Βιώσιμος τουρισμός και φέρουσα ικανότητα

Γιώργου Ασωνίτη, Ειδικού Επιστήμονα στην ΚΕΕΕ

Όταν ο Άγγλος Gerald Durrell επέστρεψε στην Κέρκυρα το 1980 μετά από κάμποσα χρόνια απουσίας δεν μπόρεσε να πιστέψει στα μάτια του από όσα αντίκρυσε.

Αισθάνθηκε ενοχές γιατί νόμιζε ότι αυτός με τα βιβλία του ήταν ο υπεύθυνος για την καταστροφή της φύσης στο νησί με τους χιλιάδες τουρίστες και την άναρχη τουριστική ανάπτυξη, και θυμωμένος είπε: «Η Κέρκυρα είναι η πιο όμορφη γυναίκα στον κόσμο, που πάσχει από μια οξεία και ίσως σε τελικό στάδιο λέπρα, που κοινώς αποκαλείται τουρισμός».

Τραβηγμένη αντίδραση ίσως, αλλά αυθόρμητη.

Μήπως όμως όσοι γνώρισαν την Κέρκυρα του 80 και επέστρεφαν σήμερα δεν θα έκαναν ενδεχομένως την ίδια σκέψη;

Ένας άλλος φίλος και κάτοικος της Κέρκυρας, ο κ. Ναθαναήλ Ρότσιλντ, με αφορμή την επένδυση στον Ερημίτη, δημοσίευσε στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 2ας Αυγούστου 2020 ένα ιδιαίτερα σημαντικό κείμενο για την ανάπτυξη του Τουρισμού στα νησιά μας. «Ο πατέρας μου είχε το όραμα να φέρει την οικογένειά του στη βορειοανατολική Κέρκυρα πριν από περισσότερα από πενήντα χρόνια. Η απόφαση αυτή ήταν ένας μικρός παράγοντας που συνέβαλε στη δημιουργία μιας ζωντανής τοπικής οικονομίας, μιας μικρής έκρηξης στην αγορά ακινήτων και στη διατήρηση ενός ισορροπημένου οικοσυστήματος. Θα έλεγα ότι αυτό είναι ακριβώς το είδος του αναπτυξιακού προτύπου που χρειάζεται η Ελλάδα στα νησιά και τις ακτές της για να συμπληρώσει τη γεωργία και τη βιομηχανία της».

Οι μελετητές της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων που πρόκειται να επεξεργαστούν μια Στρατηγική για την βιώσιμη ανάπτυξη του Τουρισμού – επιτέλους! -, θα πρέπει οπωσδήποτε να λάβουν υπόψη τους το εμβληματικό αυτό κείμενο.

Είναι ακόμα νωπό στη σκέψη μας το εξαιρετικό Συνέδριο με πρωτοβουλία του Δήμου Κέρκυρας, επί Δημαρχίας Νικολούζου, για τον βιώσιμο τουρισμό, την φέρουσα ικανότητα του νησιού και την ίδρυση Οργανισμού Διαχείρισης προορισμού, οργανωμένο άψογα από την εφημερίδα που μας φιλοξενεί σήμερα.
Νωπά στην σκέψη μας είναι και τα εργαστήρια που είχαμε οργανώσει εδώ και τρία χρόνια στο Επιμελητήριο Κέρκυρας στα ζητήματα αυτά με προσκεκλημένους, μεταξύ άλλων, τον Καθηγητή Γιάννη Σπιλάνη (κύριο εισηγητή στην Ημερίδα της ΠΙΝ), τον Καθηγητή του Πολυτεχνείου Κρήτης Θεοχάρη Τσούτσο, την εμπειρογνώμονα στις Βρυξέλλες Αντωνία Πρόκα και τον Σύμβουλο του Πρωθυπουργού Γιώργο Κρεμλή.

