Μνήμη Στέφανου Σγούρου
Δημήτρης Ζυμάρης
27 Δεκεμβρίου 2017
/ 09:02
Ο ιστορικός Δημήτρης Ζυμάρης γράφει για τον σπουδαίο κερκυραίο εικαστικό και συγγραφέα, που έφυγε από κοντά μας τον Αύγουστο.
Σήμερα, 27 Δεκεμβρίου, ημέρα γιορτής του Αγίου Στεφάνου, το Δ.Σ. της Δημοτικής Πινακοθήκης Κερκύρας, με μια συγκινητική και συμβολική κίνηση, αποδίδει μια οφειλόμενη τιμή στον μεγάλο κερκυραίο υδατογράφο Στέφανο Σγούρο: κοσμεί την μόνιμη έκθεση με το έργο του Φαληράκι. Ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος έφυγε από κοντά μας, πλήρης ημερών, την τελευταία ημέρα του περασμένου καλοκαιριού, στις 31 Αυγούστου του 2017.
Τα πρώτα του χρόνια
Ο Στέφανος Σγούρος γεννήθηκε το 1924 στην λατρεμένη του Κορακιάνα, σε μια εποχή που ο κόσμος ήταν πολύ διαφορετικός από τον σημερινό. Εκεί αντίκρισε για πρώτη φορά την άφατη μαγεία του κερκυραϊκού τοπίου κι εκεί έζησε τα παιδικά του χρόνια, κοντά στον πατέρα του και μεγάλο του δάσκαλο, Διονύσιο Σγούρο (1887-1977), τον γέρο του, όπως συχνά έλεγε, τον άνθρωπο που πρώτος τού αποκάλυψε τη συναρπαστική Τέχνη της Ζωγραφικής.
Ο Στέφανος Σγούρος έζησε και χαλυβδώθηκε μέσα σε όλες τις δυσκολίες της γενιάς του. Πέρασε τα σκοτεινά χρόνια της Ιταλογερμανικής κατοχής κυρίως στην Κορακιάνα, όπου, μέσα από τα πολλά διαβάσματά του, μυήθηκε στις ριζοσπαστικές ιδέες του καιρού του, και πίστεψε στη μεγάλη ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο. Λίγο μετά την απελευθέρωση, κλήθηκε να υπηρετήσει τον ελληνικό στρατό στον αδελφοκτόνο εμφύλιο πόλεμο. Βαδίζοντας στα βουνά του Γράμμου, βασανιζόταν ο ίδιος, γιατί ένιωθε αγάπη κι αλληλεγγύη για τους αδελφούς του που βρίσκονταν απέναντί του. Οι μνήμες του από εκείνα τα χρόνια τον σημάδευσαν για πάντα κι είναι αποτυπωμένες σε ευάριθμα εικαστικά έργα του αυτής της περιόδου, καθώς και στην ποιητική του συλλογή Το Τραγούδι του Πολέμου.
Σπουδές και μόνιμη εγκατάσταση στην Κέρκυρα
Αν και είχε ήδη ξεδιπλώσει το πηγαίο του ταλέντο, μόλις απολύθηκε από τον ελληνικό στρατό, σπούδασε ζωγραφική στο Ινστιτούτο Volontà της Ρώμης, από το οποίο αποφοίτησε με τιμητικούς τίτλους το 1952. Έκτοτε, εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Κέρκυρα και δεν την εγκατέλειψε ποτέ!
Φιλοπρόοδος, καθώς ήταν, εκτός από την επαγγελματική του ενασχόληση με τη ζωγραφική, υποστήριξε κάθε είδους καλλιτεχνική δραστηριότητα. Έτσι, μαζί με τον πρώην Δήμαρχο Κερκυραίων, κ. Γιάννη Κούρκουλο, ήταν ένας από τους Κορακιανίτες που πρωτοστάτησαν με πάθος στην ίδρυση της Φιλαρμονικής της Κορακιάνας και διετέλεσε μάλιστα αντιπρόεδρος του πρώτου Διοικητικού της Συμβουλίου.
