Πόσο … παλιά είναι τα Κάλαντα;

«Γεννάται κι ανατρέφεται με μέλι και με γάλα/ το μέλι τρων’  οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες…»

Αρχαία συνήθεια
 
Τα αγερμικά τραγούδια, τα οποία κάποιες ημέρες της χρονιάς τραγουδούν παρέες παιδιών γυρνώντας από πόρτα σε πόρτα συγκεντρώνοντας μικρά φιλοδωρήματα σε είδη και κέρματα, έχουν στενή σχέση με συνήθειες της αρχαίας λατρείας. Και δεν έχουν μόνο το θέμα όμοιο  με τα αντίστοιχα παλαιότερα άσματα, αλλά όμοια και τη σύνθεση και τον χαρακτήρα και την ουσία των συναισθημάτων και εννοιών που εκφράζουν.
Και παλιότερα και σήμερα τα εγκώμια (συνήθως προς τον αφέντη, την κυρά κ.τ.λ.) ακολουθούνται με φιλικές ευχές για την ευημερία του σπιτιού του. Στα αρχαία άσματα η διατύπωση των ευχών και των επαίνων έχει μεγαλύτερη χάρη, φυσικότητα και απλότητα, αλλά ο σημερινός τρόπος μπορεί να κριθεί σαν ζωηρότερος, πλέον πρωτότυπος και τρυφερότερος. Πήραν το όνομά τους από τη ρωμαϊκή εποχή όπου η πρώτη μέρα κάθε μήνα ονομαζόνταν «calendae», ενώ το μήνυμα της Γέννησης το έχουν ήδη από τους μέσους βυζαντινούς χρόνους (12^ος αι.).
Τα Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα τραγουδιούνται το πρωί της παραμονής στα αστικά κέντρα και το βράδυ της παραμονής στα αγροτικά.
Στις πόλεις τραγουδιέται κυρίως το γνωστό – λόγιας σύνθεσης – «Καλήν ημέραν άρχοντες αν είναι ορισμός σας κ.τ.λ.» που αντικατέστησε το παλιότερο δημοτικό: «Χριστούγεννα , πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου/ εβγάτε για να μάθετε που ο Χτιστός γεννάται./ Γεννάται κι ανατρέφεται με μέλι και με γάλα/ το μέλι τρων’  οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες κ.τ.λ.»

Κερκυραϊκά Κάλαντα
 
Παραθέτουμε Χριστουγεννιάτικα Κερκυραϊκά Κάλαντα όπως τα διέσωσε στα 1974 ο ακούραστος δάσκαλος Νίκος Πακτίτης στο βιβλίο του Κερκυραϊκά Δημοτικά Τραγούδια, μια πολύτιμη και δυσεύρετη πλέον έκδοση του 1989.
 
Εις Βηθλεέμ το σπήλαιον την πόλη την Αγίαν
εκεί εγέννησε το Χριστό η Δέσποινα Μαρία.
Τρεις χρόνους επρωτύτερα εφάνη ένας αστέρας
έδειξε πως θα γεννηθεί, μεγάλος Βασιλέας.
Εκ της Περσίας έρχονται τρεις μάγοι με τα δώρα
άστρον λαμπρόν τους οδηγεί χωρίς να λείψει ώρα.
Φτάσαντες εις Ιερουσαλήμ με πόθον ερωτώσι
που εγεννήθη ο Χριστός να παν να τον ευρώσι.
Δια Χριστόν ως ήκουσε ο Βασιλιάς Ηρώδης
αμέσως εταράχτηκε και γίνηκε θηριώδης,
ότι πολύ εφοβήθηκε δια την βασιλείαν
μην του την πάρει ο Χριστός και χάσει την αξίαν.
Κράζει τους μάγους και ρωτά που ο Χριστός γεννάται.
- Εις Βηθλεέμ ηξεύρομεν ως η γραφή διηγάται.
Τους είπε να υπάγωσιν και όπου τον ευρώσι
Να τόνε προσκυνήσωσι και να του το ειπώσι,
Όπως υπάγει και αυτός να τον επροσκυνήσει,
Με δόλον ο μισόθεος δια να τον αφανίσει.
Φεύγουν οι μάγοι τρέχουσι και τον αστέρα βλέπουν
που θεϊκός κατέβαινε και με χαρά προστρέχουν.
Εν τω Σπηλαίω έρχονται βρίσκουν την Θεοτόκον
που εβάστα στις αγκάλες της τον άγιόν της τόκον.
Γονατιστοί τον προσκυνούν και δώρα του χαρίζουν
Δώρα χρυσά και λίβανον, Θεόν τον ευφημίζουν.
Αφούν τον επροσκύνησαν ευθύς πάλι μισεύουν
και τον Ηρώδη μελετούν να πάνε να τον εύρουν.
Πλην άγγελος εξ ουρανών βγαίνει τους εμποδίζει
Άλλην οδόν να πορευθούν αυτούς τους διορίζει.
Μη βλέποντας ο βασιλιάς τους μάγους να γυρίζουν
στην Βηθλεέμ  εδιάταξε παιδί να μην αφήσουν,
όσα παιδία εύρωσι δύο χρονών και κάτω
όλα να περάσωσι ευθύς απ’ τα σπαθιά των.
Χιλιάδες δεκατέσσερις εσφάξαν μιάν ημέρα
Και οι φωνές ακούγονταν απάνω στον αέρα,
Μητέρες που εφώναζαν τραβούσαν τα μαλιά τους
πως τα παιδιά τα άρπαξαν από την αγκαλιά τους.
Και ο Θεός δεν ημπορεί άλλο να το βαστάξει
έστειλε θείον άγγελο να πάει να τόνε σφάξει.
Κι αφέντη κύριε Σπύρο μου, με γειά σας και χαρά σας
Χριστού η θεία γέννηση να’ ναι βοήθειά σας
 
Σημείωση: «Αγερμός» είναι η εθιμική εορταστική επίσκεψη ομάδας προσώπων στα σπίτια μιας κοινότητας συνήθως σε γιορτές, για να πουν τραγούδια και να ευχηθούν υγεία και ευτυχία (λαογρ.)