Ένας χρόνος εγκλεισμός: Οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα και καταστάσεις είναι συμπτωματική

Η παρατήρηση μιας κατάστασης στην μεταβολή του χρόνου προσφέρει μία περισσότερο αντικειμενική αξιολόγησή της. Η έλευση του κορωνοιού SARS-COV2 πριν ένα χρόνο δημιούργησε αδιαμφισβήτητα μια πολύμορφη κρίση. Αν και πρωτίστως υγειονομική, συνοδεύτηκε με σημαντικές κοινωνικές, οικονομικές και ψυχολογικές συνέπειες. Συνοπτικά η πανδημία COVID -19 έχει γίνει ως σήμερα αντιληπτή στην Ευρώπη σε 3 κύματα και μέσα σε ένα χρόνο έχει παγκοσμίως προσβάλλει περισσότερο από 120 εκατομμύρια συνανθρώπους μας ή το 1,57% του συνολικού πληθυσμού της γης (7,65 δις). Στη νόσο αποδίδονται σχεδόν 2,7 εκατομμύρια θάνατοι που αντιστοιχούν στο 0,3% των προσβεβλημένων ή το 0,000000003 του πληθυσμού της γης. Μάλιστα είναι σαφές ότι 90% των θανάτων αφορούσαν άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 80 ετών με ένα ή περισσότερα υποκείμενα νοσήματα, στοιχείο που θα έπρεπε να είχε επισταμένα αξιοποιηθεί για την άμεση και καθοριστική προστασία τους. Τότε οι θάνατοι θα ήταν υποπολλαπλάσιοι αν και φαίνεται πως και στα άτομα που επιβιώνουν μετά από βαριά νόσηση η υγεία τους θα διαταραχθεί σημαντικά σε βάθος χρόνου.

Αυτά όλα θεωρήθηκαν αρκετά για να εφαρμοστούν περιοριστικά μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας που επέφεραν δομικές αλλαγές στην καθημερινότητα πολλών κατοίκων στον πλανήτη. Προεξάρχον μέτρο ο εγκλεισμός (lockdown) δηλαδή η υποχρέωσή τους να παραμείνουν περιορισμένοι στην κατοικία τους μακριά από περιβάλλον της εργασίας τους για μακρές χρονικές περιόδους, όπως για παράδειγμα συνέβει στην Ελλάδα για 3 μήνες την άνοιξη του 2020 και εδώ και 6 μήνες, αντίστοιχα. Κύριο χαρακτηριστικό των πολιτών σε εγκλεισμό, ακόμα και ένα χρόνο μετά, ήταν και είναι ο φόβος είτε για τη βαριά εξέλιξη της νόσου είτε για την αύριον λόγω της τεράστιας οικονομικής ύφεσης. Βασικό ρόλο στην καλλιέργεια του φόβου συνεχίζουν να συντελούν κύρια τα κεντρικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης τα οποία ενέχονται ότι δεν προβάλλουν γενικές συζητήσεις και αναλύσεις μεταξύ ειδικών κάθε πλευράς παρά βομβαρδίζουν με ένα δραματικό τηλεοπτικό τοπίο και μεταφέρουν εκλεκτική ροή πληροφοριών. Για να έχει κανείς σήμερα πολύπλευρη και ανεξάρτητη ενημέρωση θα πρέπει να κάνει ανασκαφές στο διαδύκτιο ή να παρακολουθήσει συγκεκριμένες εκπομπές σε περιφερειακούς κυρίως τηλεοπτικούς σταθμούς. Η επιστημονικά τεκμηριωμένη εκπαίδευση των πολιτών έναντι της πανδημίας παρουσιάζει επίσης αντιφάσεις και παρέχεται με την μορφή κυβερνητικών συνεντεύξεων τύπου και ευρηματικών σποτ και όχι ως μια εξελισσόμενη και εκλαϊκευμένη εκπαιδευτική διαδικασία προστασίας των πολιτών κάθε ηλικίας και ειδικών επαγγελματικών ομάδων. Ένα χρόνο τώρα έχει χαθεί πολύτιμος εκπαιδευτικός χρόνος, δεν υπάρχει πρακτική εφαρμογή των Μέσων Ατομικής Προστασίας (ΜΑΠ) και εξ αυτού υπάρχει διαπιστωμένη δυσαρμονία εφαρμογής των υγειονομικών πρωτοκόλλων. Πρωτόγνωρος και ενδεχόμενα εκφοβιστικός είναι και ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η επιβολή των αποφάσεων των κυβερνήσεων κατά τον καθολικό εγκλεισμό μέσω των Σωμάτων Ασφαλείας κάθε χώρας. Αν και έχουν παρατηρηθεί περιπτώσεις μη συμμόρφωσης ή άρνησης εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων, συχνά πυκνά γίνεται αντιληπτή η αυξημένη επιτήρηση, η διενέργεια αυστηρών ελέγχων στις μετακινήσεις και η επιβολή χρηματικών προστίμων με αποτέλεσμα ο πολίτης να νιώθει καταδιωκόμενος για αστείους λόγους όπως επειδή ξαπόστασε σε ένα παγκάκι, επειδή κοντοστάθηκε να αλλάξει δυό κουβέντες ή επειδή η μάσκα του κατέβηκε από τη μύτη του.

