Η αποκατεστημένη "Flora Mirabilis" του Σπ. Σαμάρα στο πρόγραμμα της Λυρικής για τη νέα σαιζόν

Στον προγραμματισμό της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (Ε.Λ.Σ.) για την καλλιτεχνική περίοδο 2024-2025 περιλαμβάνεται η αναβίωση ενός πολύ σημαντικού έργου, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα καθ' ημάς. Ο λόγος για την όπερα "Flora Mirabilis" του Κερκυραίου μουσουργού Σπύρου Σαμάρα, αποκατεστημένη όσο το δυνατόν κοντύτερα στην αρχική της μορφή. Η πρεμιέρα θα γίνει στις 18 Μαρτίου 2025 στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, ενώ θα ακολουθήσουν τουλάχιστον τρεις ακόμη παραστάσεις εκεί (20, 23 και 30 Μαρτίου 2025).

Οι συντελεστές και η αποκατάσταση

Όπως τονίζεται και στη σχετική ανακοίνωση, η "Flora Mirabilis" με την εν λόγω παραγωγή "ξανασυναντά το ελληνικό κοινό σε μια νέα, αποκατεστημένη μορφή, που φιλοδοξεί να επανατοποθετήσει το έργο αυτό στο ευρωπαϊκό ρεπερτόριο της όπερας." Τη μουσική διεύθυνση θα έχει ο μαέστρος Κωνσταντίνος Τερζάκης (απόφοιτος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστήμιου), ενώ τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Γιάννης Σκουρλέτης και τα κουστούμια & σκηνικά ο Κωνσταντίνος Σκουρλέτης. Διευθυντής της χορωδίας ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος Τους πρωταγωνιστικούς ρόλους θα ερμηνεύσουν οι Άννα Στυλιανάκη, Δημήτρης Τηλιακός, Κωνσταντίνος Κληρονόμος και Γιάννης Γιαννίσης. 

Το απαιτητικό έργο της αποκατάστασης της όπερας ανέλαβε να φέρει εις πέρας ο Γιάννης Σαμπροβαλάκης (Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστήμιου).  Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε για την αποκατάσταση της "Flora Mirabilis" -όσο το δυνατόν πιο κοντά- στην αρχική μορφή, προήλθε από δύο βασικές πηγές: αφενός το  προϋπάρχον υλικό που διασώζεται στο αρχείο της Ε.Λ.Σ. από παλαιότερες παραγωγές της (βλ. παρακάτω), αφετέρου από έναν σημαντικό αριθμό παρτών οργάνων (από την -μέχρι πρότινος θεωρούμενη ως χαμένη εκδοθείσα από τον καταστραφέντα οίκο Sonzogno- πρώτη έκδοση του έργου) προερχόμενων από το Μουσικό Αρχείο της Φιλαρμονικής Εταιρίας "Μάντζαρος", αντίγραφα των οποίων τέθηκαν στη διάθεση της Ε.Λ.Σ. κατόπιν σχετικής συμφωνίας το 2016.

Το έργο και ο συνθέτης του

Οι περισσότεροι αγνοούν σήμερα το γεγονός ότι ο Σπύρος Σαμάρας (1861-1917) υπήρξε ένας από τους εξέχοντες συνθέτες όπερας που απολάμβανε διεθνούς φήμης στην εποχή του, με την καριέρα του να απλώνεται στον γαλλόφωνο και τον ιταλόφωνο χώρο, μέχρι και την οριστική επιστροφή του στην Ελλάδα για τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Η ποιότητά του ως μουσουργός αναγνωρίστηκε από κορυφαίους συνθέτες όπως οι Puccini, Leoncavallo και Mascagni. Θεωρείται δε πρόδρομος του κινήματος του βερισμού, που θέλει χαρακτήρες και καταστάσεις ενός μουσικού έργου να παρουσιάζονται όσο πιο ρεαλιστικά και αυθεντικά γίνεται. Συνέθεσε εννέα μεγάλα μελοδραματικά έργα (συν ένα ακόμη που παρέμεινε ημιτελές) τα οποία συχνά επιλέγονταν για το παραστασιολόγιο ορισμένων εκ των σημαντικότερων ιταλικών (και όχι μόνο) λυρικών θεάτρων, παρουσιαζόμενα από σπουδαίους μελοδραματικούς θιάσους της εποχής. Από τα πρώτα, αλλά και πιο επιτυχημένα εξ αυτών, ήταν και η τρίπρακτη όπερα (χαρακτηριζόμενη και ως "μουσικός μύθος σε τρεις πράξεις") "Flora Mirabilis",  σε λιμπρέτο του Ferdinando Fontana (1850-1919), συνεργάτη και του Puccini. 

