Η ομιλία της Φωτεινής Βάκη στη Βουλή, κατά τη συζήτηση του Ν/Σ του Υπουργείου Παιδείας

«Υπάρχει ένας όρος που διαχρονικά συνοδεύει νομοσχέδια για την Παιδεία και γίνεται προκρούστεια κλίνη, που ο καθείς και η καθεμία προσαρμόζει στα μέτρα του. Για τους φίλους είναι ο ευσεβής πόθος ή το ξόρκι που διώχνει όλα τα δεινά δια μιας και για τους εχθρούς το ανάθεμα. Αναφέρομαι βεβαίως στον όρο «μεταρρύθμιση». Χρειάζονται αυτή τη στιγμή τα ΑΕΙ μεταρρύθμιση; Και αν ναι, σε ποια κατεύθυνση;

Εάν όντως η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση χρειάζεται μια γενναία μεταρρύθμιση και όχι ένα καλλωπισμό ή ένα λίφτινγκ που θα καλύπτει επιμελώς το γήρας της, τότε  τούτη θα συνίσταται, με βάση το παρόν νομοσχέδιο, στη σύζευξη και όχι στη διάζευξη δύο ακόμη όρων, δημοκρατία και ακαδημαϊκότητα. Η δημοκρατία δεν είναι αντίθετη της ακαδημαϊκότητας αλλά συστατικό της στοιχείο και εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεσή της.

Σταχυολογώ κάποια μοτίβα της αντιπολίτευσης. Για εσάς, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι της αντιπολίτευσης, κάθε νομοθέτημα που εκδημοκρατίζει την εκπαίδευση ακυρώνει την ακαδημαϊκότητα. Για εσάς, κάθε δημοκρατικός έλεγχος, λογοδοσία και συμμετοχή στα ΑΕΙ κάνουν πλουσιότερη τη δημοκρατία και φτωχότερη την ακαδημαϊκότητα. Ανακαλώ κάποιες από τις κραυγές και τους αφορισμούς σας που χρονολογούνται από το 2015: Κομματοκρατία, φαυλότητα, τρομοκρατία μειοψηφικών ομάδων στα Πανεπιστήμια, οπισθοδρόμηση ολοταχώς, από εμάς τα απομεινάρια της Μεταπολίτευσης που θέλουν να βάλουν «μπαλτά στην παιδεία» κ.ο.κ, είναι κάποιες από τις κραυγές σας που υποκαθιστούν, φοβούμαι, επιχειρήματα. Διότι, επιχειρήματα και θέσεις δεν ακούσαμε. Τα εξαέρωσαν οι δικές σας ιδεοληψίες. Σημεία δε αιχμής του δόρατος της νεοφιλελεύθερης σταυροφορίας της αριστείας, που είναι συνώνυμη με την ιδιωτικοποίηση, είναι η επ’ ουδενί επιστροφή της συνδιοίκησης στα Πανεπιστήμια, την οποία καθιέρωσε ο ν. 1268/82 μεταφέροντας ευρωπαϊκές παραδόσεις και θέσμια, το πνεύμα και τον ούριο άνεμο του Μάη του ’68 που στην πατρίδα μας άργησε πολύ να φυσήξει. Ασφυξία της χούντας γαρ και του γύψου του Παπαδόπουλου και του Παττακού, που κάποιοι από εσάς μέσα σε αυτή την αίθουσα ακόμηεξυμνείτε.

Ένα ακόμη φάλτσο που χαλάει τη νεοφιλελεύθερη μελωδία της αριστείας είναι το Ακαδημαϊκό Άσυλο, το οποίο επίσης συζητήθηκε και θεσμοθετήθηκε μετά τη χούντα, με νωπές μνήμεςηρωικών εξεγέρσεων της Νομικής και του Πολυτεχνείου, που πρόσφατα παρακάμπτουν επιμελώς κάποιες θεωρητικές ενοράσεις οι οποίες ερμηνεύουν τη χούντα ως ένα σύντομο διάλειμμα που συνέβαλε στην εκβιομηχάνιση και τον εκπολιτισμό του τόπου, προκειμένου να πεταχτεί βεβαίως στη χωματερή της ιστορίας η Μεταπολίτευση. Τα λέω αυτά διότι ο ν. 1268/82, ο ανθεκτικότερος νόμος όπως απεδείχθη, ταυτίστηκε με τη Μεταπολίτευση, που εσχάτως λοιδορείτε βάναυσα κλείνοντας το μάτι σε ακροδεξιά στερεότυπα, βγαλμένα από ζοφερές εποχές οι οποίες εξισώνουν την Αριστερά με μήτρα της βίας, με τρομοκρατία και εχθρούς της ελευθερίας.

