Πανδημία και δημόσια υγεία – μια επίκαιρη αποτίμηση

Τα μόνα ανεπηρέαστα από τις παρεμβάσεις μας και πραγματικά, όχι προερχόμενα από μοντέλα δεδομένα για την πανδημία COVID-19 σε έναν κλειστό ανεμβολίαστο πληθυσμό είναι αυτά του κρουαζιερόπλοιου Diamond Princess. Από 3711 επιβάτες και πλήρωμα, περίπου 700 νόσησαν και 9 πέθαναν. Με την αναγωγή στα δημογραφικά δεδομένα του πληθυσμού των ΗΠΑ, υπολογίστηκε τότε ότι το ποσοστό θνησιμότητας θα ήταν 0,025% έως 0,625% και στο ανώτατο σημείο 0,05%-1% (συγκρίσιμο με αυτό της γρίπης).

Δεδομένου όμως ότι ακόμη και εκεί λήφθηκαν σύντομα τα μέτρα απομόνωσης, ακόμη και αυτοί οι αριθμοί δεν είναι ικανοποιητικά αξιόπιστοι. Αλλά ασφαλέστατο παραμένει το στοιχείο των 9 θανάτων στους 700 νοσούντες. Εδώ όμως αρχίζει η… πολιτική ουσία… Σε ποιος νοσούντες; Εντός κανονικών ΜΕΘ εντός νοσοκομείων για ευπόρους!

Στον πραγματικό πληθυσμό και στην πραγματική πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια υγεία μας, η θνητότητα της COVID-19 δεν θα ήταν στο 0,5 αλλά στο 5% ή παραπάνω. Το μικρό 0,5% συνιστούσε απειλή κλίμακας μόνο κατά τους πρώτους μήνες, λόγω της εκρηκτικής συσσώρευσης των κρουσμάτων σε μικρό χρονικό διάστημα. Για το λόγο αυτό άλλωστε, τα πρώτα lockdown έτυχαν μεγάλης αποδοχής. Όμως, η παράτασή τους, τα χειροκροτήματα χωρίς υλικό αντίκρισμα και τα εμβόλια με πιστόλι στον κρόταφο σημαίνουν κάτι άλλο.

Σημαίνουν ότι ο ιός της COVID-19 δεν είναι κάποιο τέρας, αλλά κάτι που διαθέτει απλώς την ικανότητα να ξεγυμνώνει την ανυπαρξία -συστήματος- πραγματικής υγείας όπου την εντοπίζει, μάλλον σε όλο το Δυτικό κόσμο (όπως βέβαια και την ευαλωτότητα των παγκόσμιων παραγωγικών και εφοδιαστικών αλυσίδων, αλλά αυτό είναι άλλο ζήτημα). Κανείς όμως δεν θέλει πραγματικά να δει εάν ο βασιλιάς είναι γυμνός (κι εγώ δεν το είπα). Διότι όποιος δηλώσει ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός το μόνο που θα πετύχει καταρχήν είναι να αναθεματιστεί.  Μόνο πολύ μετά έρχεται, αν έρθει, το ερώτημα «δηλαδή τι πρέπει να κάνουμε;» Εδώ ακριβώς, πάντως, απαντά μόνο ένα όραμα αντιπληθωριστικής ιατρικής.

Ο πληθωρισμός, με την καταλυτική επίδραση της πανδημίας, αλλά κυρίως των ίδιων των αλλότριων πολιτικών αναχαίτισής της,  εγκαταστάθηκε και είναι διαδικασία αυτοτροφοδοτούμενη, όπως η φωτιά στα ξερόχορτα. Η αντιμετώπισή του δεν αφορά μόνο τη συγκράτησή του, αλλά τη σύγκρουση με αυτόν. Τέτοιες αντιπληθωριστικές παρεμβάσεις είναι γενικά όσες βελτιώνουν την απόδοση της εργασίας, ώστε στον ίδιο χρόνο να μπορούμε να αμειφθούμε για μεγαλύτερο παραχθέν έργο. Με βασική προϋπόθεση για κάτι τέτοιο τη βέλτιστη υγεία μας, ανάμεσά στις παρεμβάσεις αυτές ξεχωρίζει λοιπόν η… ιατρική!

Η αντιπληθωριστική ιατρική αφορά το γινόμενο (αποτελεσματικότερη θεραπεία) x (διαρκής για περισσότερο έως και ίαση) x (με το ελάχιστο κόστος) x (χωρίς παρενέργειες) x (το ελάχιστο κόστος διάγνωσης). Μάλιστα, το γινόμενο αυτό μεγιστοποιείται εξ ορισμού όχι ακριβώς από τη θεραπεία αλλά από… την πρόληψη.

Η πρόληψη έχει χαρακτήρα δευτερογενή, όταν διαπιστώνουμε τάσεις που οδηγούν στην ανάπτυξη νοσημάτων (π.χ. όταν η αδιάγνωστη αρτηριακή υπέρταση οδηγεί σε εγκεφαλικά), αλλά και πρωτογενή, όταν στόχος είναι η εξαρχής αποτροπή ανάπτυξης τέτοιων τάσεων.

