Η πλειοψηφία στη Δημοκρατία: Είναι παντοδύναμη; Και μπορεί η ρητορική της να φιμώνει τις φωνές;

Το ερώτημα αυτό είναι ιδιαιτέρως κρίσιμο σε μια εποχή όπου παρατηρείται αυξανόμενη τάση προς μη φιλελεύθερες δημοκρατίες(illiberaldemocracies).Μια πλειοψηφική δημοκρατίαδηλαδή, στην οποία η δημοκρατικά νομιμοποιημένη πλειοψηφία ασκεί απεριόριστη εξουσία, μέσω ενός λαϊκά νομιμοποιημένου ηγέτη, αλλά διαβρώνει τα θεσμικά αντίβαρα και περιορίζει ελευθερίες και δικαιώματα στο όνομα της πλειοψηφίας και της "λαϊκής βούλησης".

Οπαραπάνω κίνδυνος δεν περιορίζεται σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά εκδηλώνεται και στον δημόσιο λόγο — ακόμη και σε τοπικό επίπεδο, όπως στην περίπτωση του Δήμου Κέρκυρας.

Με αφορμή πρόσφατο άρθρο υπό τον τίτλο «Η Δημοκρατία σε Κίνδυνο: Όταν η Μειοψηφία Παριστάνει την Πλειοψηφία», οσυντάκτης κ.Κώστας Χ. Βασιλάκης  — του οποίου η ιδιότητα δεν αναφέρεται ή αποσιωπάται σκοπίμως — υποστηρίζει ότι η δημοκρατία δήθεναπειλείταιαπόοργανωμένες μειοψηφίες και «σωματεία-σφραγίδες», τα οποία, όπως ισχυρίζεται,επιχειρούν –δήθεν– να παρακάμψουν τους εκλεγμένους θεσμούς, επιβάλλοντας τις απόψεις τους μέσω κοινωνικής πίεσης. Η παρουσίαση πολιτών και συλλογικοτήτων που κινητοποιούνται για το περιβάλλον, την ποιότητα ζωής τους, την πολιτιστική κληρονομιά και τα δικαιώματά τους, ως «ιδιοτελείς μειοψηφίες», «εκβιαστές της δημοκρατίας» ή «θορυβώδεις μειοψηφίες», φανερώνει πλήρη άγνοια — αν όχι σκόπιμη διαστρέβλωση — της ουσίας και της λειτουργίας της δημοκρατίας. Προτείνει μάλιστα ως αντίδοτοτα τοπικά δημοψηφίσματα, ώστε δήθεν να αποκατασταθεί«η δημοκρατική τάξη».

Οι υπαινιγμοί του άρθρου στοχοποιούνευθέως γνωστούς Συλλόγους και πρωτοβουλίες πολιτών στην Κέρκυρα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται, ενδεικτικά, οΣύλλογοςΜονίμων Κατοίκων Παλιάς Πόλης Κέρκυρας, ο Πολιτιστικός  ΣύλλογοςΓαρίτσας«Το ΑΛΣΟΣ», ο Σύλλογος Προστασίας Δασιάς, οΠολιτιστικόςΣύλλογος SanGiacomo, ο Πολιτιστικός και Περιβαλλοντικός Σύλλογος Ανεμόμυλου κ.ά. Στο στόχαστρο μπαίνουν τελευταία και οι κάτοικοι και οι επαγγελματίες που αντιδρούν στο φαινόμενο των «μουσικών του δρόμου», έξω από τα σπίτια ή τα καταστήματά τους.Στην πραγματικότητα πρόκειται γιαπολύωρες οργανωμένες μουσικοχορευτικές παραστάσεις με επαγγελματικό εξοπλισμό (μικροφωνικές, ενισχυτές), άλλοτε για πολυμελή σχήματα, σε σταθερά σημεία όπως έξω από εκκλησίες, που συνοδεύονταισυχνά από κλείσιμο δρόμων και άρα, ξεπερνούν το πλαίσιο της «αυθόρμητης καλλιτεχνικής έκφρασης. Χώροι όπως η πλατεία Σπιανάδα θα ήταν καταλληλότεροι, υπό όρους.