Ενόψει λοιπόν της Ημερίδας που οργανώνει η ΠΙΝ την Παρασκευή είναι καλό να φρεσκάρουμε την μνήμη μας με κάποιες σκέψεις χρήσιμες στον δημόσιο διάλογο.
Μετά την πανδημία, σημειώνεται μια έκρηξη του τουρισμού, η οποία όπως μας ενημερώνει το ΙΝΣΕΤΕ  αναμένεται να δημιουργήσει τουριστική συμφόρηση σε αρκετούς δημοφιλείς προορισμούς τα επόμενα έτη, με σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον, την κοινωνία και τον πολιτισμό».

Σύμφωνα με το ΞΕΕ, μεταξύ 2019 και 2021 ο αριθμός των κλινών τριών, τεσσάρων και πέντε αστέρων στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων αυξήθηκε κατά 3.470, ενώ στις Περιφέρειες  Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης, κατά 12.207 και 9071 αντίστοιχα.

Το World Travel & Tourism Council (WTTC), κρούει τον κώδωνα του κινδύνου στο φαινόμενο του υπερτουρισμού, ο οποίος θα μετατρέψει τους ελκυστικούς προορισμούς σε θύματα της δημοφιλίας τους, διότι αποξενώνει τον μόνιμο πληθυσμό, υποβαθμίζει την τουριστική εμπειρία, υπερφορτώνει τις υποδομές, υποβαθμίζει το περιβάλλον και απειλεί την πολιτιστική κληρονομιά.

Στην ίδια γραμμή πλεύσης, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) στην πρόσφατη Έκθεσή του για τις τουριστικές τάσεις και πολιτικές στο 2023, επισημαίνει ότι το μέλλον του στρατηγικού σχεδιασμού έγκειται στην επίδραση που θα έχουν στην τουριστική ανάπτυξη μία σειρά από εξωγενείς παράγοντες.

Κύρια, λοιπόν, παράμετρος του βιώσιμου τουρισμού είναι η φέρουσα ικανότητα του προορισμού. Είναι μια έννοια ευαίσθητη που μέχρι πρόσφατα οι Κυβερνήσεις δεν τολμούσαν να αγγίξουν ούτε να την εντάξουν σε νομοθετικά κείμενα.

Σε γενικές γραμμές, η έννοια της τουριστικής φέρουσας ικανότητας λαμβάνει υπόψη τους περιορισμούς που θέτει ο ίδιος ο προορισμός (π.χ. υποδομές), τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος και τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους, τις οικονομικές επιπτώσεις επί του προορισμού (π.χ. μονοκαλλιέργεια), τις κοινωνικές επιπτώσεις και τα επίπεδα ικανοποίησης των επισκεπτών.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού τουριστική φέρουσα ικανότητα «είναι ο μέγιστος αριθμός ατόμων που μπορούν να επισκεφθούν ταυτόχρονα έναν τουριστικό προορισμό, χωρίς να προκληθεί μόνιμη καταστροφή του φυσικού και κοινωνικο-πολιτιστικού περιβάλλοντος και μείωση ποιότητας ικανοποίησης των επισκεπτών».

Με άλλα λόγια: δεν μπορείς να φορτώνεις τον γάιδαρο περισσότερο από αυτό που μπορεί να αντέξει.

Το Συμβούλιο Επικρατείας, πρωτοπόρο σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος από την δεκαετία του 90 ήδη, προχώρησε στον προσδιορισμό της έννοιας της «φέρουσας ικανότητας», ακυρώνοντας μάλιστα πράξεις της Διοίκησης για παραχώρηση αδειών ανέγερσης νέων ξενοδοχειακών μονάδων. Εκτιμά δε ότι κάθε φορά που η Πολιτεία αποφασίζει την επέκταση ή τη δημιουργία νέων οικισμών, ειδικά στα νησιά, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η φέρουσα ικανότητα δηλαδή η αντοχή μιας περιοχής. Πριν από ένα χρόνο ακύρωσε δύο μεγάλες «στρατηγικές» τουριστικές επενδύσεις στην Μύκονο και στην Ίο καθώς επίσης το γενικό πολεοδομικό σχέδιο της Πάρου που προέβλεπε γενναίες επεκτάσεις οικισμών.