Σκοπός του εγκλεισμού του πολίτη, ελέω της πανδημίας, ήταν να διασωθούν τα απροετοίμαστα Εθνικά Συστήματα Υγείας από ένα ντόμινο αυξημένων αναγκών. Φάνηκε όμως ότι παρά το γεγονός ότι έγιναν κάποιες αυτονόητες δαπάνες για την επάνδρωση σε υγειονομικό προσωπικό και τη δημιουργία Μονάδων Εντατικής Θεραπείας και μετά από γενικευμένο lockdown, τα νοσοκομεία περιήλθαν και πάλι σε οριακές καταστάσεις. Για κάποιο λόγο, που μένει να διερευνηθεί, μειώθηκαν αισθητά όλοι οι άλλοι ασθενείς που συνηθέστερα έχρηζαν νοσοκομειακής περίθαλψης και έτσι δόθηκε περισσότερος ζωτικός χώρος για τη νοσηλεία ασθενών με κορονοϊό. Θα μπορούσε ένας έγκαιρος και αυστηρός εγκλεισμός 2-3 εβδομάδων να ήταν ικανός να φέρει κάποιο καλό αποτέλεσμα με συνακόλουθα όμως «μέτρα πεδίου», δηλαδή εξατομικευμένα μέτρα για μια περιοχή μετά από επισταμένη διεπιστημονική προσέγγιση των ειδικών επιδημιολογικών, δημογραφικών, οικονομικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών της. Κάτι τέτοιο θα είχε νόημα για τον μέσο πολίτη, αλλά έτσι όπως τελικά εφαρμόστηκε με ένα εντελώς οριζόντιο τρόπο που παρουσιάζει συγκεκριμένα ρήγματα και προσφέρει “happy hours”, εκτός από άδικος για την ανθρώπινη φύση και τη συμμόρφωση των πολλών αποδείχθηκε αρκούντως αναποτελεσματικός. Αντίθετα υπήρξαν φωνές που διαπίστωσαν ότι επειδή ο ιός γίνεται περισσότερο μεταδοτικός εντός κλειστών χώρων, η αναμέτρηση θα έπρεπε να διεξαχθεί «εκτός έδρας» δηλαδή έξω στον καθαρό αέρα και στον ήλιο όπως μας δίδαξε τότε η ισπανική γρίπη. Οι φωνές αυτές δεν εισακούστηκαν όπως και αυτές που εισηγήθηκαν έγκαιρα την μελέτη και εφαρμογή συγκεκριμένων «μέτρων πεδίου» για τον τουρισμό το περασμένο καλοκαίρι και του ανοίγματος των σχολείων πέρσι το φθινόπωρο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο τουρισμός να πληγεί και τα σχολεία να κλείσουν ήδη 2 φορές 6-7 εβδομάδες αφού άνοιξαν και να επιβληθούν βαριά περιοριστικά μέτρα μεταξύ αυτών και ο συνεχιζόμενος εγκλεισμός.

Καθημερινές συνήθειες και υποχρεώσεις προσαρμόστηκαν στις επιταγές της κατ’ οίκον παραμονής τουτέστιν τηλεκπαίδευση, τηλεργασία, διαδικτυακές διαπροσωπικές σχέσεις, διαδικτυακά παιχνίδια, συζητήσεις, εκδηλώσεις, αγορές, κ.ά. Με άλλα λόγια υπήρξε πολύωρη καθημερινή παραμονή μπροστά σε οθόνες υπολογιστών για τους εξοικειωμένους και τηλεοράσεων για τους υπόλοιπους που συνήθως προκαλεί μια σειρά διαταραχών στην υγεία. Η μέση οικογένεια «επανενώθηκε» με έναν εξ ανάγκης τρόπο, οι γονείς έπαψαν το καθημερινό εργασιακό κυνηγητό ή έχασαν τη δουλειά τους, όλοι μαζί ξανάπιασαν με αμηχανία τα επιτραπέζια παιχνίδια και ανακάλυψαν νέους τρόπους ψυχαγωγίας, μάθανε να μαγειρεύουν οικονομικότερα και ποιοτικότερα, να μην πετάνε φαγητό (food waste), κατανόησαν ότι πρέπει να αναθεωρήσουν τις οικονομικές τους προτεραιότητες και ότι συζητώντας να ξαναβρούν τα πατήματά τους στην νεά πραγματικότητα. Η συνύπαρξη κύρια σε μικρούς χώρους ανέδειξε σε κάποιες περιπτώσεις βαθύτερα προβλήματα ενδοοικογενειακής συνεννόησης έως και βίας τα οποία η εμπειρία έδειξε ότι μεταφέρθηκαν και στις ευρύτερες κοινωνικές σχέσεις και δραστηριότητές τους.