Ο Στέφανος Σγούρος ένιωθε υπερήφανος για την κερκυραϊκή του ταυτότητα. Έδινε, όμως, σε αυτήν την αίσθηση της υπερηφάνειας, κυριότατα τον χαρακτήρα του καθήκοντος απέναντι στη βαριά παρακαταθήκη του Τόπου του. Γι’ αυτό τον λόγο υπήρξε, από συνειδητή επιλογή, πιστός και αξιότατος συνεχιστής της φημισμένης παράδοσης της Κερκυραϊκής Σχολής υδατογραφίας, αλλά και της ελαιογραφίας, καθώς και της Σχολής της κερκυραϊκής αγιογραφίας, που μετρά τουλάχιστον τρεις πολύ δημιουργικούς αιώνες ζωής. Δεκάδες εκκλησίες του νησιού μας είναι ιστορημένες από εκείνον (για παράδειγμα η Υ.Θ. Οδηγήτρια Αγίων Θεοδώρων Λευκίμμης, η Υ.Θ. Οδηγήτρια Πέλεκα, ο Παντοκράτορας Ευροπούλων, ο Άγιος Σπυρίδωνας Σαρόκου, ο Άγιος Νικόλαος Κορακιάνας κ.α.) και πάμπολλα έργα του, σε πολλά δημόσια και ιδιωτικά κτήρια, θέλγουν τα βλέμματά μας.
Γέννημα - θρέμμα ο ίδιος της κερκυραϊκής αγροτιάς, που δεν την απαρνήθηκε ποτέ του, απαθανάτισε με τον χρωστήρα του όψεις του αγροτικού κόσμου της Κέρκυρας και του καθημερινού αγώνα της επιβίωσής του. Η λατρεία του για την κερκυραϊκή φύση και την αρχιτεκτονική του νησιού μας, για την ηρεμία που αυτές αντανακλούν, καθώς και για τον αρμονικό «διάλογο» που αναπτύσσεται μεταξύ τους, αποδίδεται με απαράμιλλη ακρίβεια και καθαρότητα στις ζωγραφιές του, που καθρεφτίζουν, άλλωστε, τα κύρια στοιχεία της προσωπικότητάς του.
Έργα του είχε την ευκαιρία να παρουσιάσει σε διάφορες εκθέσεις. Η πρώτη του ατομική έκθεση πραγματοποιήθηκε στο ξενοδοχείο Corfu Palace το 1956, ενώ ακολούθησε η συμμετοχή του σε δεκάδες ομαδικές εκθέσεις, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Σημαντική ήταν η αναδρομική έκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη το 2005, ενώ η τελευταία του ατομική έκθεση παρουσιάστηκε στην Πινακοθήκη Λέανδρος Σπαρτιώτης, στην Πρέβεζα, το 2011.
Η συγγραφική του παραγωγή
Ως ανήσυχο κι ακούραστο πνεύμα, καταπιάστηκε και με την Τέχνη του Λόγου και κατέλειπε αξιόλογο συγγραφικό έργο. Υπερασπίστηκε με σθένος την παραδοσιακή Κερκυραϊκή Σχολή, για την οποία φρόντισε να γράψει ό,τι ήξερε, μετουσιώνοντας σε πράξη τα διδάγματα των δασκάλων του και τις παρακαταθήκες του χώρου του.
Εκτός από τα δημοσιευμένα του έργα Η Βοσκοπούλα (1948), Τραγούδια της Μοναξιάς (1960), Επαγγελματισμός και Τέχνη (1981), Τέχνη και Καλλιτέχνες στον κοινωνικό χώρο (1983), Η υδατογραφία (1995), Η ζωγραφική των λέξεων (2003), Κερκυραίοι Ζωγράφοι 19ος-20ος αιώνας (2004), Το Τραγούδι του Πολέμου (2014), Το Τραγούδι του Χορού και του Έρωτα (2016), άφησε πίσω του δεκάδες άρθρα σε κορφιάτικες εφημερίδες (κυρίως στον Κόρακα, την εφημερίδα του χωριού του), καθώς και αδημοσίευτο λογοτεχνικό έργο.
Η ζωγραφική των λέξεων, ίσως είναι ο πιο αντιπροσωπευτικός τίτλος των βιβλίων του, γιατί ακριβώς συνδυάζει αξεδιάλυτα τον λόγο και την εικόνα. Παράλληλα, το τελευταίο βιβλίο του Το Τραγούδι του Χορού και του Έρωτα, (ένα απάνθισμα κερκυραϊκών δημοτικών τραγουδιών με μια δική του εισαγωγή-ανάλυση), αποτελεί ένα διαρκές κάλεσμα στην ίδια τη Ζωή και στις χαρές της, στο οποίο συμπυκνώνεται το απόσταγμα ζωής, που εκπέμπει το έργο του!
