Είναι ο Αντιδημοκρατικός Φιλελευθερισμός Κύριε!
ΚΩΣΤΑΣ ΒΕΡΓΟΣ
12 Αυγούστου 2022
/ 13:36
Ο λαϊκιστής καθαγιάζει τον λαό. Ο λαός, αγνός, αλάνθαστος, μαζικός, αδιαφοροποίητος, πέφτει πάντα θύμα μιας ελίτ οικονομικής και πολιτικής ολιγαρχίας
ΚΕΡΚΥΡΑ. Κείμενο του Κώστα Βέργου για το λαίκισμό.
"Λαϊκισμός είναι η δημοκρατική ανελεύθερη απάντηση στον αντιδημοκρατικό φιλελευθερισμό. Μοιάζει με λογοπαίγνιο αλλά δεν είναι. Αυταρχισμός εναντίον αυταρχισμού. Το να επισείει το φάντασμα του λαϊκισμού ένας φιλελεύθερος πολιτικός, χωρίς να αναλογίζεται ότι και ο ίδιος ως άλλο φοβερό φάντασμα (το φάντασμα του αντιδημοκρατικού φιλελευθερισμού) μπορεί να πλανάται πάνω από την Ευρώπη (και τον κόσμο), είναι απόδειξη του πόσο λίγο καταλαβαίνει τον κίνδυνο που διατρέχει σήμερα η δημοκρατία. Γιατί ο λαϊκισμός σε οποιαδήποτε μορφή είναι πράγματι κίνδυνος για την δημοκρατία, όμως ίσος κίνδυνος για την δημοκρατία είναι και η υπονόμευσή της από τους ίδιους τους ταγούς της.
Αυτοί, στο όνομα του φιλελευθερισμού, οδηγούν για πρώτη φορά σε τόση ανισότητα, τόση υποβάθμιση των μηχανισμών ελέγχου, τόση απομάκρυνση του πολίτη από τα κέντρα αποφάσεων. (Ελληνική περίπτωση: ΕΛΣΤΑΤ με δημοσιευμένα στοιχεία αυξανόμενης φτωχοποίησης, Novartis με σκάνδαλο που δεν ερευνάται, συμμετοχή σε πολέμους χωρίς να ερωτάται κανείς μέσα στην χώρα και με σχετικές πληροφορίες που αντλούνται έξω από τη χώρα.)
Ο λαϊκιστής καθαγιάζει τον λαό. Ο λαός, αγνός, αλάνθαστος, μαζικός, αδιαφοροποίητος, πέφτει πάντα θύμα μιας ελίτ οικονομικής και πολιτικής ολιγαρχίας. Ο λαϊκιστής όχι μόνο θεωρεί ότι έχει πάντα δίκιο, αλλά και δεν αναγνωρίζει στον πολιτικό του αντίπαλο το δικαίωμα να έχει κι αυτός κάποτε δίκιο. Ο αντίπαλος του λαϊκιστή υπάρχει καταχρηστικώς και πάντα καταχρώμενος. Ο λαϊκιστής ψηφίζεται δημαγωγώντας και κυβερνάει με αυταρχισμό και με περιορισμένα τα δικαιώματα του ανθρώπου. Δέχεται πάντως την εναλλαγή κομμάτων στην εξουσία, αν και με κάποια δυσθυμία (μη παράδοση κλειδιών Λευκού Οίκου από Τραμπ).
Ο ελιτιστής είναι το αντίθετο από όλα αυτά. Ο λαός, κατά τον ελιτιστή, είναι ανώριμος και αδαής, άρα μετά τις εκλογές δεν πρέπει να ερωτάται. (Ούτε στα δικαστήρια πρέπει να ερωτάται ως «κοινό περί δικαίου αίσθημα», κατά την Πρόεδρο της Δημοκρατίας.) Ο πολιτικός αντίπαλος του ελιτιστή απαξιωμένος κι αυτός ως ανώριμος και αδαής. Ο ελιτιστής ξέρει όσα δεν ξέρουμε. Δέχεται πάντως την εναλλαγή κομμάτων στην εξουσία, αν και με κάποια δυσθυμία (μη παράδοση κλειδιών Μαξίμου από Σαμαρά).