Ας κάνουμε λοιπόν τον λογαριασμό. Σαράντα περίπου χρόνια βίου ο ν. 1268/82 και έξι χρόνια ο νόμος Διαμαντοπούλου, που εισήχθη εν είδει οδοστρωτήρα για να κατεδαφίσει τα τελευταία ανεπιθύμητα απομεινάρια της Μεταπολίτευσης. Και τι έγινε; Το νόμο Διαμαντοπούλου μεταμόρφωσε -ή μήπως παραμόρφωσε;- ο νόμος Αρβανιτόπουλου για να θεραπεύσει τεράστια νομικά κενά με άπειρες τροποποιήσεις, εγκυκλίους, νέα νομοθετήματα. Αποτέλεσμα; Δεν επιλύθηκαν οι δυσλειτουργίες αλλά εντάθηκαν, με συνέπεια να καταστεί ένας νόμος νεκροζώντανος, ένας νόμος ζόμπι, ένας νόμος Φρανκενστάιν κυριολεξία, που διέκειτο πλέον εχθρικά, όχι απέναντι στους δημιουργούς του αλλά και όσους είχαν την ατυχία να λειτουργούν εντός πλαισίου του. Τα μεγάλα ονόματα του εξωτερικού που επικαλείσθε αδιάλειπτα, τα οποία εκλήθησαν να εκπολιτίσουν εμάς τους «βάρβαρους», «άξεστους», «διεφθαρμένους» πανεπιστημιακούς «ιθαγενείς» -οποία προσβολή, συνάδελφοι, για όσες και όσους υπηρετούν αυτά τα Πανεπιστήμια και με ζήλοκαι αυταπάρνηση τα κράτησαν όρθια σε δύσκολες εποχές.  Αυτά, λοιπόν, τα ονόματα από,από μηχανής Θεοί έγιναν αμήχανοι παρατηρητές ενός ανοίκειου τοπίου. Η δε ασυδοσία των διοικητικών αρχών θεραπευόταν από τα Συμβούλια Ιδρυμάτων, τα οποία πορεύτηκαν τον δρόμο της αριστείας κρυπτόμενα μέσα σε Ιδρύματα που αδυνατούσαν να καλύψουν τα λειτουργικά τους έξοδα και περιορίστηκαν σε ένα μόνο ρόλο, αυτόν της προεπιλογής των πρυτάνεων με βάση κοινωνικά και πολιτικά και ουδόλως ακαδημαϊκά φρονήματα.