Η Τέχνη της προσφοράς
Ο Στέφανος Σγούρος συχνά έλεγε ότι η Τέχνη είναι ενιαία και πανανθρώπινη. Αυτή την Τέχνη, της προσφοράς στον Τόπο και στους ανθρώπους, εφάρμοσε πάντοτε, σε όλη τη γεμάτη κι ενδιαφέρουσα ζωή του. Ευτύχησε να έχει αναγνωριστεί ευρύτατα το έργο του, όσο βρισκόταν εκείνος στη ζωή, και να τιμηθεί από δεκάδες σημαντικούς φορείς της Πατρίδας μας. Απέκτησε μια ξεχωριστή θέση, σταθμό αναφοράς για όλους τους σύγχρονους και μεταγενέστερους επτανήσιους ζωγράφους και όχι μόνο. Απήλαυσε την αγάπη όσων τον γνώρισαν αλλά και την καθολική κοινωνική αποδοχή. Παρά τη φήμη του, όμως, κατάφερε να παραμείνει απλός, σεμνός και ανεπιτήδευτος. Είχε πάντα ένα σπίτι ανοιχτό και φιλόξενο και με χαμόγελο ανταποκρινόταν σε όποιον του ζητούσε βοήθεια κι υποστήριξη.
Κυρίως, όμως, ευτύχησε να σταθεί σε όλα δίπλα του, μονάκριβη σύντροφος της ζωής του, η σύζυγός του Κατερίνα, που του χάρισε τις δυο του κόρες Αννίτα και Μαντώ, με δυο θαυμάσιες οικογένειες.
Ο Στέφανος Σγούρος με τον χρωστήρα και με την γραφίδα του, ανταποδίδοντας επάξια το ανεπανάληπτο δώρο της ζωής, άφησε ανεξίτηλο στον Τόπο το πνευματικό και εικαστικό του αποτύπωμα. Άξιος πρεσβευτής της Κέρκυρας στο διηνεκές, θα συνεχίσει, μέσα από το έργο του, να συμμετέχει στη συλλογική ζωή του νησιού μας, με διάφορους τρόπους, όπως όταν οι Σκόλες με τις ήρεμες μορφές των Αγίων που έχει ιστορήσει, θα στρατεύουν, κατά τη διάρκεια των λιτανειών, στην κερκυραϊκή ύπαιθρο και στους δρόμους της πόλης μας.
Δημήτρης Κ. Ζυμάρης
Ιστορικός - Φιλόλογος,
Γραμματέας Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας
Δείτε φωτογραφίες από την εκδήλωση εδώ
Τα πρώτα του χρόνια
Ο Στέφανος Σγούρος γεννήθηκε το 1924 στην λατρεμένη του Κορακιάνα, σε μια εποχή που ο κόσμος ήταν πολύ διαφορετικός από τον σημερινό. Εκεί αντίκρισε για πρώτη φορά την άφατη μαγεία του κερκυραϊκού τοπίου κι εκεί έζησε τα παιδικά του χρόνια, κοντά στον πατέρα του και μεγάλο του δάσκαλο, Διονύσιο Σγούρο (1887-1977), τον γέρο του, όπως συχνά έλεγε, τον άνθρωπο που πρώτος τού αποκάλυψε τη συναρπαστική Τέχνη της Ζωγραφικής.
Ο Στέφανος Σγούρος έζησε και χαλυβδώθηκε μέσα σε όλες τις δυσκολίες της γενιάς του. Πέρασε τα σκοτεινά χρόνια της Ιταλογερμανικής κατοχής κυρίως στην Κορακιάνα, όπου, μέσα από τα πολλά διαβάσματά του, μυήθηκε στις ριζοσπαστικές ιδέες του καιρού του, και πίστεψε στη μεγάλη ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο. Λίγο μετά την απελευθέρωση, κλήθηκε να υπηρετήσει τον ελληνικό στρατό στον αδελφοκτόνο εμφύλιο πόλεμο. Βαδίζοντας στα βουνά του Γράμμου, βασανιζόταν ο ίδιος, γιατί ένιωθε αγάπη κι αλληλεγγύη για τους αδελφούς του που βρίσκονταν απέναντί του. Οι μνήμες του από εκείνα τα χρόνια τον σημάδευσαν για πάντα κι είναι αποτυπωμένες σε ευάριθμα εικαστικά έργα του αυτής της περιόδου, καθώς και στην ποιητική του συλλογή Το Τραγούδι του Πολέμου.
