Η Τέχνη της Κακοποίησης και η Κακοποίηση της Τέχνης

πάνω σε θυσίες ανθρώπων ή ζώων. Κι όμως!
 
Λονδίνο, 1996. Ετοιμαζόμαστε να επισκεφθούμε οικογενειακώς την περίφημη Tate Gallery. Καθώς απολαμβάνουμε το πρωινό μας στις όχθες του Τάμεση, προσέχουμε στο σχετικό φυλλάδιο την φωτογραφία ενός αλόγου (ταριχευμένου), αιωρούμενου, κρεμασμένου από την οροφή της πινακοθήκης. Το σαδιστικό αυτό «έργο τέχνης» ήταν του καλλιτέχνη Maurizio Cattelan. (Ο οποίος – βλέπω στο διαδίκτυο – έκανε καριέρα με ταριχευμένα άλογα, ενίοτε αποκεφαλισμένα). Η επίσκεψη ακυρώθηκε και αντί αυτού μπήκαμε σε ένα ποταμόπλοιο για το Γκρίνουιτς. Να διορθώσουμε τα ρολόγια μας!
 
Μπερτολούτσι, απαντώντας στην κατηγορία της Μαρία Σνάιντερ ότι η σκηνή του βιασμού στο «Τελευταίο Ταγκό στο Παρίσι» (με τον Μάρλον Μπράντο) ήταν αληθινός βιασμός: «Ήθελα να καταγράψει η κάμερα την αληθινή έκφραση του βιασμού». Η Μαρία, το 1972, χρονιά της ταινίας, ήταν 19 ετών. Την δήλωση, για το τι πραγματικά συνέβη τότε, την έκανε 40 χρόνια μετά – λίγο πριν πεθάνει από καρκίνο. «Αυτό που είδατε δεν ήταν τέχνη, αλλά αληθινός βιασμός, που με έκανε από τότε να αισθάνομαι ταπεινωμένη.»
 
Προ ημερών είδα την εξαιρετική ταινία «12 Χρόνια Σκλάβος» στο Netflix. Η ταινία διεκτραγωδεί την ζωή των σκλάβων στις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ την δεκαετία του 1840 – την πιο σκοτεινή ιστορία της Αμερικής. Οι μορφασμοί της αγριότητας και του πόνου στα πρόσωπα των κινηματογραφικών ηρώων αντικατοπτρίζουν την μοναδική πραγματικότητα των παππούδων και γιαγιάδων των σημερινών Αμερικανών, λευκών και μαύρων. Οι σκηνές του μαστιγώματος (της συνήθους δηλαδή τιμωρίας των σκλάβων) άκρως ρεαλιστικές. Για να δεις την ταινία, χρειάζονται γερά νεύρα. Για να παίξεις στην ταινία, τι χρειάζεται;
 
Καμία από τις 32 σωζόμενες αρχαίες τραγωδίες δεν περιλαμβάνουν σκηνές βίας ή φόνου επί σκηνής, παρά το ότι όλες μιλούν ευθέως για φοβερά και τρομερά πράγματα. Και βεβαίως δεν ήσαν απόλεμοι και τρυφηλοί οι θεατές του θεάτρου τότε. Είναι κατανοητό ότι, σήμερα, στην εποχή της εικόνας, στην εποχή της υποβάθμισης του λόγου, δεν μπορείς να μιλήσεις, χωρίς βία, για την βία. Ο φόνος τώρα του Αγαμέμνονος «πρέπει» να γίνει μπροστά στα μάτια μας. Οι μαινάδες, με πρώτη τη μητέρα του, Αγαύη, «πρέπει» να διαμελίσουν  τον Πενθέα μπροστά στα μάτια μας. Αλλά τότε ο Αγαμέμνων δεν θα είναι ο Αγαμέμνων και οι Βάκχες δεν θα είναι οι Βάκχες. (Ίσως, πάντως, να είναι η θυσία του τράγου, προς τιμή του θεού Διονύσου, που προηγείται της παράστασης,  αυτή που βάφει, μέχρι τις μέρες μας, την σκηνή μας.)
 
Υστ. 1. Πλέον, μπορώ να ξαναδώ το «Τελευταίο Ταγκό» μόνο ως αυτοβιογραφικό ντοκιμαντέρ δύο πανίσχυρων ενήλικων ανδρών έναντι ενός πρωτόβγαλτου στο σινεμά νεαρού κοριτσιού. Όχι πια ως τέχνη. (Διότι το μέσον είναι ο σκοπός, και όχι ο σκοπός το μέσον).

Υστ. 2. Εκτός από τον «καλλιτεχνικό» εκφοβισμό, υπάρχει και ο κοινός εργασιακός εκφοβισμός. Αυτός δεν έχει να κάνει με την «υπεραξία που μας κλέβει ο καπιταλισμός», αλλά με το αν ο εργαζόμενος πάει κάθε μέρα στην δουλειά του ελεύθερος ή φοβισμένος από κάποιον συμπλεγματικό προϊστάμενό του – όσο χαμηλά ιεραρχικώς και αν αυτός βρίσκεται.

Υστ. 3. Αν οι «συλλογικότητες» παρατούσαν για λίγο τα άσφαιρα πυρά κατά του «συστήματος» και ασχολούντο σοβαρά με την βαθιά κατάθλιψη του/της εκφοβιζόμενου/ης - παρενοχλούμενου/ης και τις μικρο-εξουσίες στον κάθε χώρο εργασίας, ίσως τότε οι εργαζόμενοι να έβρισκαν το κουράγιο να αγωνισθούν και για την «υπεραξία».

Υστ. 4. Όσο ο τηλεπαρουσιαστής, που κουτσομπολεύει, μαγειρεύει, αστρολογεί, κοιτάζει από κλειδαρότρυπες, είναι ο ίδιος που διαχειρίζεται συγχρόνως και το ελληνικό #MeToo, αυτό θα εκτρέπεται σε τηλεοπτική ρωμαϊκή αρένα προς τέρψιν του ίδιου βουλιμικού κοινού.

Υστ. 5. Η κακοποίηση κοριτσιών και αγοριών, που καταγγέλλεται σήμερα, συμβαίνει εδώ και χρόνια μπροστά στα μάτια των οψίμως αφυπνισθέντων τηλεπαρουσιαστών και τηλεθεατών. Ριάλιτι, που κακοποιούν και εξευτελίζουν νέους ανθρώπους, προβάλλονται καθημερινά με υψηλά ποσοστά τηλεθέασης και κοινωνικής αποδοχής.