Δεκαπενταύγουστος στην Κέρκυρα - Οι Παναγιές της θάλασσας (...και οι κόκκινες κορδέλες)

Οι μέρες τ’ αμείλικτου υδράργυρου. Και της ψηλότερης γιορτής. Κατάνυξη, ελπίδα, ικεσία. Θάματα και τάματα, στην πιο υπέροχη «Κυρά». Οι «Παναγιές της θάλασσας», του Ελύτη. Των νησιών. Διάσπαρτες, στις γειτονιές του Ιονίου (και τ’ Αιγαίου). Παναγιές με γεύση αλμύρας, χρώμα μπλε. Νόστος, ταξίδια, μαϊστράλια στη χάση του πελάου. Χωρισμοί. Προσμονές και ανταμώματα...

ΦΩΤΟ@ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ Υ, Θ. ΜΑΝΤΟΥΚΙΟΥ

ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟΣ. Εδώ, το λέμε κι έτσι: «Μικρό Πάσχα». Ή «Πάσχα του καλοκαιριού». «Η Παναγία των νησιών», ‘ξηγούσε άλλοτε ο π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός, «είν’ αυτή της χαρμολύπης. Σαν τη ζωή, εκεί: μεγάλες χαρές, αλλά και λύπες, που ο τόπος ο περιτριγυρισμένος από θάλασσα πιο έντονα βιώνει. Ίσως, γιατί οι άνθρωποι δεν το ‘χουν εύκολο να φύγουν. Η θάλασσα μένει το μεγάλο τείχος που κλείνει μέσα της “τα πάθια τους και τους καημούς”. Και στρέφονται στην Παναγιά…»

ΛΕΝΕ, καλώς, π’ οι Κερκυραίοι τιμούσαν πάντα πιο θερμά την Παναγία˙ κι έγραφε ο Παπαγεωργίου το 1920 πως «ουδαμού του ορθοδόξου ανατολικού κόσμου έχει η Υ. Θεοτόκος επ’ ονόματί της τιμωμένους (ναούς), όσους έχει εν τη πόλει μόνη της Κερκύρας». 

ΦΩΤΟ@ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΚΑΣΣΩΠΙΤΡΑΣ

ΤΗΝ Κοίμηση, ειδικά, τη γιόρταζαν ακόμη παραπάνω. Γιατί σαν τότε, καλοκαίρι, γυρίζαν’ οι ξενιτεμένοι στην πατρογονική τους γη. Φαίνεται (από κάποια) απ’ τα ντόπια Θεοτοκονύμια (πάνω από 1000, πανελλαδικά): «Λιμνιώτισσα», «Θαλασσομάχισσα», «του Αιγιαλού»... Κι απ’ τους θαλασσινούς της θρύλους˙ και διηγούνται οι παλιοί για τη Μεγαλομάτα, στα Μουράγια, πως κάποτε, ένας ψαράς εσώθηκε απ’ τα κύματα που τον έστελναν στα βράχια, επειδή, λέει, το φεγγάρι αντανάκλασε το φως του πάνω στ’ ασημένιο στέμμα της εικόνας της. Είδε. Και μπόρεσε να κουμαντάρει τη βάρκα στη στεριά...

ΦΩΤΟ@ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΜΕΣΣΑΡΙΑ

ΦΑΙΝΕΤΑΙ κι απ’ τους ειδικούς δεσμούς των παλιών ταξιδευτάδων με την Κασσοπίτρα, στην Κασσιόπη. Εκεί που πάντα, μόλις έφθαναν τα πλοία στο στενό, κανονιοβολούσαν, σ’ ένδειξη ευγνωμοσύνης (αν επέστρεφαν) ή παράκλησης (αν έφευγαν) για δρόμο καλοτάξιδο. Ένας, ο αγιογράφος, Θόδωρος Πουλάκης, σωθείς από ναυάγιο (π. 1670), ζωγράφισε και αφιέρωσε τη μνημειώδη εικόνα της. Έκτοτε, γράφει ο περιηγητής, G. Wheler (1676), οι ταξιδιώτες, σκεπτόμενοι κάποιον δικό τους που έλειπε στις θάλασσες, συνήθιζαν έκτοτε να βάνουν πάνω ένα νόμισμα. Και αν τούτο έστεκε, δεν έπεφτε, εμέναν’ ήσυχοι πως τον παράστεκε καλά…