Σπουδές και μόνιμη εγκατάσταση στην Κέρκυρα
Αν και είχε ήδη ξεδιπλώσει το πηγαίο του ταλέντο, μόλις απολύθηκε από τον ελληνικό στρατό, σπούδασε ζωγραφική στο Ινστιτούτο Volontà της Ρώμης, από το οποίο αποφοίτησε με τιμητικούς τίτλους το 1952. Έκτοτε, εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Κέρκυρα και δεν την εγκατέλειψε ποτέ!
Φιλοπρόοδος, καθώς ήταν, εκτός από την επαγγελματική του ενασχόληση με τη ζωγραφική, υποστήριξε κάθε είδους καλλιτεχνική δραστηριότητα. Έτσι, μαζί με τον πρώην Δήμαρχο Κερκυραίων, κ. Γιάννη Κούρκουλο, ήταν ένας από τους Κορακιανίτες που πρωτοστάτησαν με πάθος στην ίδρυση της Φιλαρμονικής της Κορακιάνας και διετέλεσε μάλιστα αντιπρόεδρος του πρώτου Διοικητικού της Συμβουλίου.
Ο Στέφανος Σγούρος ένιωθε υπερήφανος για την κερκυραϊκή του ταυτότητα. Έδινε, όμως, σε αυτήν την αίσθηση της υπερηφάνειας, κυριότατα τον χαρακτήρα του καθήκοντος απέναντι στη βαριά παρακαταθήκη του Τόπου του. Γι’ αυτό τον λόγο υπήρξε, από συνειδητή επιλογή, πιστός και αξιότατος συνεχιστής της φημισμένης παράδοσης της Κερκυραϊκής Σχολής υδατογραφίας, αλλά και της ελαιογραφίας, καθώς και της Σχολής της κερκυραϊκής αγιογραφίας, που μετρά τουλάχιστον τρεις πολύ δημιουργικούς αιώνες ζωής. Δεκάδες εκκλησίες του νησιού μας είναι ιστορημένες από εκείνον (για παράδειγμα η Υ.Θ. Οδηγήτρια Αγίων Θεοδώρων Λευκίμμης, η Υ.Θ. Οδηγήτρια Πέλεκα, ο Παντοκράτορας Ευροπούλων, ο Άγιος Σπυρίδωνας Σαρόκου, ο Άγιος Νικόλαος Κορακιάνας κ.α.) και πάμπολλα έργα του, σε πολλά δημόσια και ιδιωτικά κτήρια, θέλγουν τα βλέμματά μας.
Γέννημα - θρέμμα ο ίδιος της κερκυραϊκής αγροτιάς, που δεν την απαρνήθηκε ποτέ του, απαθανάτισε με τον χρωστήρα του όψεις του αγροτικού κόσμου της Κέρκυρας και του καθημερινού αγώνα της επιβίωσής του. Η λατρεία του για την κερκυραϊκή φύση και την αρχιτεκτονική του νησιού μας, για την ηρεμία που αυτές αντανακλούν, καθώς και για τον αρμονικό «διάλογο» που αναπτύσσεται μεταξύ τους, αποδίδεται με απαράμιλλη ακρίβεια και καθαρότητα στις ζωγραφιές του, που καθρεφτίζουν, άλλωστε, τα κύρια στοιχεία της προσωπικότητάς του.
Έργα του είχε την ευκαιρία να παρουσιάσει σε διάφορες εκθέσεις. Η πρώτη του ατομική έκθεση πραγματοποιήθηκε στο ξενοδοχείο Corfu Palace το 1956, ενώ ακολούθησε η συμμετοχή του σε δεκάδες ομαδικές εκθέσεις, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Σημαντική ήταν η αναδρομική έκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη το 2005, ενώ η τελευταία του ατομική έκθεση παρουσιάστηκε στην Πινακοθήκη Λέανδρος Σπαρτιώτης, στην Πρέβεζα, το 2011.