Όταν, μάλιστα, τέτοιες απόψεις υιοθετούνται ή, έστω, δεν αντικρούονται κατηγορηματικά από θεσμικά πρόσωπα – όπως συνέβη κατά την πρόσφατη τηλεοπτική εμφάνιση του κ.Δημάρχου Κέρκυρας στις 25.9.2025 σε τοπική εκπομπή – ανακύπτουν σοβαρά ζητήματα δημοκρατικής ευθύνης και θεσμικής αξιοπιστίας.Η προβολή τέτοιων απόψεων στη συγκεκριμένη δημοσιογραφική εκπομπή εγείρει εύλογους προβληματισμούς σχετικά με το πώς αναδεικνύονται στον δημόσιο διάλογο τα ζητήματα που απασχολούν τους πολίτες, και τον ρόλο της ενημέρωσης στην ενίσχυση της λογοδοσίας και του δημοκρατικού ελέγχου.

Όταν αυτό δεν συμβαίνει, δημιουργείται πρόσφορο έδαφος γιαστοχοποιήσειςκαι όξυνση του κοινωνικού διχασμού. Η δημόσια προτροπή σε ενέργειες που ενδέχεται να διαταράξουν την κοινωνική ειρήνη ή να υποκινήσουν βίαιες συμπεριφορέςδεν αποτελεί απλώς αντιδημοκρατική πρακτική· μπορεί να συνεπάγεται και ποινικές ευθύνες(διέγερση σε αμοιβαία διχόνοια, όταν αυτή οδηγεί σε διατάραξη της κοινωνικής ειρήνης, άρθρο 184 παρ. 4 Π.Κ.).

Ειδικότερα, σχετικά με τα ανωτέρω αντιπαρατηρούνται τα εξής:

Είναι ηαρχή της Πλειοψηφίαςπαντοδύναμη και απεριόριστη;

Η απάντηση θα ήταν καταφατική μόνο αν μιλούσαμε για την αθηναϊκή Δημοκρατία της αρχαιότητας. Εκεί η πλειοψηφία αποφάσιζε χωρίς ουσιαστικά θεσμικά αντίβαρα. Η δημαγωγία άνθιζε, ενώ οι γυναίκες, οι δούλοι και οι μέτοικοι ήταν πλήρως αποκλεισμένοι από τη δημόσια σφαίρα. Επρόκειτο δηλαδή για ένα πολίτευμα με καθαρά αριθμητική υπεροχή, αλλά σοβαρά ποιοτικά ελλείμματα.

Σε αντίθεση με την αρχαία, η σύγχρονη Δημοκρατία δεν ταυτίζεται απλώς με την κυριαρχία της πλειοψηφίας· αποτελεί το αποτέλεσμα μιας μακράς ιστορικής εξέλιξης και βαθιάς φιλοσοφικής ωρίμανσης. Ξεκινώντας από τους φιλελεύθερους θεσμούς της Αγγλίας, που αποσκοπούσαν κυρίως στον περιορισμό της μοναρχικής εξουσίας, η έννοια της δημοκρατικής διακυβέρνησης διαμορφώθηκε σταδιακά μέσα από τις αστικές επαναστάσεις, με κομβικά σημεία την Αμερικανική και τη Γαλλική Επανάσταση, οι οποίες έθεσαν στο επίκεντρο τη λαϊκή κυριαρχία και τα ατομικά δικαιώματα. Ωστόσο, η καθολική ψήφος καθιερώθηκε μόλις τον 20ό αιώνα, ολοκληρώνοντας τη δημοκρατική μετάβαση.

Πραγματικό θεμέλιο της σύγχρονης Δημοκρατίας είναι οι αρχές του Διαφωτισμού και το κράτος δικαίου: η διάκριση των λειτουργιών, η θεσμική εγγύηση κατά της κρατικής αυθαιρεσίας και η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, ιδίως εκείνων των μειονοτήτων. Η ιστορική εμπειρία αποδεικνύει ότι η τυπική εφαρμογή δημοκρατικών διαδικασιών, χωρίς τις εγγυήσεις του κράτους δικαίου, ενδέχεται να οδηγήσει ακόμη και σε εκτροπή – αρκεί να θυμηθούμε ότι ακόμη και ο Χίτλερ αναδείχθηκε στην εξουσία μέσω δημοκρατικών εκλογών. Μια δημοκρατία χωρίς κράτος δικαίου είναι εγγενώς ευάλωτη και δυνητικά επικίνδυνη.