ΦΩΤΟ@ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΕΛΕΟΥΣΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ

ΤΟ ΕΘΙΜΟΤΥΠΙΚΟ άρχιζε παραμονή. Προετοιμασίες απ’ τις γυναίκες (και πια, τους Πολιτιστικούς) και μετά, εσπερινός. Πριν την κορύφωση, ανήμερα: δοξολογία, πανηγύρια, επιτάφιες λιτανεύσεις, «στην πρώτη δύση». 

ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ παντού, απ’ άκρου σ’ άκρον. «Αι γενεαί πάσαι» κι «Απόστολοι εκ περάτων» – οι εκδηλώσεις βαστούν ως τα Εννιάμερά (23 Αυγούστου), με το πέρασμα, μέρα τη μέρα, της σκυτάλης στα χωριά της «εξοχής», κι έπαιρναν το δρόμο «οι Μαντουκιώτες για Δουκάδες» κι άλλοι για τ’ αλλού.

ΦΩΤΟ@ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΑΝΑΛΙΑ

ΠΑΝΤΟΥ, ο άρτος σ’ αφθονία˙ «το γιορτινό το πρόσφορο». Με το γλυκάνισο και το ούζο. Και, σαν (το) Πάσχα, γειτονιές και ρούγες υποδέχονται -μοναδική περίπτωση- στολισμένους επιτάφιους με λουλούδια και κορδέλες. Οι «ευλογημένες» – συμβολισμός της Τίμιας Ζώνης, που ‘δωσε η Μεγαλόχαρη στους Αγίους Αποστόλους. Κι από τον στολισμό (μαζί με δάφνες, φιόρια και μυρτιές), μοιράζονται έπειτα στον κόσμο. Τις βάνουν στα εικονοστάσια, τις κάνουν φυλαχτά. Για υγεία. Και καλοτυχιά στο σπιτικό…

ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ δίχως θρήνο, τούτος ‘δώ. Μόν’ αφορμή χαράς˙ γι’ αυτό και το γιορτάσι. Η χαρά που αναβλύζει, χειμαρρώδης, μέσα απ’ τη λύπη της επίγειας απώλειας: για το ξαναγκάλιασμα «της Μάνας και Κεράς» με τον Μονάκριβο (Υιό). Τη μετάβασή της στην αιώνια ζωή. Και μέσα απ’ αυτήν, τη λύτρωση τ’ ανθρώπου. 

ΦΩΤΟ@ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΑΒΑΛΟΥΡΙ

ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ περιφορά, παραδοσιακά, μετά τον πανηγυρικό εσπερινό, αυτή της Ελεούσας, στο Κεφαλομάντουκο (ναός 16ου αι.). Πάνω από τρεις ώρες, ντόπιοι και ξενομερίτες. Λιτανεύσεις, ψαλτάδες, μουσικές, πομπές μεγάλες, λαϊκών και κληρικών, λάβαρα και φλάμπουρα στα χέρια. 

ΤΗΝ (πιο) τιμητική τους βαστάνε, δίχως άλλο, οι εκκλησίες «της Κοιμήσεως». Των Μαμάλων (λόφος Κογεβίνα), Κορακάδες, Μωραϊτικα… Γιορτάζει, όμως, κάθε εκκλησιά της Παναγιάς. Η μητροπολιτική «Σπηλαιώτισσα», η Μανδρακίνα, οι Βλαχέρνες. Σε Παλαιοκαστρίτσα, Ευρωπούλους, Κυνοπιάστες, Μαγουλάδες, Μυρτιδιώτισσα, τ’ ακρόρια – Κασσιώπη ως Λευκίμμη. «Ελεούσες». «Οδηγήτριες», «Φανερωμένες»... Του Χλωμού (Λίνια) και τ’ ορεινού Σταυρού. Εκεί, που μαγειρεύουν την υπαίθρια «ορφανή μακαρονάδα»˙ πα’ να πει, τη δίχως κρέας. Προσφέροντάς την, μετά τον επιτάφιο, στις γειτονιές και στα πλακόστρωτα.

