Κώστας Βέργος: «Ο Κόσμος του 1922»

ΚΕΡΚΥΡΑ. Αισθήματα άμεσης αποστράτευσης εκδηλώθηκαν αμέσως μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, 1918, σε όλους τους εμπολέμους. Ούτε μια μέρα παραπάνω στον στρατό! (Η ανεργία των αποστράτων φυσικό επακόλουθο.) Ο πόλεμος αυτός ήταν, υποτίθεται, «ο πόλεμος που τελείωνε όλους τους πολέμους». (H.G. Wells, 1914.) Στην Αθήνα, οι αντιβενιζελικοί, τo 1920, αναφωνούσαν «Οίκαδε!», φέρτε πίσω τον στρατό!

Αν εξαιρέσει κανείς το Ελληνικό εκστρατευτικό σώμα στην νότια Ρωσία, 1919, κανείς άλλος στρατός δεν έδειξε τέτοιο ζήλο κατά του Κόκκινου Στρατού. (Μάλιστα, στην Οδησσό, 19 Απρ., Γάλλοι στασιαστές θα έπεφταν από σφαίρες Ελλήνων στρατιωτών, κατά διαταγή του Γάλλου διοικητή! Απειλήθηκε γενικευμένη Ελληνο-γαλλική σύρραξη.) 1919-22, εντεινόμενη λιποταξία στην Μικρά Ασία θα κατέληγε στην άτακτη διάλυση του Αυγ.1922. (Άσμα λιποτακτών από το Μπουρνόβα Σμύρνης το «Παποράκι του Μπουρνόβα/../ στον Περαία να με πας».)

Στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε τα αίτια της καταστροφής του 1922, αναφερόμαστε πάντα στον εθνικό διχασμό, στα στρατηγικά λάθη επί του πεδίου, στην αδιάφορη έως ανοιχτά εχθρική στάση Άγγλων, Γάλλων, Ιταλών, Σοβιετικών, και βέβαια στην αποφασιστικότητα του αντιπάλου. Όλα αυτά ισχύουν στο ακέραιο. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις έκαναν πράγματι τους υπολογισμούς τους (διαλέγοντας τελικά Κεμάλ αντί Κωνσταντίνου) κι εμείς τους δικούς μας (διαλέγοντας Σμύρνη, αντί Βορ. Ηπείρου, Ανατ. Θράκης, Πόντου, Κύπρου). Όμως, φαίνεται να υποτιμάμε πάντα (τότε και τώρα) το κλίμα στις Ευρωπαϊκές κοινωνίες της εποχής, κλίμα σύγχυσης περί τα οικονομικά, κόπωσης περί τα πολεμικά.

Οι Ευρωπαϊκές κοινωνίες μάζευαν τότε συντρίμμια και συνειδητοποιούσαν το μέγεθος της ανθρωπιστικής καταστροφής. Την ίδια στιγμή, όλες  οι οικονομίες, πλην ΗΠΑ, πνίγονταν στα χρέη – που όλοι καταλάβαιναν ότι δεν επρόκειτο ποτέ να πληρωθούν. (Η Βρετανία, μεγαλύτερος χρεώστης των ΗΠΑ, θα ξεχρέωνε μόνον αν έπαιρνε πίσω αυτά που τρίτοι της χρωστούσαν, πράγμα αδύνατο.) Η Ελλάδα, που είχε μπει στον πόλεμο τους τελευταίους μήνες του πολέμου, ξεκινούσε τώρα ένα καινούριο πόλεμο.

(Την καθυστερημένη είσοδό μας στον Α’ΠΠ επέσειαν οι Ιταλοί, των 1,2 εκ. νεκρών, διεκδικώντας την ίδια γη στην Ιωνία.) Ήταν, όπως πάντα, η χώρα μας χρεωμένη (και από τα πρόσφατα πολεμικά δάνεια, που θα γίνονταν άμεσα απαιτητά με την επάνοδο Κωνσταντίνου). Είχε δε επί Βενιζέλου, δυόμισι μήνες πριν την αποβίβαση στην Σμύρνη, κάνει εχθρό και τα Σοβιέτ (γεγονός που θα πλήρωναν πρώτοι οι Έλληνες της Οδησσού).