Συνοψίζοντας, η Δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο η πλειοψηφία αποφασίζει για το ποια θα είναι η τρέχουσα πολιτική. Μπορεί ακόμη και να αναθεωρήσει το Σύνταγμα, αν είναι διευρυμένη. Ωστόσο,η αρχή της πλειοψηφίας, αν και θεμελιώδης για τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, δεν είναι παντοδύναμη ούτε απεριόριστη. Οι αποφάσεις της υπόκεινται σε θεσμικό έλεγχο από τα όργανα του κράτους δικαίου, όπως τα δικαστήρια, και δεν επιτρέπεται να οδηγούν σε στέρηση των μειοψηφιών από τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις ελευθερίες τους.

Μειοψηφίες: Η Κινητήρια Δύναμη της Δημοκρατίας

Όπως αποδεικνύεται από τη μαζικότητα των αντιδράσεων και τη σταθερή και συνεχή παρουσία των εν λόγω συλλογικοτήτωνστον δημόσιο διάλογο,αυτές οι φωνές δεν ανήκουνσε ασήμαντες μειοψηφίες που δρουν στο περιθώριο, αλλά, πρόκειται για συλλογικότητες με σταθερή παρουσία και μαζική απήχηση,που παρεμβαίνουν ενεργά στον δημόσιο διάλογο με τεκμηριωμένες θέσεις.

Άλλωστε, η ιστορία μάς διδάσκει ότι κάθε προοδευτική μεταρρύθμιση ξεκίνησε από μια μικρή, αλλά οργανωμένη μειοψηφία. Το αντιρατσιστικό κίνημα έδωσε τέλος στη δουλεία, το εργατικό κίνημα καθιέρωσε το οκτάωρο, οι σουφραζέτες διεκδίκησαν δικαίωμα ψήφου για τις γυναίκες, ο Γαλλικός Μάης του ’68 ανέδειξε αιτήματα που δεν είχαν φωνή. Όλες αυτές οι διεκδικήσεις ξεκίνησαν χωρίς εκλογική πλειοψηφία, αλλά με πολιτική βαρύτητα και κοινωνικό αντίκτυπο.

Δημοκρατία:Πλειοψηφία και ο έλεγχος από τους θεσμούς.

Σημειωτεόν ότιοι ως άνω Σύλλογοι που εκφράζουν αντιρρήσεις για θέματα που επηρεάζουν την καθημερινότητά τους, επιλέγουν θεσμικές και διαφανείς οδούς, όπως η προσφυγή στη Δικαιοσύνη, η υποβολή αναφορών σε Ανεξάρτητες Αρχές και η προσφυγή στις κατά τόπον αρμόδιες Εισαγγελικές Αρχές. Δεν υιοθετούν παρασκηνιακές πρακτικές, ούτε καταφεύγουν σε άτυπες πιέσεις ή κλειστές συναντήσεις στο γραφείο του κ. Δημάρχου, όπως έχει παρατηρηθεί σε άλλες περιπτώσεις προσφάτως.

Ακολούθως, κάθε παρέμβαση εκ μέρους θεσμικού οργάνου ερείδεται σε σαφή νομική ή θεσμική βάση· δεν αποτελεί προϊόν “εκβιασμού” ή “πίεσης”. Η απόπειρα να παρουσιαστεί ως “αποσταθεροποίηση” προσβάλλει όχι μόνο τη νοημοσύνη των πολιτών, αλλά και την ίδια τη δημοκρατική λειτουργία των θεσμών.

Συνεπώς, η ανησυχία του συντάκτη περί δήθεν στρέβλωσης της δημοκρατίας δεν τεκμηριώνεται από κανένα στοιχείο που να αποδεικνύει ότι ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Οι μηχανισμοί ελέγχου υπάρχουν για να περιορίζουν την αυθαιρεσία — όχι για να τη διευκολύνουν.

Τοπικά δημοψηφίσματα: θεσμική πρόοδος ή παγίδα;

Ο συντάκτης,επικαλούμενος δήθεν την ανάγκη «αποκατάστασης της δημοκρατικής τάξης», προκρίνει τα τοπικά δημοψηφίσματα ως υποτιθέμενη λύση. Ωστόσο, η επίκληση τέτοιων διαδικασιών δεν είναι απαλλαγμένη κινδύνων. Στην πράξη, τα δημοψηφίσματα, ιδιαίτερα όταν διεξάγονται σε κλίμα πόλωσης ή χωρίς επαρκή θεσμική εγγύηση αμεροληψίας, μπορούν να καταστούν εργαλεία χειραγώγησης της κοινής γνώμης.

