τον εκτροχιασμό.) Εδώ και μια δεκαετία, αντί πραγματικών επενδύσεων, η εταιρεία επιδίδεται σε επαναγορά των δικών της μετοχών (buyback, μια αντιπαραγωγική ενέργεια προς χαρά και κέρδη μεγαλύτερα των μετόχων).

ΥΓ.2: Τέτοια εμπορευματικά τρένα, όπως το ανωτέρω, κινούνται και στις δικές μας γραμμές.