Αυτό, λοιπόν, το ιδιότυπο υβρίδιο μικρομεγαλισμού και νεοαποικιοκρατίας θεσπίστηκεπαρ' όλα αυτά για να θεραπεύσει ένα υπαρκτό πρόβλημα. Ναι, είναι αλήθεια ότι ο ν.1268/82 μολονότι οξυγόνωσε τα ΑΕΙ μετατρέποντάς τα από Πανεπιστήμια της αυθεντίας της έδρας σε Πανεπιστήμια της κοινότητας, σε Πανεπιστήμια όλων των ομάδων που την συναπαρτίζουν, κάποιες φορές εφαρμόστηκε στρεβλά. Κάποιες φορές, το αυτοδιοίκητο έγινε κακοδιοίκητο και η συμμετοχή συνενοχή και συναλλαγή μεταξύ κομματικών παραγόντων και υποψηφίων για διοικητικές θέσεις. Θα θυμόμαστε εκείνη τη θλιβερή ιστορία συναλλαγών που αφορούσε την ένταξη φοιτητών στη «Γη της Επαγγελίας» των προγραμμάτων Μεταπτυχιακών του Πανεπιστημίου της Κρήτης το 2005, που είχε φέρει στην επιφάνεια ο αείμνηστος Στέλιος Αλεξανδρόπουλος. Δεν θυμάμαι στους πρωταγωνιστές εκείνες τις αριστερές μειοψηφίες, που με τόσο πάθος μέμφεσθε. Κάποια άλλα κόμματα θυμάμαι αλλά εν πάση περιπτώσει.
Δύο διδάγματα, λοιπόν, μπορεί να αντλήσει κανείς από τους νόμους που προανέφερα:  Ως προς το νόμο Διαμαντοπούλου,θεωρώ ότι το μάθημα που πήραμε είναι ότι,μολονότι υπερψηφίστηκε από 255 βουλευτές, στερείτο νομιμοποιητικής βάσης και συναίνεσης στην κοινωνία και την ακαδημαϊκή κοινότητα. Η νομική ισχύς δεν ταυτίζεται πάντοτε με τη νομιμοποιητική ορθότητα. Ως προς τον προηγούμενο νόμο, το ν. 1268/85, θεωρώ ότι η καταχρηστική εφαρμογή ενός νόμου δεν ακυρώνει άρδην το πνεύμα του νομοθέτη. Το κακοδιοίκητο δεν θεραπεύεται με κάθετες ιεραρχικές δομές που αποφασίζουν για την κοινότητα ερήμην της αλλά με περισσότερη δημοκρατία, που σημαίνει να αποφασίζει ο θεσμός για τον εαυτό του. Ευπρόσδεκτη, λοιπόν, η επαναφορά της Συγκλήτου ως κεντρικού οργάνου λήψης αποφάσεων και της εκπροσώπησής της από όλη την κοινότητα, συμπεριλαμβανομένων και των φοιτητών, οι οποίοι εξαιρούνται από τις εκλογές των μονοπρόσωπων οργάνων αλλά οφείλουν να αρθρώνουν λόγο για τη λειτουργία μιας κοινότητας της οποίας είναι αναπόσπαστο κομμάτι.

Και ως προς τα παραπάνω, σας καλώ συνάδελφοι της αντιπολίτευσης να αναστοχαστείτε και κάποια οξύμωρα στα οποία σας παγιδεύουν οι δικές σας εμμονές. Οξύμωρο πρώτο: Πώς είναι δυνατόν οι νέοι επιστήμονες μετανάστες να διαπρέπουν είτε στα μεταπτυχιακά τους είτε σε θέσεις εργασίας στο εξωτερικά και να προέρχονται από άθλια πανεπιστήμια που λειτουργούν ως άσυλα ανομίας και απαρτίζονται από φαύλους ακαδημαϊκούς; Οξύμωρο δεύτερον:Εν πάση περιπτώσει, ποια είναι η φυσιογνωμία του Έλληνα φοιτητή; Ταραξίας και καταληψίας; Ένα αριστερό, βεβαίως για σας πάντα, απολωλός πρόβατο, όταν πρέπει να αποφασίσουμε αν πρέπει να έχει φωνή στα του Ιδρύματός του; Ή ο εκλεκτός επιστήμονας που έδιωξε η άκαρδη πατρίδα στο εξωτερικό όταν αναφερόμαστε στο braindrain;  Το οποίο, ειρήσθω εν παρόδω, αυτή η ιδεοληπτική κυβέρνηση μερίμνησε να ανασχεθεί όσο μπορεί, με χίλιες νέες θέσεις μελών ΔΕΠ, με 500 θέσεις ΔΕΠ που έρχονται, με την επανενεργοποίηση του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών(ΙΚΥ) που είχατε νεκρώσει σχεδόν και με το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας που δίδει ακαδημαϊκή στέγη και προστατευμένο θεσμικό πλαίσιο στους νέους ερευνητές, προκειμένου να μην εγκλωβιστούν, να μη γίνουν «deliveryboys»της επιβίωσης ή «ντελιβεράδες» της ερευνάς –ακόμη χειρότερα-ή περιπλανώμενοι ερευνητικών προγραμμάτων που εξαντλούνται στην επιχειρησιακή τους διεκπεραίωση και όχι στα αποτελέσματα πολλές φορές.