Η συγγραφική του παραγωγή
Ως ανήσυχο κι ακούραστο πνεύμα, καταπιάστηκε και με την Τέχνη του Λόγου και κατέλειπε αξιόλογο συγγραφικό έργο. Υπερασπίστηκε με σθένος την παραδοσιακή Κερκυραϊκή Σχολή, για την οποία φρόντισε να γράψει ό,τι ήξερε, μετουσιώνοντας σε πράξη τα διδάγματα των δασκάλων του και τις παρακαταθήκες του χώρου του.
Εκτός από τα δημοσιευμένα του έργα Η Βοσκοπούλα (1948), Τραγούδια της Μοναξιάς (1960), Επαγγελματισμός και Τέχνη (1981), Τέχνη και Καλλιτέχνες στον κοινωνικό χώρο (1983), Η υδατογραφία (1995), Η ζωγραφική των λέξεων (2003), Κερκυραίοι Ζωγράφοι 19ος-20ος αιώνας (2004), Το Τραγούδι του Πολέμου (2014), Το Τραγούδι του Χορού και του Έρωτα (2016), άφησε πίσω του δεκάδες άρθρα σε κορφιάτικες εφημερίδες (κυρίως στον Κόρακα, την εφημερίδα του χωριού του), καθώς και αδημοσίευτο λογοτεχνικό έργο.
Η ζωγραφική των λέξεων, ίσως είναι ο πιο αντιπροσωπευτικός τίτλος των βιβλίων του, γιατί ακριβώς συνδυάζει αξεδιάλυτα τον λόγο και την εικόνα. Παράλληλα, το τελευταίο βιβλίο του Το Τραγούδι του Χορού και του Έρωτα, (ένα απάνθισμα κερκυραϊκών δημοτικών τραγουδιών με μια δική του εισαγωγή-ανάλυση), αποτελεί ένα διαρκές κάλεσμα στην ίδια τη Ζωή και στις χαρές της, στο οποίο συμπυκνώνεται το απόσταγμα ζωής, που εκπέμπει το έργο του!
Η Τέχνη της προσφοράς
Ο Στέφανος Σγούρος συχνά έλεγε ότι η Τέχνη είναι ενιαία και πανανθρώπινη. Αυτή την Τέχνη, της προσφοράς στον Τόπο και στους ανθρώπους, εφάρμοσε πάντοτε, σε όλη τη γεμάτη κι ενδιαφέρουσα ζωή του. Ευτύχησε να έχει αναγνωριστεί ευρύτατα το έργο του, όσο βρισκόταν εκείνος στη ζωή, και να τιμηθεί από δεκάδες σημαντικούς φορείς της Πατρίδας μας. Απέκτησε μια ξεχωριστή θέση, σταθμό αναφοράς για όλους τους σύγχρονους και μεταγενέστερους επτανήσιους ζωγράφους και όχι μόνο. Απήλαυσε την αγάπη όσων τον γνώρισαν αλλά και την καθολική κοινωνική αποδοχή. Παρά τη φήμη του, όμως, κατάφερε να παραμείνει απλός, σεμνός και ανεπιτήδευτος. Είχε πάντα ένα σπίτι ανοιχτό και φιλόξενο και με χαμόγελο ανταποκρινόταν σε όποιον του ζητούσε βοήθεια κι υποστήριξη.
Κυρίως, όμως, ευτύχησε να σταθεί σε όλα δίπλα του, μονάκριβη σύντροφος της ζωής του, η σύζυγός του Κατερίνα, που του χάρισε τις δυο του κόρες Αννίτα και Μαντώ, με δυο θαυμάσιες οικογένειες.
Ο Στέφανος Σγούρος με τον χρωστήρα και με την γραφίδα του, ανταποδίδοντας επάξια το ανεπανάληπτο δώρο της ζωής, άφησε ανεξίτηλο στον Τόπο το πνευματικό και εικαστικό του αποτύπωμα. Άξιος πρεσβευτής της Κέρκυρας στο διηνεκές, θα συνεχίσει, μέσα από το έργο του, να συμμετέχει στη συλλογική ζωή του νησιού μας, με διάφορους τρόπους, όπως όταν οι Σκόλες με τις ήρεμες μορφές των Αγίων που έχει ιστορήσει, θα στρατεύουν, κατά τη διάρκεια των λιτανειών, στην κερκυραϊκή ύπαιθρο και στους δρόμους της πόλης μας.
Δημήτρης Κ. Ζυμάρης
Ιστορικός - Φιλόλογος,
Γραμματέας Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας
Δείτε φωτογραφίες από την εκδήλωση εδώ