Με μια γρήγορη ματιά στην λανθάνουσα κοινωνική ζωή, μπορεί κάποιος εύκολα να παρατηρήσει τις σαφείς ψυχολογικές επιδράσεις των περιοριστικών μέτρων όπως οι σωματοποιημένες κρίσεις άγχους στο σχολείο και στην εργασία όποτε επιτρέπεται η προσέλευση, η κατάργηση της χειραψίας και η υπό όρους κοινωνική συναναστροφή «δίκην λεπρών» όταν καταφέρουν μέσα από τις μάσκες να  χαιρετηθούν καθ’ οδον δύο γνωστοί, η αίσθηση υποτέλειας κατά την αναμονή στις νεοσχηματιζόμενες ουρές έξω από καταστήματα ή υπηρεσίες, η ανέπαφη παραλαβή και πληρωμή αγαθών στο πεζοδρόμιο, η διαδικασία ηλεκτρονικού ελέγχου των μετακινήσεων και των αγορών, ο κλεφτοπόλεμος των νέων και των παιδιών για λίγο παιχνίδι, φλερτ ή παρέα, η ανεπανάληπτη και άδικη εικόνα του μόνου περιπατητή να φέρει μάσκα μήπως και ξεπηδήσει ο ιός από την στρατόσφαιρα, κτλ. Τέλος, μια σειρά από κοινωνικές, πολιτιστικές, αθλητικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις που συνεχώς αναβάλλονται, ακυρώνονται ή θεωρούνται σπάνιες δίνει την αίσθηση ότι η ζωή σταματά...

Οι επιπτώσεις του εγκλεισμού στην παγκόσμια και εθνική οικονομία είναι σημαντικές και θα χρειαστεί ένα μεγάλο διάστημα για να αναστραφεί η καταγεγραμμένη οικονομική ύφεση που προκάλεσε. Ήδη μεγάλη μερίδα πολιτών ζει με επιδόματα ή/και διάφορα «δάνεια» και πολλές επιχειρήσεις αναγκάζονται είτε να κλείσουν είτε να υπολειτουργήσουν λόγω της οικονομικής δυσχέρειας. Ειδικά για τους χειμαζόμενους συμπατριώτες μας από τις επιπτώσεις των μνημονίων, υπάρχουν βάσιμοι φόβοι ότι η μη βιωσιμότητα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και η μη εργασία των ιδιωτικών υπαλλήλων και εργατών θα μεγεθύνει τα ιδιωτικά χρέη και η οικονομία του Τόπου θα συνεχίσει να αποτελεί πεδίο δόξης λαμπρό για τους κάθε λογής «επενδυτές και σωτήρες» που θα φέρει η επόμενη μέρα.

Επειδή από τις αλληλοσυγκρουόμενες δηλώσεις και λανθασμένες κατ’ ομολογίαν αποφάσεις κάποιων φερόμενων ως «ειδικών», το απαξιωμένο και ανιαρό πλέον πιγκ-πόγκ των πολιτικών, τις αστοχίες και παλινωδίες των θεσμικά υπευθύνων και τέλος, τις ασύμμετρες απειλές που δέχεται η κοινωνία μέσω έντεχνων ψευδοδιλλημάτων, κατευθυνόμενων ενεργειών και ειδήσεων καθώς και εξωτερικών παραγόντων, καλό είναι επί εδάφους εγκλεισμένων πολιτών να υπάρξει ενδυνάμωση σε ατομικό επίπεδο και αλληλεγγύη σε συλλογικό επίπεδο. Η πανδημία κάποτε θα ξεθυμάνει όπως όλες, όμως η μη προσκόλληση της ακίδας του ως άνω περιγραφέντος πολιτικοποιημένου «ιού» θα είναι η αρχή του τέλους για την ανάκτηση της ελευθερίας μας από από τον εγκλεισμό και όχι μόνο.

 
*Οδοντίατρος-Προσθετολόγος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Freiburg Γερμανίας