Νίκος Μάμαλος - Πόσο Κερκυραίος έγινε ο Άγιος;
Όπως παρατηρεί ο μεγάλος λαογράφος Κωνσταντίνος Ρωμαίος, η παράδοση ότι ο Άγιος Σπυρίδωνας βγαίνει τα βράδια από τη λάρνακα του και περνώντας πάνω από θάλασσες και στεριές, χαλάει τα υποδήματα του (φέρνοντας πίσω ακόμα και φύκια!), έχει το αντίστοιχό της σε λατρευτικές δοξασίες της Μεσογείου και συγκεκριμένα στη λατρεία του Περσέα στην Αίγυπτο.
Το ερώτημα
Η επίδραση της λατρείας του Αγίου Σπυρίδωνα στην Κέρκυρα είναι κάτι που πανθομολογείται καθώς είναι ορατή σε όλες τις πτυχές της. Η επιστημονική έρευνα μάλιστα εμπλουτίζεται συνεχώς και φέρνει στην επιφάνεια νέα πορίσματα-όπως π.χ. αυτή του Καθηγητή του Ι.Π. Θεοδόση Νικολαΐδη. Η αντιστροφή του ερωτήματος δεν υπολείπεται ενδιαφέροντος: πόσο επηρέασε τη λατρεία του Αγίου η πρότερη χριστιανική και προχριστιανική κερκυραϊκή παράδοση;
Εβδομήντα χρόνια μετά τον Ν. Πολίτη
Τον Νοέμβριο του 1973 ο Κωνσταντίνος Ρωμαίος εκδίδει το πολυσέλιδο έργο «Το Αθάνατο Νερό». Στον πρόλογο αποκαλύπτει με παρρησία τον σκοπό του: να αποδείξει επιστημονικά ότι «τα εδαφολογικά στρώματα του νεοελληνικού λαϊκού πολιτισμού» ανάγονται σε χρόνους έως την 8η χιλιετία π.Χ! Για να το πετύχει παρουσιάζει 80 διαφορετικές λαογραφικές παραδόσεις βασισμένος στις μνημειώδεις «Παραδόσεις» του Νικολάου Πολίτη, δηλαδή σε 1013 αφηγήσεις και στους 644 σχολιασμούς αυτών. Ο Κ. Ρωμαίος αναλύει τη σημασία της «Βίβλου» της Ελληνικής Λαογραφίας αλλά δεν διστάζει να μετρηθεί δίπλα της περιγράφοντας το πώς θα τη συμπληρώσει: θα προσθέσει νέους θρύλους και θα επανερμηνεύσει όσους δεν μπόρεσε ο Μεσσήνιος Λαογράφος.
Tο ενδιαφέρον στην περίπτωσή μας εντοπίζεται στην παράδοση των πτήσεων του Αγίου Σπυρίδωνα που αναλύει ο Κ. Ρωμαίος σε σύντομο κείμενο με τον τίτλο «Ο Άγιος Σπυρίδωνας στην Κέρκυρα». Την παράδοση για τα πασουμάκια του Αγίου ο Ν. Πολίτης την παραθέτει ως εξής το 1904:
«Ο Άγιος Σπυρίδωνας πολλαίς φοραίς βγαίνει από την εκκλησία του στην Κέρκυρα που είναι το λείψανό του, και γυρίζει τη θάλασσα και τη στεριά, για να κάμη καλά, και να βοηθήση κείνους που τον επικαλούνται. Γι’ αυτό χαλάει τα υποδήματά του και είναι αναγκασμένοι να του τ’ αλλάζουν κάθε τόσο».
O Ρωμαίος χτίζει πάνω αυτή τη θεωρία του: Όπως ο Απόλλωνας ταξιδεύει στην Υπερβορεία αφήνοντας τους Δελφούς και όπως ο Άγιος Νικόλαος συντρέχει στους ναυτικούς παρόμοια ο Άγιος της Κέρκυρας αφήνει την εκκλησία του και βοηθά όσους έχουν ανάγκη. Η ερμηνεία των τριμμένων υποδημάτων του είναι ακόμα πιο τολμηρή: το πρότυπό της βρίσκεται στην αφήγηση του Ηροδότου για το κρυμμένο πέδιλο του ημίθεου Περσέα σε ναό του στην Αίγυπτο.
Η πανώλη ως Γοργώ
Έχοντας φτάσει έως εδώ είμαστε σε θέση να αποτολμήσουμε περαιτέρω υποθέσεις ξεκινώντας με το ερώτημα για την παρουσία του Περσέα στην Κέρκυρα. Το πεδίο έρευνας είναι τεράστιο. Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Περσέας με τη βοήθεια της Αθηνάς και του Ερμή αποκεφαλίζει τη Γοργώ και σώζει την Ανδρομέδα την κόρη της Κασσιόπης. Ο αρχαιολόγος (όχι ο Λαογράφος!) Κωνσταντίνος Ρωμαίος συνδέει το ίδιο το όνομα της Κέρκυρας/Κόρκυρας με τη τοπικά λατρευόμενη θεότητα Γόργυρα, δηλαδή τη Γοργώ σε μια αποκαλυπτική μελέτη στις αρχές του 20ου αιώνα. Και φυσικά είναι ο Άγιος που στα ιστορικά χρόνια νικά με τη σειρά του την πανώλη, μία επίσης δαιμονική μορφή. Αυτός βέβαια δεν έχει σπαθί αλλά στην ουρανία του ναού του παριστάνεται να κρατά ως όπλο τον σταυρό.
*Εκπαιδευτικός, Διδ. του Ιονίου Πανεπιστημίου