Η ιστορία της "Flora Mirabilis" διαδραματίζεται στη μεσαιωνική Σουηδία και βρίθει συμβολισμών και αλληγοριών. Πρωταγωνιστικοί χαρακτήρες η όμορφη Λύδη, ο πατέρας της πρίγκιπας Χριστιανός και ο Βάλδος, σε καταστάσεις που θυμίζουν παραμύθι: Ανθρώπινοι έρωτες και ίντριγκες συνδυάζονται  με μεταμορφώσεις, πνεύματα του δάσους και μάγια που παίρνουν την ανθρώπινη λογική, ενώ το κακό και το καλό συμβολίζονται με τον βαρύ χειμώνα και την ανθοφόρα άνοιξη, αντίστοιχα.

Η πρεμιέρα του έργου έλαβε χώρα στο Θέατρο Carcano του Μιλάνου, τον Μάιο του 1886. Το έργο μάλιστα επελέγη για να κλείσει εκείνη την οπερατική σαιζόν εκεί. Τους αμέσως επόμενους μήνες η "Flora Mirabilis" γνώρισε σημαντικότατη διάδοση στον ιταλόφωνο χώρο με παραστάσεις σε Ρώμη, Ανκόνα, Τορίνο, αλλάκαι στο περίφημο θέατρο La Scala του Μιλάνου, πριν ξεκινήσει μια διεθνή πορεία με σταθμούς όπως Κολωνία, Νίκαια, Κόρδοβα, Κωνσταντινούπολη, Βιέννη κ.ά. έως και τα τέλη του 19ου αιώνα. Με αφορμή, μάλιστα, την επιτυχία που γνώρισε η όπερα "Flora Mirabilis”, ο Σαμάρας επιτιμοποιήθηκε από την Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας (Παλαιά).

Στον ελληνικό χώρο το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Θέατρο San Giacomo της Κέρκυρας τον Φεβρουάριο του 1889, με κοινό, τοπικό Τύπο και Φορείς του νησιού να αποθεώνουν τον Σαμάρα για το μελόδραμά του αυτό. “Ζήτω ο Σαμάρας, Έλλην μουσουργός, ο συνθέτης της Φλώρας”, ανεγράφετο τότε χαρακτηριστικώς. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς άλλωστε, η "Flora Mirabilis" ανέβηκε και στο Δημοτικό Θέατρο Αθηνών. 

Έκτοτε, με εξαίρεση ορισμένα αποσπάσματά του, το έργο πέρασε στην αφάνεια με ελάχιστες, δυστυχώς, εξαιρέσεις. Σε μία εξ αυτών, η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσίασε σε ολοκληρωμένη μορφή την εν λόγω όπερα το 1979 σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, ενώ σε μορφή concertante παρουσιάστηκε και το 2011 στο πλαίσιο των "Ελληνικών Μουσικών Γιορτών".

Αντί επιλόγου

Θα θέλαμε να κλείσουμε με την ευχή - προτροπή, η αναγεννημένη "Flora Mirabilis" να παρουσιαστεί από την Ε.Λ.Σ. και σε άλλα μέρη της χώρας και απαραιτήτως, φυσικά, στην Κέρκυρα. Ελπίζουμε ότι τυχόν πρακτικοί λόγοι δεν θα σταθούν εμπόδιο σε κάτι τέτοιο. Κάλλιστα, ο Δήμος Κεντρικής Κέρκυρας θα μπορούσε να υποστηρίξει ένα τέτοιο εγχείρημα, ίσως εντάσσοντάς το και στον προγραμματισμό του Φεστιβάλ Κέρκυρας. Έτσι, θα αρχίσει να υλοποιείται και ο εξαγγελθείς εύλογος στόχος  "να επανατοποθετηθεί το έργο αυτό στο ευρωπαϊκό ρεπερτόριο της όπερας."

ΦΩΤΟ@ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΜΑΡΤΙΝΗΣ