Η διαχείριση αποβλήτων με αριθμούς στην Κέρκυρα την περίοδο 2020-2021
Θεόδωρος Βώρος
26 Απριλίου 2022
/ 12:25
Το καινοτόμο φαινόμενο Πράσινες Γωνίες Ανακύκλωσης, η ιδιαίτερη περίπτωση του Δήμου Βόρειας Κέρκυρας
Η ΕΕ δίνει πολύ μεγάλη σημασία στην εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας σε όλες της τις εκφάνσεις, βασικός πυλώνας της οποίας είναι η ορθολογική διαχείριση αποβλήτων και η μετατροπή του προβλήματος από διαχείριση αποβλήτων σε διαχείριση πόρων. Η Ελλάδα, από τους ουραγούς στην Ευρώπη στη διαχείριση αποβλήτων, οδηγεί σε ταφή, πολλές φορές ανεπεξέργαστα, το 95% των παραγόμενων ΑΣΑ (Αστικών Στερεών Αποβλήτων), ενώ επιτυγχάνει ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών μόλις στο 5%, και αυτό με πολύ μεγάλο κόστος διαχείρισης (1,2 δις που αντιστοιχεί στο 0,4% του ΑΕΠ) σχεδόν διπλάσιο του μέσου κοινοτικού όρου. Τα ανωτέρω στοιχεία είναι ενδεικτικά της αναποτελεσματικής και αποτυχημένης διαχείρισης με ταυτόχρονη τεράστια περιβαλλοντική επιβάρυνση.
Θυμίζουμε τους στόχους που έχουν τεθεί και έχουν ενσωματωθεί σε Εθνικό Δίκαιο με τον ΕΣΔΑ 2020-2030, α) 50% το 2020 με 5% αύξηση ανά 5ετία, φτάνοντας το 65% ποσοστό ανάκτησης το 2035 και β) ταφή υπολειμμάτων μέχρι 10% της συνολικής παραγόμενης ποσότητας ΑΣΑ. Οι ως άνω στόχοι είναι αδύνατον να επιτευχθούν χωρίς την εφαρμογή της Διαλογής στη Πηγή και μάλιστα με το σύστημα Πόρτα-Πόρτα σε συνδυασμό με κατάλληλα κίνητρα και αντικίνητρα.
Η περίπτωση της Κέρκυρας παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον λόγω της διαφορετικής στρατηγικής και διαφορετικών επιλογών στη διαχείριση που ακολουθούν οι Δήμοι. Η διαχείριση αποβλήτων είναι από τους πλέον κρίσιμους παράγοντες όσον αφορά τη βιωσιμότητα δημοφιλών τουριστικών προορισμών και δη νησιωτικών που έχουν διαθέσιμους πολύ περιορισμένους χώρους κατάλληλους για υγειονομική ταφή (ΧΥΤΑ ή ΧΥΤΥ). Η Κέρκυρα, από τους πλέον δημοφιλείς προορισμούς με έκταση 592 τετρ.χλμ, πληθυσμό 105 χιλ κατοίκους μαζί με τους Παξούς, παράγει ετησίως 60-70 χιλ τόνους ΑΣΑ, με τον κλάδο του τουρισμού να συνεισφέρει κατά 40%-45% στην παραγωγή αποβλήτων. Η σύνθεση αυτών κατά μέσο όρο είναι οργανικά 45%, χαρτί 22%, πλαστικά 13%, γυαλί 5% ,μέταλλα 5%, λοιπά 10%.
Το καινοτόμο κοινωνικό φαινόμενο Πράσινες Γωνίες στην Κέρκυρα πρωτοεμφανίζεται τον Μάρτιο του 2018, αποκλειστικά από εθελοντικές πρωτοβουλίες μέσα στο απόγειο της κρίσης και του αδιεξόδου στη διαχείριση αποβλήτων. Το αποτέλεσμα που προέκυψε από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας των 25 περίπου πράσινων γωνιών ήταν η συλλογή 1000 τόνων προδιαλεγμένων ψηλής καθαρότητας ανακυκλώσιμων (χαρτί, πλαστικά, μέταλλα) και 500 τόνων γυαλιού, που αντιστοιχούσε στο 33% της ποσότητας που κατάφερε να ανακτήσει ο τότε ενιαίος δήμος με όλο το μηχανισμό και την υλικοτεχνική του υποδομή (σύνολο ανακτηθείσας ποσότητας 2,9 χιλ τόνοι συν 0,7 χιλ τόνοι γυαλί που συνέλεξε το 2018, ενώ το σύνολο των ΑΣΑ ανήλθε σε 66,3 χιλ τόνους). Χωρίς αμφιβολία εντυπωσιακό αποτέλεσμα που προκάλεσε αίσθηση εντός και εκτός Κέρκυρας .
Η κατάσταση σήμερα έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Στο δήμο Κεντρικής Κέρκυρας λειτουργούν 7 πράσινες γωνίες, όλες πρωτοβουλίες εθελοντών, με κορυφαίο παράδειγμα την περίπτωση των Λιαπάδων που έχουν βραβευθεί πάρα πολλές φορές και αναδεικνύεται σε ιδιαίτερο case study υιοθέτησης και εφαρμογής καλών πρακτικών. Η αποκομιδή συνεχίζει να γίνεται από τοπικό επαγγελματία, εκτρέποντας από το σύστημα της δημοτικής διαχείρισης αξιοποιήσιμα υλικά, παράλληλα απαλλάσσοντας το δήμο από ανάλογο κόστος διαχείρισης, με τελικό προορισμό εργοστάσια ανακύκλωσης εκτός Κέρκυρας (Θεσ/νίκη κλπ). Στο δήμο της νότιας Κέρκυρας σταμάτησε τη λειτουργία της η μοναδική πράσινη γωνία, ενώ στους Παξούς δεν υπάρχουν. Οι Δήμοι Κεντρικής, Νότιας Κέρκυρας και Παξών επέλεξαν ως πολιτική να μην αναπτύξουν το φαινόμενο πράσινες γωνίες, προφανώς θεωρώντας ότι δε θα είχε να συνεισφέρει κάτι σημαντικό στην προσπάθεια αύξησης του ποσοστού ανάκτησης ανακυκλώσιμων υλικών. Η αποκομιδή του μπλε κάδου γίνεται με τα ίδια απορριμματοφόρα που κάνουν την αποκομιδή του πράσινου κάδου με τα σύμμεικτα.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση του Δήμου Βόρειας Κέρκυρας, ο οποίος ακολουθεί διαφορετικό δρόμο. Αγκαλιάζει στηρίζει και αναπτύσσει την προσπάθεια των εθελοντών. Όταν ανέλαβε την 1/9/2019, στα όρια του Δήμου υπήρχαν μόλις 6 πράσινες γωνίες που λειτουργούσαν με εθελοντές. Σήμερα σε λειτουργία υπάρχουν 81 πράσινες γωνίες σε διάφορες εκδοχές, 21 σε ξενοδοχεία και 28 σε σχολεία, δηλαδή σύνολο 130 καλύπτοντας πλέον σχεδόν όλες τις κοινότητες στα όρια του δήμου, ενώ το προσεχές διάστημα θα προστεθούν στο δίκτυο άλλες 60. Η αποκομιδή γίνεται με ειδικά απορριμματοφόρα του δήμου ένα για το χαρτί και ένα για πλαστικά.
Όπως φαίνεται στους Πίνακες 1 και 2, το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας, η οποία ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2020 ήταν να καταγραφούν συνολικά 398 τόνοι ανακυκλώσιμων, εκ των οποίων από το δήμο συλλέγονται 226 τόνοι ανακυκλώσιμων υλικών χαρτί+πλαστικά+μέταλλα, 116 τόνοι γυαλί και 56,5 τόνοι από την ΚοινΣΕπ SynPraxis στις Σινιές. Η ποσότητα των παραγόμενων σύμμεικτων αποβλήτων (πράσινος κάδος) ανήλθε σε 7.812 τόνους, επιτυγχάνοντας συνολικά 4,8% καθαρής ανακύκλωσης για το 2020. Για το 2021 συλλέχθηκαν συνολικά 1072 τόνοι ανακυκλώσιμων παρουσιάζοντας αύξηση 169,1% σε σχέση με τις αντίστοιχες ποσότητες το 2020. Αναλυτικά για το 2021 από το δήμο συλλέχθηκαν 562 τόνοι χαρτί+πλαστικά+μέταλλα, 182 τόνοι από την ΚοινΣΕπ Σινιών, 312 τόνοι γυαλί και 16 τόνοι ρούχων, υπερδιπλασιάζοντας έτσι το ποσοστό ανακύκλωσης σε 10,3%, δεδομένου ότι η παραγόμενη ποσότητα των σύμμεικτων ανήλθε σε 9.262 τόνους και το σύνολο των ΑΣΑ σε 10.336 τόνους. Συνοψίζοντας, τα αποτελέσματα αυτής της στρατηγικής επιλογής αποτυπώνονται στα ποσοστά ανάκτησης, δηλαδή της καθαρής ανακύκλωσης, όπου η βόρεια Κέρκυρα σημειώνει 0% το 2019, 4,8% το 2020, 10,3% το 2021, έναντι 1%-3,8% της νότιας Κέρκυρας και στασιμότητας της Κεντρικής Κέρκυρας που κυμαίνεται μεταξύ 4,5% και 6,7% διαχρονικά καθώς συνεχίζουν με το σύστημα του μπλε κάδου και μάλιστα με ανοιχτό καπάκι.
Δεύτερο και ίσως σημαντικότερο συμπέρασμα είναι η καθαρότητα των υλικών όπου για τη βόρεια Κέρκυρα αγγίζει το εντυπωσιακό 99% με μόλις 1% επιστρεφόμενο υπόλειμμα από το ΚΔΑΥ Κέρκυρας, έναντι 53,1% το 2020 και 63,2% κατά το 2021 υπολείμματος των συλλεχθεισών ποσοτήτων ανακυκλώσιμων του μπλε κάδου των άλλων δήμων . Τα παραπάνω στοιχεία επιβεβαιώνουν με τον πλέον αδιαμφισβήτητο τρόπο την ορθότητα και την αποτελεσματικότητα της επιλογής της στρατηγικής προσανατολισμένης στην διαλογή στη πηγή και τις πράσινες γωνίες ανακύκλωσης.
Η υψηλή καθαρότητα των υλικών όπως αναφέρεται παρακάτω συνεισφέρει εκτός των άλλων και στην εξοικονόμηση οικονομικών πόρων λόγω της δραστικής μείωσης στο συνολικό κόστος διαχείρισης των δήμων ως αποτέλεσμα της εξοικονόμησης σε κόστη μεταφοράς, τελών εισόδου, τελών ταφής και εξοικονόμησης λόγω μείωσης προστίμων και διάφορων περιβαλλοντικών φόρων.
Αξίζει να γίνει αναφορά στα στοιχεία ανά κατηγορία υλικών που παρουσιάζονται στον Πίνακα 3 και 4.