ΦΩΤΟ@ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ

ΚΑΙ ΜΕΤΑ, τα παραδοσιακά τα πανηγύρια – που ‘χουν αρχίσει, δειλά, απ’ της Μεταμορφώσεως (6 Αυγούστου). Πέλεκας, Παλαιοκαστρίτσα, Γαστούρι, Αγ. Δέκα, Τεμπλόνι, Αγραφοί, Αυλιώτες, Λευκίμμη, Περιβόλι, Στρινύλας, Παλαιοχώρι, Άη Μαθιάς… Όπου γης. Προαύλιο εκκλησιάς, ελαιώνας και πλατεία. Ασβεστώνουνε. Φορούν τα πιο καλά τους, φωνή, βιολί, ταμπουρλονιάκαρα, κρασί, χορός˙ και τα καλύτερα ψητά˙ κάποτες, κοκόρια και ορνίθια («τση Παναϊας»), φτιαγμένα με αγίασμα, μυρωδικά και κόκκινο πιπέρι (για «να κάμει την τεντούρα») ˙ χωρική εκδοχή στο «παστιτσάδο». 

ΦΩΤΟ@Ι.Ν. της Αγίας Τριάδος στην κοινότητα Αγίου Προκοπίου

ΣΤΟΥΣ ΟΘΩΝΟΥΣ, μ’ επίκεντρο την Αγ. Τριάδα, στον Άμμο, το γλέντι στηνόταν πάντα κομμάτι διαφορετικά: είτε 16, είτε και 17. Καθώς, εξηγούνε, τότε ήταν διαθέσιμες να πάνε στα Διαπόντια οι ορχήστρες απ’ την Κέρκυρα. Διαρκεί, δε, περισσότερο, καθώς τούτες τις μέρες έχουν επιστρέψει οι μπόλικοι ξενιτεμένοι Οθωνιώτες – οι «Αμερικάνοι». Κ’ οι «Α(υ)στραλοί». Προτού γυρίσουν στις εστίες τους. Κι ανανεώσουν το αντάμωμα˙ «να δώσ’ η Μεγαλόχαρη», για τον επόμενο Αύγουστο...

ΣΤΟΥΣ ΠΑΞΟΥΣ...

... και στο εορτάζον «Νησάκι της Μαντόνας» (με το μοναστήρι των Βελλιανιτών και τη θαυματουργή εικόνα), προσφέρουν το «ζωμό». Μοσχαριού, που βράζουν απ’ αχάραγα στα ξύλα, σε μεγάλα, προαύλια καζάνια. Και μεσημέρι, μετά τη λειτουργία, σερβίρουν με ζουμί, λιγάκι χυλωμένο, λεμόνι και κρασί. Κατά παράδοση, το έθιμο ανάγεται σε παλαιά εποχή, όταν μια πλούσια κοπελούδα αρρώστησε βαριά. Τότε, οι γονείς της αποφάσισαν «για το συγχώριο» να χαρίζουν κάθε Δεκαπενταύγουστο ένα μοσχάρι στη Μονή. Αυτό να σφάζεται κάτω από ελιά, να μαγειρεύεται και να μοιράζεται στους φτωχούς Παξινούς, που σπεύδαν για προσκύνημα…

ΦΩΤΟ@ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΕΙΣΟΔΙΩΝ ΚΑΝΑΚΑΔΩΝ

ΦΩΤΟ@ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΑΝΩ ΓΑΡΟΥΝΑ

ΦΩΤΟ@ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΤΙΣΣΑ ΓΙΑΝΝΑΔΩΝ

ΦΩΤΟ@ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΙΝΑΡΑΔΩΝ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΩΤΟ@ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ Υ.Θ. ΛΑΜΠΟΒΙΤΙΣΣΗΣ ΑΦΡΑΣ