Εδώ, καταλήγουμε και πάλι στην οικονομία και την κοινωνία. Υπάρχουν «βιομηχανίες» που τείνουν να προάγουν την υγεία, άλλες που την επιβαρύνουν και άλλες ουδέτερες. Το ζήτημα είναι αυτό των λεγόμενων «εμπορικών προσδιοριστών της υγείας». Έτσι, πέρα από την ίδια τη «βιομηχανία» της υγείας (υπό την προϋπόθεση βεβαίως της βελτιστοποίησης του παραπάνω γινομένου), οι τομείς π.χ. της αναπαραγωγής, της παιδείας, της αντικειμενικής ενημέρωσης, της άθλησης και της ψυχαγωγίας τείνουν να ανήκουν στις πρώτες, ενώ αυτοί π.χ. των επεξεργασμένων τροφίμων, του καπνού, των ψυχοδραστικών ουσιών και των υδρογονανθράκων τείνουν να ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία έναντι των εναλλακτικών τους (και το να γίνουν έστω ουδέτερες απαιτεί πρόσθετους φόρους στα συχνά επιθυμητά προϊόντα τους).  Το πεδίο έρευνας που θα ποσοτικοποιούσε τα παραπάνω παραμένει «εξωτικό».

Όλα αυτά κανονικά, για κάθε πολιτειακή μέριμνα που επιθυμεί να μειώσει τον πληθωρισμό και ανεξαρτήτως λοιπής ιδεολογίας, καθιστούν μονόδρομο ισότιμα την  έμφαση στο δημόσιο, το δωρεάν, τον ορθολογικό, τον ολιστικό (σώμα-ψυχή-εργαζόμενοι υγείας-κοινωνία) και πάνω από όλα, το συμπεριληπτικό χαρακτήρα της παρεχόμενης υγείας, εξαιρώντας την από τους αυτοματισμούς της «αγοράς» που τυφλά ανιχνεύουν ευκαιρίες, μεγιστοποιούν κέρδη και καταδικάζουν μερίδες παραγωγικού πληθυσμού,  όσο και αν στον προϋπολογισμό φαίνεται επιφανειακά ότι «μας στοιχίζει πολλά».

Όμως, τα όποια εκλεκτικά μείγματα εκ των παραπάνω παραγόντων, συχνά ακυρωτικά του επιθυμητού αποτελέσματος, καθώς και τα μέσα που θα χρησιμοποιηθουν, δημοκρατικά ή αυταρχικά, σαφώς απαιτούν μια περαιτέρω ιδεολογική θέση. Έτσι, η αντιπληθωριστική ιατρική μπορεί π.χ. να συνεπάγεται αναγκαστικά την πτώχευση μερικών γιγαντόσαυρων της βιομηχανίας της υγείας και μάλλον όχι μόνο αυτής. Μπορεί να τραβήξαμε από το σακούλι έναν μικροσκοπικό ιό και να μας σκάσει… πρωτοφανής ανατροπή, αν όχι επανάσταση.

Τα παραπάνω είναι η κακή  -αδιέξοδη;- πλευρά. Η θετική είναι ότι οι γιγαντόσαυροι αυτοί με την τεχνολογία του mRNA απεργάζονται πραγματικά τη δική τους επανάσταση στη θεραπεία του καρκίνου και άλλων σοβαρών νόσων. Αλλά και εδώ παρεισφρύει το μείζον πολιτικό: προφανώς όχι για όλες και όλους! Έτσι, το δίλημμα κάθε ανθρωπιστή που θέλει να αλλάξει κάτι είναι ότι δεν πρέπει να τα γκρεμίσει όλα.

Οι γραμμές  παραγωγής, το ερευνητικό ανθρώπινο κεφάλαιο και η σωρευμένη ιατρική γνώση, δημοσιευμένη και αδημοσίευτη, πρέπει να προστατευθούν.
Από την άλλη, θα πει εύλογα κανείς ότι έτσι μιλάμε κυνικά και για ένα πείραμα που έγινε με τη μορφή των εμβολίων σε πολλούς για να σωθούν άλλοι, λίγοι ή πολλοί. Η απάντηση σε αυτή την παραπλανητική σκέψη είναι ότι δεν χρειαζόταν τέτοιο πείραμα. Εάν π.χ.  η τεχνολογία mRNA προτεινόταν απευθείας για τον καρκίνο όλοι θα ήθελαν να το δοκιμάσουν. Έτσι, εδώ μάλλον πρόκειται απλώς για τη γνωστή «ετερογονία των σκοπών» της Ιστορίας.

Τέλος, μια ακόμη σοβαρή περιπλοκή είναι ότι οι  αυτοπροτεινόμενοι ως οι άλλοι πόλοι στον πλανήτη, Κινέζοι, Ρώσοι κ.λπ, απέχουν σήμερα πολύ περισσότερο. Τουλάχιστον εδώ μπορούμε έστω να κάνουμε τη συζήτηση (ακόμα). Μια συζήτηση όμως που μάλλον δεν θα γίνει παρά μόνο όταν υπάρχουν και οι άλλοι πόλοι. Προς το παρόν, η ιδέα της παροχής δημόσιας και δωρεάν ιατρικής αιχμής καταρρέει παντού, με «παγκοσμιοποιημένη» πολιτική ευθύνη.