Το νομοσχέδιο αποπειράται να αποκαταστήσει τόσο τη χαμένη τιμή της δημοκρατίας όσο και της ακαδημαϊκότητας, που σημαίνει πανεπιστήμιο με κανόνες τους οποίους υπακούμε όχι γιατί μας επιβάλλονται αλλά γιατί συνδιαμορφώνουμε και συναινούμε. Δημιουργεί,όμως,και όρους εξωστρέφειας μέσω των νέων συμβουλίων, που εδράζονται στη σύνδεση, στην όσμωση ενός ενιαίου χώρου έρευνας και επιστήμης με την περιφέρεια και την κοινωνία. Στην συνέργεια και στη διάδραση ενός πανεπιστημίου που δεν θα είναι ούτε το αεροστεγώς κλεισμένο πανεπιστήμιο του μοναχικού ερευνητή ούτε αγοραίο και χειραγωγούμενο από επιχειρηματικά συμφέροντα. Είναι ένα πανεπιστήμιο ανοικτό στους παραγωγικούς και πολιτιστικούς φορείς της περιφέρειας και μοχλός παραγωγικής και θεωρητικής ανασυγκρότησης.

Εισέρχομαι στο ολισθηρό πεδίο των μεταπτυχιακών όσον αφορά τις αμοιβές των διδασκόντων και τα δίδακτρα των σπουδαστών. Ο ακαδημαϊκός νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός είναι ένα παγκόσμιο πια φαινόμενο  με παράπλευρες απώλειες φοιτητές ιδίως, Άγγλους και Αμερικάνους, στα όρια απόγνωσης με «κόκκινα» φοιτητικά δάνεια που έχουν γίνει μια τεράστια φούσκα έτοιμη να εκραγεί. Εσείς, άλλωστε, οι ένθερμοι Ευρωπαϊστές θα έπρεπε να γνωρίζετε ότι εξαιρετικά μεταπτυχιακά στον ευρωπαϊκό βορρά παρέχονται δωρεάν. Γνωρίζετε ακόμη ότι το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, εκτός από «άνδρο ανομίας και παραβατικότητας», συγκαταλέγεται στα διακόσια καλύτερα ιδρύματα του κόσμου και με πολλά μεταπτυχιακά δωρεάν.

Στον ακαδημαϊκό, λοιπόν, αυτό νεοφιλελευθερισμό, το νομοσχέδιο αντιτάσσει το ακαδημαϊκό ήθος που επιβάλλει όχι μόνο η συνταγματικά θεμελιώδης αρχή της δημόσιας και δωρεάν παιδείας αλλά και η συνείδηση της ακαδημαϊκής αποστολής μας και του λειτουργήματός μας να παρέχουμε παιδεία και όχι υπηρεσίες. Σκοπός του δασκάλου είναι να κάνει πλουσιότερο τον φοιτητή του, όχι την τσέπη του. Αν, λοιπόν, κάτι με έβρισκε κι εμένα αντίθετη στο νόμο είναι η αμοιβή και τα δίδακτρα. Ωστόσο, κι επειδή το δέον δεν πρέπει να εκφεύγει της ιστορικής και κοινωνικής του γείωσης, ας δούμε και την άλλη όψη: Εν τη απουσία ενός ισχυρού κοινωνικού κράτους και ευημερίας και με την απόσυρση δυστυχώς τα τελευταία χρόνια της πολιτείας από τη χρηματοδότηση της Παιδείας, το παρόν νομοσχέδιο καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στη δημοσιονομική κρίση που τραυμάτισε την παιδεία και στη δωρεάν πρόσβαση φοιτητών, βάζοντας φρένο στην ασυδοσία και των αμοιβών των διδασκόντων και των διδάκτρων. Η δωρεάν διδασκαλία μεταπτυχιακού στο οικείο τμήμα και ακαδημαϊκό ίδρυμα είναι απολύτως ορθή. Η οροφή 20% του μηνιαίου μισθού για επιπλέον μεταπτυχιακό σε άλλο ίδρυμα καταρχάς υπαγορεύεται κι από το θεμιτό στόχο να δοθεί ακαδημαϊκή στέγη, ρόλος και ένα μικρό εισόδημα και στους άνεργους διδάκτορες. Επιβάλλεται,όμως, και από τους εξευτελιστικούς μισθούς των πανεπιστημιακών, που υπέστησαν «κόφτες» τα τελευταία χρόνια και αδυνατούν να αντεπεξέλθουν απερίσπαστοι στο ακαδημαϊκό τους έργο, αφού υποχρεώνονταν σε ευκαιριακές εργασίες. Και τούτο δυστυχώς ισχύει και για την δωρεάν πρόσβαση του 30% των φοιτητών επί τη βάσει του διάμεσου εισοδήματός τους, προκειμένου και να εμφορείται από την αρχή του μη αποκλεισμού, με βάση οικονομικά κριτήρια και να καθίστανται βιώσιμα μεταπτυχιακά που εφάρμοζαν κανόνες και δεν είδαν την κρίση ως προνομιακό πεδίο αθέμιτου πλουτισμού.