Από το Δήμο Βόρειας Κέρκυρας (μη λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις ποσότητες της ΚΟΙΝΣΕΠ) συνολικά κατά το 2021 συλλέχθηκαν 862 τόνοι, έναντι 342 τόνων ανακυκλώσιμων το 2020, παρουσιάζοντας αύξηση 152,7%. Η αυξητική τάση συνεχίζεται και κατά το πρώτο τρίμηνο του 2022. ‘Οπως φαίνεται στον Πίνακα 4 η συλλογή από το δήμο για χαρτί, πλαστικά και μέταλλα το 2022 ανήλθε σε 93,3 τόνους, επιτυγχάνοντας αύξηση 72,7% σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα το 2021 όπου για τα ίδια υλικά συλλέχθηκαν 54 τόνοι, έναντι μόλις 24,8 τόνων το 2020. Η αύξηση αυτή συμβαίνει λόγω της σταδιακής ενσωμάτωσης όλο και περισσότερων πράσινων γωνιών στο δίκτυο του δήμου.
Επιπροσθέτως ο δήμος έχει αρχίσει ανακύκλωση στρωμάτων και ογκωδών, ενώ λειτουργεί κέντρο επαναχρησιμοποίησης με πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Το μεγάλο στοίχημα πλέον παραμένει η εφαρμογή της χωριστής συλλογής για τα οργανικά, και προγραμμάτων οικιακής και συνοικιακής κομποστοποίησης (προγραμματίζονται τους προσεχείς μήνες), οπότε και αναμένεται μεγαλύτερη αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης.
Αξιοσημείωτη είναι επίσης η πρόσφατη δήλωση της προέδρου του ΦΟΔΣΑ και Περιφερειάρχη Ιονίων Νήσων κυρίας Κράτσα, ότι επίκειται προσανατολισμός στη διαλογή στη πηγή στο προς επαναδημοπράτηση έργο, και επαναδιαστασιολόγηση του ώστε και να είναι συμβατό με όσα προβλέπονται στις ευρωπαϊκές οδηγίες για την κυκλική οικονομία, αλλά και να έχει μεγαλύτερες δυνατότητες επεξεργασίας προδιαλεγμένων με χωριστή συλλογή ανακυκλώσιμων υλικών. Ο σχεδιασμός πρέπει να είναι τέτοιος ώστε να γίνει εφικτή η συλλογή και επεξεργασία τουλάχιστον του 90% των παραγόμενων ΑΣΑ με διαλογή στη πηγή.
Συνοψίζουμε τα αποτελέσματα από την υλοποίηση της πολιτικής επιλογής της ανάπτυξης πράσινων γωνιών
α) μέσα σε δύο χρόνια και χωρίς μέσα, όπως φαίνεται στον Πίνακα 5, η βόρεια Κέρκυρα από 0% το 2019, πετυχαίνει καθαρή ανακύκλωση (συλλογή ανακυκλώσιμων μείον την ποσότητα του υπολείμματος) 4,8% το 2020 και 10,3% το 2021, που είναι από τις καλύτερες επιδόσεις πανελλαδικώς, δεδομένου ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι δήμοι κινούνται γύρω στο 5%
β) η καθαρότητα των ανακυκλώσιμων υλικών ξεπερνάει το 99%, έχοντας υπόλειμμα από τη διαλογή των ανακυκλώσιμων υλικών στο ΚΔΑΥ Κέρκυρας το πολύ 1% σύμφωνα με τη βεβαίωση του ΚΔΑΥ. Χωρίς αμφιβολία πρόκειται για τεράστια επιτυχία λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι το αντίστοιχο υπόλειμμα από τη διαλογή των ανακυκλώσιμων σε όλα τα ΚΔΑΥ πανελλαδικώς κινείται πάνω από το 50% . Παρόμοια καθαρότητα υλικών έχουν καταγράψει ο Δήμος Χαλανδρίου (98%), ο Δήμος Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης (95%) που υλοποιούν και αυτοί προγράμματα διαλογής στη πηγή, και η Λακωνική Βιοενεργειακή ΑΕ πολυμετοχική εταιρεία πολιτών στη Σπάρτη που και αυτή εφαρμόζει διαλογή στη πηγή και μάλιστα με σύστημα πόρτα-πόρτα.
γ) σε επίπεδο κουλτούρας οι κάτοικοι στη βόρεια Κέρκυρα είναι ήδη εκπαιδευμένοι όσον αφορά το πώς μπορούν να κάνουν διαλογή στη πηγή, και αυτό θα διευκολύνει πάρα πολύ την γρήγορη και σωστή εφαρμογή της χωριστής συλλογής βιοαποβλήτων και προγραμμάτων οικιακής κομποστοποίησης που σχεδιάζονται να ξεκινήσουν το επόμενο διάστημα
δ) μεγάλη εξοικονόμηση πόρων λόγω της δραστικής μείωσης του συνολικού κόστους διαχείρισης αποβλήτων του δήμου, καθώς επίσης και μείωσης προστίμων και διάφορων περιβαλλοντικών φόρων.
Ας δούμε εν συντομία μερικά από τα άμεσα οφέλη που προκύπτουν για την Κέρκυρα από κάθε τόνο ανακτώμενων ανακυκλώσιμων υλικών.