Πρωτο-συνάντησα τον όρο ‘λαϊκισμός’ σε άρθρο του Νίκου Πουλαντζά, στο ‘Βήμα’, τέλη δεκαετίας του 1970. Κριτική στο ανερχόμενο τότε ΠΑΣΟΚ και τον διαφαινόμενο λαϊκισμό του. Ο όρος βέβαια παλαιότερος. Είχε γεννηθεί στην τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, στις ΗΠΑ, με το ομώνυμο κόμμα (ποπουλιστικό), που είχε ένα μάλλον αριστερό, αναδιανεμητικό πρόγραμμα. Η παρουσία του κόμματος ως τρίτου σημαντική αλλά σύντομη. Ο όρος ακολούθως έγινε συνώνυμος της δημαγωγίας και του τυχοδιωκτισμού (αν και σε κάποιες περιπτώσεις κράτησε τις αρχικές θετικές συνδηλώσεις του – ο Ernesto Laclau, 1935 – 2014, διακρίνει στον λαϊκισμό ακόμη και ένα κίνημα «εκδημοκρατισμού της δημοκρατίας»), έπαψε όμως για χρόνια να απασχολεί τον δημόσιο λόγο.
Η ιστορία επεφύλασσε περιπέτειες πολέμων και ολοκληρωτισμών που ξεπερνούσαν την φιλολογία περί λαϊκισμού. Ο όρος επανήλθε στο προσκήνιο τις τελευταίες δεκαετίες. Σκληρή πραγματικότητα της νέας εποχής ο λαϊκισμός αλλά και εύκολη κατηγορία εναντίον του πολιτικού αντιπάλου, αριστερού ή δεξιού, που πρέπει έτσι να δολοφονηθεί ως χαρακτήρας.
ΥΓ.1: Γράφει για τον αντιδημοκρατικό ελιτισμό ο Frank Furedi στην εισαγωγή του βιβλίου του ‘Λαϊκισμός και οι Ευρωπαϊκοί Πολιτιστικοί Πόλεμοι’: «Η απογοήτευση από την ικανότητα του λαού να ψηφίσει με τον σωστό τρόπο οδήγησε στη δημοσίευση μιας σειράς αντιλαϊκιστικών κειμένων που αμφισβητούν την αξία της ίδιας της δημοκρατίας. Τέτοια συναισθήματα απέκτησαν σημαντική ισχύ μετά την ψήφο της Βρετανίας υπέρ του Brexit και ιδιαίτερα μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ ως Προέδρου των ΗΠΑ. Το ότι τόσοι πολλοί φάνηκαν να είναι τόσο επιλεκτικοί σχετικά με την δημοκρατική τους δέσμευση δείχνει ότι μία από τις πιο θεμελιώδεις αξίες μιας φωτισμένης και ανοιχτής κοινωνίας κινδυνεύει να χάσει την ηθική της δύναμη.
Έτσι, παρόλο που η προσοχή των μέσων ενημέρωσης εστιάζεται στην απειλή που συνιστούν τα λαϊκιστικά κινήματα, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αντιλαϊκιστική αντίδραση σε αυτά αντιπροσωπεύει πολύ μεγαλύτερη απειλή για την δημοκρατία.» (Furedi 2018, αγγλ. έκδ.)
ΥΓ.2: Ο πρωθυπουργός μας, ενώπιον διεθνών ακροατηρίων (Κογκρέσου, Ευρωβουλής, συναντήσεων με ξένους ηγέτες), εστιάζει τις ομιλίες του στον λαϊκισμό του εσωτερικού του αντιπάλου καθώς και στο μέτωπο κατά του λαϊκισμού που ο ίδιος (ο κ. Μητσοτάκης) εγχωρίως και εξωχωρίως υποστηρίζει.
Γνωρίζει ότι τέτοιου είδους εσωτερικά ζητήματα δεν είναι πλέον μόνον εσωτερικά. (Θα μπορούσε εδώ να κατηγορηθεί ως αντεθνικώς δρων – όχι πάντως από τον γράφοντα.) Ο πλανήτης όλος έχει πλέον χωριστεί στην «σωστή» και την «λάθος» πλευρά της «ιστορίας» κι εμείς, κατά την γνωστή ρήση, ανήκουμε στην «σωστή». Ο αντίπαλος, εννοείται, ανήκει στην «λάθος» και αξίζει κάθε ηθικής απαξίωσης."
"Λαϊκισμός είναι η δημοκρατική ανελεύθερη απάντηση στον αντιδημοκρατικό φιλελευθερισμό. Μοιάζει με λογοπαίγνιο αλλά δεν είναι. Αυταρχισμός εναντίον αυταρχισμού. Το να επισείει το φάντασμα του λαϊκισμού ένας φιλελεύθερος πολιτικός, χωρίς να αναλογίζεται ότι και ο ίδιος ως άλλο φοβερό φάντασμα (το φάντασμα του αντιδημοκρατικού φιλελευθερισμού) μπορεί να πλανάται πάνω από την Ευρώπη (και τον κόσμο), είναι απόδειξη του πόσο λίγο καταλαβαίνει τον κίνδυνο που διατρέχει σήμερα η δημοκρατία. Γιατί ο λαϊκισμός σε οποιαδήποτε μορφή είναι πράγματι κίνδυνος για την δημοκρατία, όμως ίσος κίνδυνος για την δημοκρατία είναι και η υπονόμευσή της από τους ίδιους τους ταγούς της.
Αυτοί, στο όνομα του φιλελευθερισμού, οδηγούν για πρώτη φορά σε τόση ανισότητα, τόση υποβάθμιση των μηχανισμών ελέγχου, τόση απομάκρυνση του πολίτη από τα κέντρα αποφάσεων. (Ελληνική περίπτωση: ΕΛΣΤΑΤ με δημοσιευμένα στοιχεία αυξανόμενης φτωχοποίησης, Novartis με σκάνδαλο που δεν ερευνάται, συμμετοχή σε πολέμους χωρίς να ερωτάται κανείς μέσα στην χώρα και με σχετικές πληροφορίες που αντλούνται έξω από τη χώρα.)
Ο λαϊκιστής καθαγιάζει τον λαό. Ο λαός, αγνός, αλάνθαστος, μαζικός, αδιαφοροποίητος, πέφτει πάντα θύμα μιας ελίτ οικονομικής και πολιτικής ολιγαρχίας. Ο λαϊκιστής όχι μόνο θεωρεί ότι έχει πάντα δίκιο, αλλά και δεν αναγνωρίζει στον πολιτικό του αντίπαλο το δικαίωμα να έχει κι αυτός κάποτε δίκιο. Ο αντίπαλος του λαϊκιστή υπάρχει καταχρηστικώς και πάντα καταχρώμενος. Ο λαϊκιστής ψηφίζεται δημαγωγώντας και κυβερνάει με αυταρχισμό και με περιορισμένα τα δικαιώματα του ανθρώπου. Δέχεται πάντως την εναλλαγή κομμάτων στην εξουσία, αν και με κάποια δυσθυμία (μη παράδοση κλειδιών Λευκού Οίκου από Τραμπ).
Ο ελιτιστής είναι το αντίθετο από όλα αυτά. Ο λαός, κατά τον ελιτιστή, είναι ανώριμος και αδαής, άρα μετά τις εκλογές δεν πρέπει να ερωτάται. (Ούτε στα δικαστήρια πρέπει να ερωτάται ως «κοινό περί δικαίου αίσθημα», κατά την Πρόεδρο της Δημοκρατίας.) Ο πολιτικός αντίπαλος του ελιτιστή απαξιωμένος κι αυτός ως ανώριμος και αδαής. Ο ελιτιστής ξέρει όσα δεν ξέρουμε. Δέχεται πάντως την εναλλαγή κομμάτων στην εξουσία, αν και με κάποια δυσθυμία (μη παράδοση κλειδιών Μαξίμου από Σαμαρά).
Πρωτο-συνάντησα τον όρο ‘λαϊκισμός’ σε άρθρο του Νίκου Πουλαντζά, στο ‘Βήμα’, τέλη δεκαετίας του 1970. Κριτική στο ανερχόμενο τότε ΠΑΣΟΚ και τον διαφαινόμενο λαϊκισμό του. Ο όρος βέβαια παλαιότερος. Είχε γεννηθεί στην τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, στις ΗΠΑ, με το ομώνυμο κόμμα (ποπουλιστικό), που είχε ένα μάλλον αριστερό, αναδιανεμητικό πρόγραμμα. Η παρουσία του κόμματος ως τρίτου σημαντική αλλά σύντομη. Ο όρος ακολούθως έγινε συνώνυμος της δημαγωγίας και του τυχοδιωκτισμού (αν και σε κάποιες περιπτώσεις κράτησε τις αρχικές θετικές συνδηλώσεις του – ο Ernesto Laclau, 1935 – 2014, διακρίνει στον λαϊκισμό ακόμη και ένα κίνημα «εκδημοκρατισμού της δημοκρατίας»), έπαψε όμως για χρόνια να απασχολεί τον δημόσιο λόγο.
Η ιστορία επεφύλασσε περιπέτειες πολέμων και ολοκληρωτισμών που ξεπερνούσαν την φιλολογία περί λαϊκισμού. Ο όρος επανήλθε στο προσκήνιο τις τελευταίες δεκαετίες. Σκληρή πραγματικότητα της νέας εποχής ο λαϊκισμός αλλά και εύκολη κατηγορία εναντίον του πολιτικού αντιπάλου, αριστερού ή δεξιού, που πρέπει έτσι να δολοφονηθεί ως χαρακτήρας.
ΥΓ.1: Γράφει για τον αντιδημοκρατικό ελιτισμό ο Frank Furedi στην εισαγωγή του βιβλίου του ‘Λαϊκισμός και οι Ευρωπαϊκοί Πολιτιστικοί Πόλεμοι’: «Η απογοήτευση από την ικανότητα του λαού να ψηφίσει με τον σωστό τρόπο οδήγησε στη δημοσίευση μιας σειράς αντιλαϊκιστικών κειμένων που αμφισβητούν την αξία της ίδιας της δημοκρατίας. Τέτοια συναισθήματα απέκτησαν σημαντική ισχύ μετά την ψήφο της Βρετανίας υπέρ του Brexit και ιδιαίτερα μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ ως Προέδρου των ΗΠΑ. Το ότι τόσοι πολλοί φάνηκαν να είναι τόσο επιλεκτικοί σχετικά με την δημοκρατική τους δέσμευση δείχνει ότι μία από τις πιο θεμελιώδεις αξίες μιας φωτισμένης και ανοιχτής κοινωνίας κινδυνεύει να χάσει την ηθική της δύναμη.
Έτσι, παρόλο που η προσοχή των μέσων ενημέρωσης εστιάζεται στην απειλή που συνιστούν τα λαϊκιστικά κινήματα, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αντιλαϊκιστική αντίδραση σε αυτά αντιπροσωπεύει πολύ μεγαλύτερη απειλή για την δημοκρατία.» (Furedi 2018, αγγλ. έκδ.)
ΥΓ.2: Ο πρωθυπουργός μας, ενώπιον διεθνών ακροατηρίων (Κογκρέσου, Ευρωβουλής, συναντήσεων με ξένους ηγέτες), εστιάζει τις ομιλίες του στον λαϊκισμό του εσωτερικού του αντιπάλου καθώς και στο μέτωπο κατά του λαϊκισμού που ο ίδιος (ο κ. Μητσοτάκης) εγχωρίως και εξωχωρίως υποστηρίζει.
Γνωρίζει ότι τέτοιου είδους εσωτερικά ζητήματα δεν είναι πλέον μόνον εσωτερικά. (Θα μπορούσε εδώ να κατηγορηθεί ως αντεθνικώς δρων – όχι πάντως από τον γράφοντα.) Ο πλανήτης όλος έχει πλέον χωριστεί στην «σωστή» και την «λάθος» πλευρά της «ιστορίας» κι εμείς, κατά την γνωστή ρήση, ανήκουμε στην «σωστή». Ο αντίπαλος, εννοείται, ανήκει στην «λάθος» και αξίζει κάθε ηθικής απαξίωσης."