Κλείνω με το άσυλο. Πέραν μιας βαριάς ιστορικής κληρονομιάς που συμπυκνώνει αγώνες και αγωνία για παιδεία και δημοκρατία και που μας αποτρέπει να εξαλείψουμε τα μνημονικά της ίχνη, το άσυλο επιτελεί και έναν άλλο ρόλο που υπογράμμισε θαυμάσιο και ο συνάδελφος, ο κ. Παρασκευόπουλος στην Επιτροπή. Το άσυλο είναι η μαγιά της ηθικής του ελεύθερου διαλόγου που δημιουργεί τις συναινέσεις και την ειρήνη της ακαδημαϊκής κοινότητας και συνιστά θεμέλιο λίθο της δημοκρατικής ευταξίας. Το επιχείρημα της άρσης του ασύλου, για σας, είναι η παραβατικότητα. Η παραβατικότητα,όμως, υπήρχε και υπάρχει και με άσυλο και χωρίς άσυλο. Και ενισχύθηκε διότι είναι κοινωνικό φαινόμενο και δεν αντιμετωπίζεται μονοσήμαντα με καταστολή. Στο παρόν νομοθέτημα, το άσυλο οριοθετείται αυστηρά και εξαιρούνται από την εννοιολόγησή του κακουργηματικές πράξεις, εγκλήματα κατά της ζωής ενώ για πλημμελήματα αποφασίζει το πρυτανικό συμβούλιο. Τι μένει λοιπόν; Οι φοιτητικές κινητοποιήσεις, ήτοι δημόσιες μη βίαιες εκφράσεις διαμαρτυρίας. Και αυτό είναι το πρόβλημά σας, συνάδελφοι της αντιπολίτευσης. Εδώ, λοιπόν, υπεισέρχεται η επίλυσή τους δια μέσου του ήθους του ακαδημαϊκού διαλόγου και της συνεννόησης των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας. Αν εισβάλλει η αστυνομία, η οποία σοφή ούσα αρνείται να το πράξει πάρα πολλές φορές, τότε όχι μόνο θα υπάρξει μεγαλύτερη φυσική -θα χυθεί αίμα όπως είπε ο κ. Παρασκευόπουλος - αλλά θα τραυματιστεί ανεπανόρθωτα αυτό που κάνει την κοινότητα να αξίζει το όνομά της, η ηθική του διαλόγου. Ο σεβασμός και οι κανόνες εμπνέονται, δεν επιβάλλονται. Και για αυτό καταργούμε και την ταξινόμηση της διαγωγής των μαθητών με βάση μια αταξία και μια αποκοτιά της νιότης. Ταξινόμηση που στιγματίζει και τον βίο και την προσωπικότητα».