- Εξοικονόμηση σε κόστος μεταφοράς σύμμεικτων αποβλήτων σε Κοζάνη ή Πάλαιρο (103€/τόνος+ΦΠΑ 24% για Κοζάνη ή 84€/τόνος+ΦΠΑ για Πάλαιρο)
- Εξοικονόμηση σε τέλος εισόδου σε μονάδα επεξεργασίας ή ΧΥΤΑ (41,96€/τόνος+ΦΠΑ 24% σε Κοζάνη, 40€+ΦΠΑ σε Πάλαιρο)
- Εξοικονόμηση σε Τέλη Ταφής (20€/τόνος για το 2022, με ετήσια αύξηση +5€/τόνος, δηλ 25€/τόνος το 2023, 30€/τόνος το 2024 κλπ μέχρι τα 55€/τόνος που διαμορφώνεται το 2027)
- Εξοικονόμηση σε περιβαλλοντικό φόρο 800€/τόνος, για κάθε τόνο πλαστικών συσκευασιών που οι δήμοι δεν θα καταφέρουν να ανακυκλώσουν. Από τον Ιανουάριο του 2021 στην εκτίμηση του προϋπολογισμού της ΕΕ εφαρμόζεται η αρχή του ίδιου πόρου για τα απορρίμματα πλαστικών που δεν ανακυκλώνονται (απόφαση 2020/2053 για το σύστημα ιδίων πόρων της ΕΕ) . Οι πόροι προέρχονται από την επιβολή χρέωσης στα κράτη μέλη ύψους 800 ευρώ ανά τόνο μη ανακυκλωμένων πλαστικών, ενώ το συνολικό ποσό ενδέχεται να αυξηθεί περαιτέρω ως αποτέλεσμα αλλαγής του τρόπου μέτρησης των ποσοτήτων ανακυκλωμένων πλαστικών (σε πιστοποιημένους ανακυκλωτές και όχι στα κέντρα διαλογής). Ο εν λόγω φόρος αναμένεται να μετακυληθεί στους δήμους από το 2023 σύμφωνα και με ανακοίνωση του υπουργείου (Μάρτιος 2021).
- Μεγαλύτερες δυνατότητες διεκδίκησης ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων λόγω ανάπτυξης συστημάτων Διαλογής στη Πηγή, δεδομένου ότι το πρόγραμμα 2021-2027 θα είναι γεμάτο με χρηματοδοτήσεις δράσεων που θα αφορούν εφαρμογές της κυκλικής οικονομίας στη διαχείριση αποβλήτων (πχ διαλογή στη πηγή, συστήματα πόρτα-πόρτα, συστήματα PAYT, δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, καινοτομία, πολιτικές πρόληψης κλπ)
- Δυνατότητα διεκδίκησης του 50% των τελών ταφής με τη μορφή χρηματοδότησης από το Πράσινο Ταμείο δράσεων για την κυκλική οικονομία, και επιπλέον 40% εφόσον οι δήμοι πετύχουν ψηλά ποσοστά ανακύκλωσης.
- Δυνατότητα διεκδίκησης μέχρι και 60€/τόνος για τις ποσότητες των ανακτηθέντων αποβλήτων συσκευασίας, δεδομένου ότι σύμφωνα με το νέο επιχειρησιακό σχέδιο της ΕΕΑΑ που εγκρίθηκε από τον ΕΟΑΝ (Μάιος 2020) προβλέπεται η ΕΕΑΑ να αποδίδει τίμημα στους δήμους για τη συλλογή των αποβλήτων συσκευασίας, με βάση την επίδοση που επιτυγχάνουν. Το τίμημα αυτό θα αποδοθεί στους δήμους κλιμακωτά εντός της προσεχούς εξαετίας, φτάνοντας έως και τα 60€ ανά τόνο ανακτημένου αποβλήτου συσκευασίας στην περίπτωση που η κατά κεφαλήν ανάκτηση ξεπερνά τα 40kg ανά μόνιμο κάτοικο ετησίως.
- Δυνητικά έσοδα από την πώληση των ανακτημένων ποσοτήτων των ανακυκλώσιμων υλικών, των οποίων η εμπορική αξία βαίνει αύξουσα όσο ψηλότερη είναι η καθαρότητα τους. Συνεπώς μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε τη σημασία να προκύπτουν καθαρά υλικά, κάτι που αποδεδειγμένα εξασφαλίζει η διαλογή στη πηγή. Εδώ ακριβώς τεκμηριώνεται η τεράστια συνεισφορά της διαλογής στη πηγή μέσω των πράσινων γωνιών καθώς επιτυγχάνεται καθαρότητα άνω του 99%, οι οποίες εκτός των άλλων λειτουργούν και ως χώροι εκπαίδευσης και ανταλλαγής εμπειριών.
- Δημιουργία νέων ποιοτικών πράσινων θέσεων εργασίας, δεδομένου ότι η διαλογή στη πηγή είναι σύστημα εντάσεως εργασίας.
- Περιβαλλοντικό όφελος λόγω μείωσης των ποσοτήτων αποβλήτων προς ταφή σε ΧΥΤΑ.
- Θετική εικόνα και δυνατότητα δημιουργίας branding προορισμού για το νησί εφόσον εφαρμοστούν σε πλήρη ανάπτυξη από όλους τους δήμους τα μοντέλα της διαλογής στη πηγή.
Κλείνοντας να δώσουμε θερμές ευχαριστίες στις υπηρεσίες των δήμων για την συνεργασία τους, ελπίζοντας το παρόν άρθρο να αποτελέσει κίνητρο και να ενθαρρύνει και άλλους δήμους, αφενός να στραφούν στη διαλογή στη πηγή, και αφετέρου για λόγους ενημέρωσης των πολιτών να δημοσιεύουν σε μηνιαία βάση τα διαθέσιμα ποσοτικά στοιχεία που αφορούν τη διαχείριση αποβλήτων. Ο καλά ενημερωμένος πολίτης είναι πολύ πιθανότερο να θελήσει να γίνει μέρος της λύσης και τελικά να γίνει ευκολότερη υπόθεση η υιοθέτηση καλών πρακτικών από τις τοπικές κοινωνίες, καθώς υπάρχει πολύ πιεστική ανάγκη για επίτευξη ψηλών στόχων.
Θεόδωρος Βώρος, Οικονομολόγος Στατιστικός MSc
Πηγές: 1. Δήμος Κεντρικής Κέρκυρας, 2. Δήμος Βόρειας Κέρκυρας, 3. Έκθεση ΕΕΑΑ, 4. Τοπικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων Κεντρικής Κέρκυρας, 5. Τοπικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων Νότιας Κέρκυρας
Ερμηνεία Αρτικόλεξων
ΑΕΠ= Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν
ΑΣΑ= Αστικά Στερεά Απόβλητα
ΕΕ= Ευρωπαϊκή Επιτροπή
ΕΣΔΑ 2020-2030 = Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Αποβλήτων 2020-2030
ΕΕΑΑ= Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης
ΕΟΑΝ= Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης
ΚΔΑΥ= Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών
ΦΟΔΣΑ= Φορέας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων
ΧΥΤΑ= Χώρος Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων
ΧΥΤΥ= Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων
ΔΒΚ= Δήμος Βόρειας Κέρκυρας
ΔΚΚ= Δήμος Κεντρικής Κέρκυρας και Διαποντίων Νήσων
ΔΝΚ= Δήμος Νότιας Κέρκυρας
PAYT= Pay As You Throw (Πληρώνω όσο πετάω)
Θυμίζουμε τους στόχους που έχουν τεθεί και έχουν ενσωματωθεί σε Εθνικό Δίκαιο με τον ΕΣΔΑ 2020-2030, α) 50% το 2020 με 5% αύξηση ανά 5ετία, φτάνοντας το 65% ποσοστό ανάκτησης το 2035 και β) ταφή υπολειμμάτων μέχρι 10% της συνολικής παραγόμενης ποσότητας ΑΣΑ. Οι ως άνω στόχοι είναι αδύνατον να επιτευχθούν χωρίς την εφαρμογή της Διαλογής στη Πηγή και μάλιστα με το σύστημα Πόρτα-Πόρτα σε συνδυασμό με κατάλληλα κίνητρα και αντικίνητρα.
Η περίπτωση της Κέρκυρας παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον λόγω της διαφορετικής στρατηγικής και διαφορετικών επιλογών στη διαχείριση που ακολουθούν οι Δήμοι. Η διαχείριση αποβλήτων είναι από τους πλέον κρίσιμους παράγοντες όσον αφορά τη βιωσιμότητα δημοφιλών τουριστικών προορισμών και δη νησιωτικών που έχουν διαθέσιμους πολύ περιορισμένους χώρους κατάλληλους για υγειονομική ταφή (ΧΥΤΑ ή ΧΥΤΥ). Η Κέρκυρα, από τους πλέον δημοφιλείς προορισμούς με έκταση 592 τετρ.χλμ, πληθυσμό 105 χιλ κατοίκους μαζί με τους Παξούς, παράγει ετησίως 60-70 χιλ τόνους ΑΣΑ, με τον κλάδο του τουρισμού να συνεισφέρει κατά 40%-45% στην παραγωγή αποβλήτων. Η σύνθεση αυτών κατά μέσο όρο είναι οργανικά 45%, χαρτί 22%, πλαστικά 13%, γυαλί 5% ,μέταλλα 5%, λοιπά 10%.
Το καινοτόμο κοινωνικό φαινόμενο Πράσινες Γωνίες στην Κέρκυρα πρωτοεμφανίζεται τον Μάρτιο του 2018, αποκλειστικά από εθελοντικές πρωτοβουλίες μέσα στο απόγειο της κρίσης και του αδιεξόδου στη διαχείριση αποβλήτων. Το αποτέλεσμα που προέκυψε από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας των 25 περίπου πράσινων γωνιών ήταν η συλλογή 1000 τόνων προδιαλεγμένων ψηλής καθαρότητας ανακυκλώσιμων (χαρτί, πλαστικά, μέταλλα) και 500 τόνων γυαλιού, που αντιστοιχούσε στο 33% της ποσότητας που κατάφερε να ανακτήσει ο τότε ενιαίος δήμος με όλο το μηχανισμό και την υλικοτεχνική του υποδομή (σύνολο ανακτηθείσας ποσότητας 2,9 χιλ τόνοι συν 0,7 χιλ τόνοι γυαλί που συνέλεξε το 2018, ενώ το σύνολο των ΑΣΑ ανήλθε σε 66,3 χιλ τόνους). Χωρίς αμφιβολία εντυπωσιακό αποτέλεσμα που προκάλεσε αίσθηση εντός και εκτός Κέρκυρας .
Η κατάσταση σήμερα έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Στο δήμο Κεντρικής Κέρκυρας λειτουργούν 7 πράσινες γωνίες, όλες πρωτοβουλίες εθελοντών, με κορυφαίο παράδειγμα την περίπτωση των Λιαπάδων που έχουν βραβευθεί πάρα πολλές φορές και αναδεικνύεται σε ιδιαίτερο case study υιοθέτησης και εφαρμογής καλών πρακτικών. Η αποκομιδή συνεχίζει να γίνεται από τοπικό επαγγελματία, εκτρέποντας από το σύστημα της δημοτικής διαχείρισης αξιοποιήσιμα υλικά, παράλληλα απαλλάσσοντας το δήμο από ανάλογο κόστος διαχείρισης, με τελικό προορισμό εργοστάσια ανακύκλωσης εκτός Κέρκυρας (Θεσ/νίκη κλπ). Στο δήμο της νότιας Κέρκυρας σταμάτησε τη λειτουργία της η μοναδική πράσινη γωνία, ενώ στους Παξούς δεν υπάρχουν. Οι Δήμοι Κεντρικής, Νότιας Κέρκυρας και Παξών επέλεξαν ως πολιτική να μην αναπτύξουν το φαινόμενο πράσινες γωνίες, προφανώς θεωρώντας ότι δε θα είχε να συνεισφέρει κάτι σημαντικό στην προσπάθεια αύξησης του ποσοστού ανάκτησης ανακυκλώσιμων υλικών. Η αποκομιδή του μπλε κάδου γίνεται με τα ίδια απορριμματοφόρα που κάνουν την αποκομιδή του πράσινου κάδου με τα σύμμεικτα.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση του Δήμου Βόρειας Κέρκυρας, ο οποίος ακολουθεί διαφορετικό δρόμο. Αγκαλιάζει στηρίζει και αναπτύσσει την προσπάθεια των εθελοντών. Όταν ανέλαβε την 1/9/2019, στα όρια του Δήμου υπήρχαν μόλις 6 πράσινες γωνίες που λειτουργούσαν με εθελοντές. Σήμερα σε λειτουργία υπάρχουν 81 πράσινες γωνίες σε διάφορες εκδοχές, 21 σε ξενοδοχεία και 28 σε σχολεία, δηλαδή σύνολο 130 καλύπτοντας πλέον σχεδόν όλες τις κοινότητες στα όρια του δήμου, ενώ το προσεχές διάστημα θα προστεθούν στο δίκτυο άλλες 60. Η αποκομιδή γίνεται με ειδικά απορριμματοφόρα του δήμου ένα για το χαρτί και ένα για πλαστικά.
Όπως φαίνεται στους Πίνακες 1 και 2, το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας, η οποία ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2020 ήταν να καταγραφούν συνολικά 398 τόνοι ανακυκλώσιμων, εκ των οποίων από το δήμο συλλέγονται 226 τόνοι ανακυκλώσιμων υλικών χαρτί+πλαστικά+μέταλλα, 116 τόνοι γυαλί και 56,5 τόνοι από την ΚοινΣΕπ SynPraxis στις Σινιές. Η ποσότητα των παραγόμενων σύμμεικτων αποβλήτων (πράσινος κάδος) ανήλθε σε 7.812 τόνους, επιτυγχάνοντας συνολικά 4,8% καθαρής ανακύκλωσης για το 2020. Για το 2021 συλλέχθηκαν συνολικά 1072 τόνοι ανακυκλώσιμων παρουσιάζοντας αύξηση 169,1% σε σχέση με τις αντίστοιχες ποσότητες το 2020. Αναλυτικά για το 2021 από το δήμο συλλέχθηκαν 562 τόνοι χαρτί+πλαστικά+μέταλλα, 182 τόνοι από την ΚοινΣΕπ Σινιών, 312 τόνοι γυαλί και 16 τόνοι ρούχων, υπερδιπλασιάζοντας έτσι το ποσοστό ανακύκλωσης σε 10,3%, δεδομένου ότι η παραγόμενη ποσότητα των σύμμεικτων ανήλθε σε 9.262 τόνους και το σύνολο των ΑΣΑ σε 10.336 τόνους. Συνοψίζοντας, τα αποτελέσματα αυτής της στρατηγικής επιλογής αποτυπώνονται στα ποσοστά ανάκτησης, δηλαδή της καθαρής ανακύκλωσης, όπου η βόρεια Κέρκυρα σημειώνει 0% το 2019, 4,8% το 2020, 10,3% το 2021, έναντι 1%-3,8% της νότιας Κέρκυρας και στασιμότητας της Κεντρικής Κέρκυρας που κυμαίνεται μεταξύ 4,5% και 6,7% διαχρονικά καθώς συνεχίζουν με το σύστημα του μπλε κάδου και μάλιστα με ανοιχτό καπάκι.
Δεύτερο και ίσως σημαντικότερο συμπέρασμα είναι η καθαρότητα των υλικών όπου για τη βόρεια Κέρκυρα αγγίζει το εντυπωσιακό 99% με μόλις 1% επιστρεφόμενο υπόλειμμα από το ΚΔΑΥ Κέρκυρας, έναντι 53,1% το 2020 και 63,2% κατά το 2021 υπολείμματος των συλλεχθεισών ποσοτήτων ανακυκλώσιμων του μπλε κάδου των άλλων δήμων . Τα παραπάνω στοιχεία επιβεβαιώνουν με τον πλέον αδιαμφισβήτητο τρόπο την ορθότητα και την αποτελεσματικότητα της επιλογής της στρατηγικής προσανατολισμένης στην διαλογή στη πηγή και τις πράσινες γωνίες ανακύκλωσης.
Η υψηλή καθαρότητα των υλικών όπως αναφέρεται παρακάτω συνεισφέρει εκτός των άλλων και στην εξοικονόμηση οικονομικών πόρων λόγω της δραστικής μείωσης στο συνολικό κόστος διαχείρισης των δήμων ως αποτέλεσμα της εξοικονόμησης σε κόστη μεταφοράς, τελών εισόδου, τελών ταφής και εξοικονόμησης λόγω μείωσης προστίμων και διάφορων περιβαλλοντικών φόρων.
Αξίζει να γίνει αναφορά στα στοιχεία ανά κατηγορία υλικών που παρουσιάζονται στον Πίνακα 3 και 4.
Από το Δήμο Βόρειας Κέρκυρας (μη λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις ποσότητες της ΚΟΙΝΣΕΠ) συνολικά κατά το 2021 συλλέχθηκαν 862 τόνοι, έναντι 342 τόνων ανακυκλώσιμων το 2020, παρουσιάζοντας αύξηση 152,7%. Η αυξητική τάση συνεχίζεται και κατά το πρώτο τρίμηνο του 2022. ‘Οπως φαίνεται στον Πίνακα 4 η συλλογή από το δήμο για χαρτί, πλαστικά και μέταλλα το 2022 ανήλθε σε 93,3 τόνους, επιτυγχάνοντας αύξηση 72,7% σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα το 2021 όπου για τα ίδια υλικά συλλέχθηκαν 54 τόνοι, έναντι μόλις 24,8 τόνων το 2020. Η αύξηση αυτή συμβαίνει λόγω της σταδιακής ενσωμάτωσης όλο και περισσότερων πράσινων γωνιών στο δίκτυο του δήμου.