Αυτό ήταν το κλίμα στις Ευρωπαϊκές κοινωνίες, τέσσερα χρόνια μετά την ανακωχή του 1918. Η μετάβαση της οικονομίας από τον πόλεμο στην ειρήνη χαρακτηριζόταν από καχυποψία. Ποια ήταν η αξία του χρήματος διεθνώς, όταν όλες οι αξιώσεις ήταν χαρτιά άνευ αξίας; Από την άλλη, όλες οι χώρες, αν και αρνούμενες νέο πόλεμο, φαίνονταν μη ικανοποιημένες από τις συμφωνίες ειρήνης. Εθνικές προσδοκίες από την διάλυση τεσσάρων αυτοκρατοριών έμεναν ανικανοποίητες, τα δε παλαιά εθνικά κράτη εμφανίζονταν σχεδόν όλα αδικημένα (Ιταλία έναντι Ελλάδος, Γαλλία έναντι Γερμανίας, Γερμανία έναντι όλων, Κίνα έναντι Ιαπωνίας κλπ).

Η Εγγύς και Μέση Ανατολή ήταν η λύση για τις Μεγάλες Δυνάμεις, αλλά η λύση αυτή αδιαφορούσε για τον Ελληνικό αλυτρωτισμό. Μια τραυματισμένη Τουρκία, χωρίς τα παλιά Αραβικά εδάφη, συνεργάσιμη τώρα, φαινόταν προτιμότερη από μια (ναυτικά) μεγάλη Ελλάδα στην ίδια περιοχή. Όμως, πιο καταλυτικοί παράγοντες στην εξέλιξη των πραγμάτων της Μικράς Ασίας ήταν το γενικό αίσθημα αποστράτευσης της Ευρώπης και η οικονομική της αβεβαιότητα, πράγματα που όφειλαν, ακόμη και από τον διεθνή τύπο, να γνωρίζουν οι Έλληνες πολιτικοί της εποχής, βενιζελικοί και αντιβενιζελικοί, πριν πάρουν τα ρίσκα τους.
Πηγή 1: Το Foreign Affairs πρωτο-κυκλοφορεί με δύο τεύχη το 1922 με καμία αναφορά στο Μικρασιατικό.

2: F.A. Σεπτ.1922, σ.131: «Εντυπωσιακή σήμερα στην Ευρώπη η βούληση διαγραφής χρεών που δεν μπορούν ποτέ να εισπραχθούν, αλλά που με την ύπαρξή τους διαταράσσουν την οικονομική και πολιτική κατάσταση.»
3: F.A. Σεπτ.1922, σ.12: «Η Γαλλία φαίνεται σήμερα να απορρίπτεται παντού ως ταραχοποιός.»
4: F.Α. Ιούν.1923, σ.110: «Η συμφωνία του 1917 έδινε στην Ιταλία το βιλαέτι Αϊδινίου με τη Σμύρνη και το βιλαέτι Ικονίου με την Αττάλεια… Ο Lloyd George ήθελε τη Σμύρνη στην Ελλάδα ως εργαλείο ανατολικής πολιτικής… Στην Αττάλεια, τα Ιταλικά στρατεύματά έγιναν από τους Τούρκους δεκτά ως απελευθερωτές.»
5: F.Α. Μάρτ.1923, σ.81: «Το 1921 και 1922, Lloyd George και Λόρδος Curzon προσπάθησαν να φέρουν Έλληνες και Τούρκους σε συμφωνία… Ούτε όπλο, ούτε στρατιώτης, ούτε σελίνι ψηφίστηκε για την υποστήριξη της Ελληνικής εκστρατείας… Όταν ο Ελληνικός στρατός θέλησε να φθάσει στην Κωνσταντινούπολη, δόθηκαν οδηγίες στον εκεί Βρετανό διοικητή σε συνεννόηση με τον Γάλλο να του κλείσουν το δρόμο.»