Η διατύπωση ερωτημάτων με τρόπο μονόπλευρο ή παραπλανητικό, η χρήση συναισθηματικά φορτισμένης ρητορικής, καθώς και η παραπληροφόρηση μέσω τοπικών μέσων ή κοινωνικών δικτύων, μπορούν να οδηγήσουν όχι σε αυθεντική έκφραση της λαϊκής βούλησης, αλλά σε επιβεβαίωση προειλημμένων αποφάσεων – «κατ’ παραγγελία».

Εν τέλει, όταν τα δημοψηφίσματα δεν χρησιμοποιούνται ως θεσμική κορύφωση της δημοκρατικής συμμετοχής, αλλά ως επικοινωνιακό εργαλείο νομιμοποίησης πολιτικών επιλογών, υπονομεύεται ο ίδιος ο πυρήνας της άμεσης δημοκρατίας.

«Διαίρει και Βασίλευε»: Η Παλιά Συνταγή του Διχασμού στη Σύγχρονη Δημοκρατία

Εν κατακλείδι, ο αρθρογράφος, όπως προκύπτει, έστω και συγκεκαλυμμένα, επιχειρεί να  χειραγωγήσει το θυμικό του αναγνώστη, διαμορφώνοντας μια κοινή γνώμη δεκτική σε αυταρχικές αντιλήψεις, μέσα από ένα τεχνητό δίπολο «εμείς» και «αυτοί.Η ρητορική αυτή θυμίζει προπαγάνδα αυταρχικών καθεστώτων, όπου η φίμωση της αντίθετης άποψης παρουσιάζεται ως «προστασία» από «επικίνδυνες ιδέες».

Η προσπάθεια αποχαρακτηρισμού του Άλσους της Γαρίτσας, η υπόθεση του δρόμου της Δασιάς, καθώς και η —όπως αποδείχθηκε προ ολίγων μηνών— έλλειψη της προαπαιτούμενης γνωμοδότησης της Εφορείας Αρχαιοτήτων για τη χορήγηση αδειών ανάπτυξηςτραπεζοκαθισμάτων σε καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος εντός της Παλιάς Πόλης της Κέρκυρας, κατόπιν σχετικής εντολής που είχε δοθεί στην αρμόδια υπηρεσία του Τμήματος Αδειοδοτήσεων& Ρύθμισης Εμπορικών Δραστηριοτήτων να μην διαβιβάζονταιστην Εφορεία Αρχαιοτήτων τα αιτήματα των καταστηματαρχών για παραχώρηση κοινοχρήστου χώρου, με σκοπό να εξαλειφθεί ο κίνδυνος απόρριψης ορισμένων εξ αυτών,δεν αποτελούν μεμονωμένα περιστατικά. Αντιθέτως, συνθέτουν την εικόνα μιας μεθοδικά εξελισσόμενης απαξίωσης του δημόσιου χώρου στην Κέρκυρα.Η«ανάπτυξη» προτάσσεται ως άλλοθι, ενώ η πολιτιστική κληρονομιά παρουσιάζεται ως εμπόδιο και στιγματίζεται ως γραφειοκρατική αγκύλωση.

Αν λοιπόν κάποιοι βλέπουν την ιστορία και τον δημόσιο χώρο ως βαρίδια, ας το δηλώσουν ευθαρσώς: Μήπως να προτείνουν κι ένα δημοψήφισμα για τον αποχαρακτηρισμότης Παλιάς Πόλης ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, για να στρώνουν τραπέζια παντού, χωρίς ενοχλητικές “παρεμβάσεις"από την UNESCO..;

Μήπως, τελικά, αυτό που πραγματικά υπονοείται είναι ότι πρέπει να “τελειώνουμε” με όσους έχουν φωνή και άποψη διαφορετική από τη δική μας; Αν ναι, τότε ο αληθινός κίνδυνος για τη δημοκρατία δεν βρίσκεται στη διαφωνία, αλλά σε τέτοιου είδους άρθρα που επιχειρούν να τη φιμώσουν.

Και όπως λέει ο θυμόσοφος λαός: «Όταν φτάσει η φωτιά στο σπίτι του γείτονα, περίμενέ τη και στο δικό σου». Σήμερα είναι η Γαρίτσακαι η Δασιά. Αύριο η Παλιά Πόλη. Αντιμεθαύριο ποιος ξέρει τι άλλο. Η φωτιά δεν σταματά εκεί που βολεύει — και σίγουρα δεν σέβεται «πλειοψηφίες».

Μάρθα Σ. Θώμου, 

Δικηγόρος-Κάτοχος LL.M. Δημοσίου Δικαίου, Νομική Σχολή ΕΚΠΑ.