Επιπροσθέτως ο δήμος έχει αρχίσει ανακύκλωση στρωμάτων και ογκωδών, ενώ λειτουργεί κέντρο επαναχρησιμοποίησης με πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Το μεγάλο στοίχημα πλέον παραμένει η εφαρμογή της χωριστής συλλογής για τα οργανικά, και προγραμμάτων οικιακής και συνοικιακής κομποστοποίησης (προγραμματίζονται τους προσεχείς μήνες), οπότε και αναμένεται μεγαλύτερη αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης.
Αξιοσημείωτη είναι επίσης η πρόσφατη δήλωση της προέδρου του ΦΟΔΣΑ και Περιφερειάρχη Ιονίων Νήσων κυρίας Κράτσα, ότι επίκειται προσανατολισμός στη διαλογή στη πηγή στο προς επαναδημοπράτηση έργο, και επαναδιαστασιολόγηση του ώστε και να είναι συμβατό με όσα προβλέπονται στις ευρωπαϊκές οδηγίες για την κυκλική οικονομία, αλλά και να έχει μεγαλύτερες δυνατότητες επεξεργασίας προδιαλεγμένων με χωριστή συλλογή ανακυκλώσιμων υλικών. Ο σχεδιασμός πρέπει να είναι τέτοιος ώστε να γίνει εφικτή η συλλογή και επεξεργασία τουλάχιστον του 90% των παραγόμενων ΑΣΑ με διαλογή στη πηγή.
Συνοψίζουμε τα αποτελέσματα από την υλοποίηση της πολιτικής επιλογής της ανάπτυξης πράσινων γωνιών
α) μέσα σε δύο χρόνια και χωρίς μέσα, όπως φαίνεται στον Πίνακα 5, η βόρεια Κέρκυρα από 0% το 2019, πετυχαίνει καθαρή ανακύκλωση (συλλογή ανακυκλώσιμων μείον την ποσότητα του υπολείμματος) 4,8% το 2020 και 10,3% το 2021, που είναι από τις καλύτερες επιδόσεις πανελλαδικώς, δεδομένου ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι δήμοι κινούνται γύρω στο 5%
β) η καθαρότητα των ανακυκλώσιμων υλικών ξεπερνάει το 99%, έχοντας υπόλειμμα από τη διαλογή των ανακυκλώσιμων υλικών στο ΚΔΑΥ Κέρκυρας το πολύ 1% σύμφωνα με τη βεβαίωση του ΚΔΑΥ. Χωρίς αμφιβολία πρόκειται για τεράστια επιτυχία λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι το αντίστοιχο υπόλειμμα από τη διαλογή των ανακυκλώσιμων σε όλα τα ΚΔΑΥ πανελλαδικώς κινείται πάνω από το 50% . Παρόμοια καθαρότητα υλικών έχουν καταγράψει ο Δήμος Χαλανδρίου (98%), ο Δήμος Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης (95%) που υλοποιούν και αυτοί προγράμματα διαλογής στη πηγή, και η Λακωνική Βιοενεργειακή ΑΕ πολυμετοχική εταιρεία πολιτών στη Σπάρτη που και αυτή εφαρμόζει διαλογή στη πηγή και μάλιστα με σύστημα πόρτα-πόρτα.
γ) σε επίπεδο κουλτούρας οι κάτοικοι στη βόρεια Κέρκυρα είναι ήδη εκπαιδευμένοι όσον αφορά το πώς μπορούν να κάνουν διαλογή στη πηγή, και αυτό θα διευκολύνει πάρα πολύ την γρήγορη και σωστή εφαρμογή της χωριστής συλλογής βιοαποβλήτων και προγραμμάτων οικιακής κομποστοποίησης που σχεδιάζονται να ξεκινήσουν το επόμενο διάστημα
δ) μεγάλη εξοικονόμηση πόρων λόγω της δραστικής μείωσης του συνολικού κόστους διαχείρισης αποβλήτων του δήμου, καθώς επίσης και μείωσης προστίμων και διάφορων περιβαλλοντικών φόρων.
Ας δούμε εν συντομία μερικά από τα άμεσα οφέλη που προκύπτουν για την Κέρκυρα από κάθε τόνο ανακτώμενων ανακυκλώσιμων υλικών.
- Εξοικονόμηση σε κόστος μεταφοράς σύμμεικτων αποβλήτων σε Κοζάνη ή Πάλαιρο (103€/τόνος+ΦΠΑ 24% για Κοζάνη ή 84€/τόνος+ΦΠΑ για Πάλαιρο)
- Εξοικονόμηση σε τέλος εισόδου σε μονάδα επεξεργασίας ή ΧΥΤΑ (41,96€/τόνος+ΦΠΑ 24% σε Κοζάνη, 40€+ΦΠΑ σε Πάλαιρο)
- Εξοικονόμηση σε Τέλη Ταφής (20€/τόνος για το 2022, με ετήσια αύξηση +5€/τόνος, δηλ 25€/τόνος το 2023, 30€/τόνος το 2024 κλπ μέχρι τα 55€/τόνος που διαμορφώνεται το 2027)
- Εξοικονόμηση σε περιβαλλοντικό φόρο 800€/τόνος, για κάθε τόνο πλαστικών συσκευασιών που οι δήμοι δεν θα καταφέρουν να ανακυκλώσουν. Από τον Ιανουάριο του 2021 στην εκτίμηση του προϋπολογισμού της ΕΕ εφαρμόζεται η αρχή του ίδιου πόρου για τα απορρίμματα πλαστικών που δεν ανακυκλώνονται (απόφαση 2020/2053 για το σύστημα ιδίων πόρων της ΕΕ) . Οι πόροι προέρχονται από την επιβολή χρέωσης στα κράτη μέλη ύψους 800 ευρώ ανά τόνο μη ανακυκλωμένων πλαστικών, ενώ το συνολικό ποσό ενδέχεται να αυξηθεί περαιτέρω ως αποτέλεσμα αλλαγής του τρόπου μέτρησης των ποσοτήτων ανακυκλωμένων πλαστικών (σε πιστοποιημένους ανακυκλωτές και όχι στα κέντρα διαλογής). Ο εν λόγω φόρος αναμένεται να μετακυληθεί στους δήμους από το 2023 σύμφωνα και με ανακοίνωση του υπουργείου (Μάρτιος 2021).