Ορθώς λοιπόν η Κατερίνα Σακελλαροπούλου, όταν θήτευσε Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, σημείωνε ότι «σε μια χώρα όπως η δική μας, με τη μικρή γεωγραφική έκταση και τη μεγάλη χρονική υστέρηση στο σχεδιασμό του χώρου, με επακόλουθο τις συγκρούσεις για τις χρήσεις γης, η φέρουσα ικανότητα των ανθρωπίνων συστημάτων και των οικοσυστημάτων αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την ίδια της την υπόσταση».

Η απάντηση της Πολιτείας ήρθε με τον νόμο 4875/2021, ο οποίος, ακολουθώντας το πνεύμα των αρχών της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, προβλέπει ότι η κατάρτιση κάθε στρατηγικού σχεδίου θα λάβει υπόψη, μεταξύ άλλων την φέρουσα ικανότητα του προορισμού ή τη βασισμένη σε οποιαδήποτε άλλη δόκιμη μέθοδο εκτίμησης, τις αρχές και κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας για την επίτευξη των στόχων βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, τις καλές πρακτικές συναφών ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών, όπως το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προορισμών Αριστείας για τον Βιώσιμο Τουρισμό (European Destination of Excellence, EDEN). Προεδρικό Διάταγμα πρόκειται να προσδιορίσει την μεθοδολογία για την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας και τα όρια που θέτει αυτή. Δύσκολη άσκηση…

Με τον Νόμο αυτό, προβλέπεται η δυνατότητα δημιουργίας Οργανισμών Διαχείρισης και Προώθησης Προορισμού (ΟΔΠ) σε περιοχές που έχουν αναγνωριστεί ως Πρότυποι Τουριστικοί Προορισμοί Ολοκληρωμένης Διαχείρισης. Μεταξύ άλλων, σκοπός για τους νέους οργανισμούς είναι η εκπόνηση και υλοποίηση στρατηγικού σχεδίου (τριετούς διάρκειας με ετήσια κατανομή δράσεων) βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και διαχείρισης του προορισμού. Οι αρμοδιότητες των Οργανισμών Διαχείρισης Τουρισμού περιλαμβάνουν την προώθηση του τουριστικού προϊόντος, τη δημιουργία και ανάπτυξη τουριστικών πολιτικών, την μελέτη και παρακολούθηση της αναβάθμισης και του εκσυγχρονισμού των υποδομών και των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, την προετοιμασία μελετών, τον σχεδιασμό στρατηγικών μάρκετινγκ και τουριστικής προώθησης, την ανάπτυξη νέων τουριστικών προϊόντων, και την δημιουργία τοπικών παρατηρητηρίων βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης.

Παράλληλα, τυγχάνει επεξεργασίας το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Τουριστικής Ανάπτυξης (ΕΣΣΤΑ), δηλαδή η ανάπτυξη δεκαετούς ολοκληρωμένου εθνικού στρατηγικού σχεδίου τουριστικής ανάπτυξης με τίτλο Εθνικό Σύμφωνο για τον Αειφόρο Τουρισμό 2021-30. Βασικοί άξονες του Σχεδίου αυτού είναι η ανάπτυξη προϊόντων και η προβολή, η προσβασιμότητα και η συνδεσιμότητα, η αειφόρος διαχείριση και ανάπτυξη, η ποιοτική ιδιωτική και δημόσια υποδομή και οι ευκαιρίες χρηματοδότησης.

Στρατηγικές, Εθνικά και περιφερειακά σχέδια, Νόμοι και πολιτικές.

Εν τω μεταξύ, προσοχή … στον γάιδαρο!