- Μεγαλύτερες δυνατότητες διεκδίκησης ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων λόγω ανάπτυξης συστημάτων Διαλογής στη Πηγή, δεδομένου ότι το πρόγραμμα 2021-2027 θα είναι γεμάτο με χρηματοδοτήσεις δράσεων που θα αφορούν εφαρμογές της κυκλικής οικονομίας στη διαχείριση αποβλήτων (πχ διαλογή στη πηγή, συστήματα πόρτα-πόρτα, συστήματα PAYT, δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, καινοτομία, πολιτικές πρόληψης κλπ)
- Δυνατότητα διεκδίκησης του 50% των τελών ταφής με τη μορφή χρηματοδότησης από το Πράσινο Ταμείο δράσεων για την κυκλική οικονομία, και επιπλέον 40% εφόσον οι δήμοι πετύχουν ψηλά ποσοστά ανακύκλωσης.
- Δυνατότητα διεκδίκησης μέχρι και 60€/τόνος για τις ποσότητες των ανακτηθέντων αποβλήτων συσκευασίας, δεδομένου ότι σύμφωνα με το νέο επιχειρησιακό σχέδιο της ΕΕΑΑ που εγκρίθηκε από τον ΕΟΑΝ (Μάιος 2020) προβλέπεται η ΕΕΑΑ να αποδίδει τίμημα στους δήμους για τη συλλογή των αποβλήτων συσκευασίας, με βάση την επίδοση που επιτυγχάνουν. Το τίμημα αυτό θα αποδοθεί στους δήμους κλιμακωτά εντός της προσεχούς εξαετίας, φτάνοντας έως και τα 60€ ανά τόνο ανακτημένου αποβλήτου συσκευασίας στην περίπτωση που η κατά κεφαλήν ανάκτηση ξεπερνά τα 40kg ανά μόνιμο κάτοικο ετησίως.
- Δυνητικά έσοδα από την πώληση των ανακτημένων ποσοτήτων των ανακυκλώσιμων υλικών, των οποίων η εμπορική αξία βαίνει αύξουσα όσο ψηλότερη είναι η καθαρότητα τους. Συνεπώς μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε τη σημασία να προκύπτουν καθαρά υλικά, κάτι που αποδεδειγμένα εξασφαλίζει η διαλογή στη πηγή. Εδώ ακριβώς τεκμηριώνεται η τεράστια συνεισφορά της διαλογής στη πηγή μέσω των πράσινων γωνιών καθώς επιτυγχάνεται καθαρότητα άνω του 99%, οι οποίες εκτός των άλλων λειτουργούν και ως χώροι εκπαίδευσης και ανταλλαγής εμπειριών.
- Δημιουργία νέων ποιοτικών πράσινων θέσεων εργασίας, δεδομένου ότι η διαλογή στη πηγή είναι σύστημα εντάσεως εργασίας.
- Περιβαλλοντικό όφελος λόγω μείωσης των ποσοτήτων αποβλήτων προς ταφή σε ΧΥΤΑ.
- Θετική εικόνα και δυνατότητα δημιουργίας branding προορισμού για το νησί εφόσον εφαρμοστούν σε πλήρη ανάπτυξη από όλους τους δήμους τα μοντέλα της διαλογής στη πηγή.
Κλείνοντας να δώσουμε θερμές ευχαριστίες στις υπηρεσίες των δήμων για την συνεργασία τους, ελπίζοντας το παρόν άρθρο να αποτελέσει κίνητρο και να ενθαρρύνει και άλλους δήμους, αφενός να στραφούν στη διαλογή στη πηγή, και αφετέρου για λόγους ενημέρωσης των πολιτών να δημοσιεύουν σε μηνιαία βάση τα διαθέσιμα ποσοτικά στοιχεία που αφορούν τη διαχείριση αποβλήτων. Ο καλά ενημερωμένος πολίτης είναι πολύ πιθανότερο να θελήσει να γίνει μέρος της λύσης και τελικά να γίνει ευκολότερη υπόθεση η υιοθέτηση καλών πρακτικών από τις τοπικές κοινωνίες, καθώς υπάρχει πολύ πιεστική ανάγκη για επίτευξη ψηλών στόχων.
Θεόδωρος Βώρος, Οικονομολόγος Στατιστικός MSc
Πηγές: 1. Δήμος Κεντρικής Κέρκυρας, 2. Δήμος Βόρειας Κέρκυρας, 3. Έκθεση ΕΕΑΑ, 4. Τοπικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων Κεντρικής Κέρκυρας, 5. Τοπικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων Νότιας Κέρκυρας
Ερμηνεία Αρτικόλεξων
ΑΕΠ= Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν
ΑΣΑ= Αστικά Στερεά Απόβλητα
ΕΕ= Ευρωπαϊκή Επιτροπή
ΕΣΔΑ 2020-2030 = Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Αποβλήτων 2020-2030
ΕΕΑΑ= Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης
ΕΟΑΝ= Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης
ΚΔΑΥ= Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών
ΦΟΔΣΑ= Φορέας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων
ΧΥΤΑ= Χώρος Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων
ΧΥΤΥ= Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων
ΔΒΚ= Δήμος Βόρειας Κέρκυρας
ΔΚΚ= Δήμος Κεντρικής Κέρκυρας και Διαποντίων Νήσων
ΔΝΚ= Δήμος Νότιας Κέρκυρας
PAYT= Pay As You Throw (Πληρώνω όσο πετάω)
