Από τις Αργινούσες στο Κίεβο και την Μόσχα

Προχθές, 6.000 σοροί Ουκρανών στρατιωτών θα μεταφέρονταν στα πολεμικά σύνορα Ρωσίας-Ουκρανίας για να παραδοθούν στη χώρα τους. Όμως οι εν ζωή Ουκρανοί δεν ήταν εκεί! Όπως είπαν, δεν είχαν κλείσει κάποιο ραντεβού!! (Κατά την είδηση, που επιβεβαιώνεται από την παρουσία δημοσιογράφων διαφόρων χωρών, οι Ρώσοι μετέφεραν με ψυγεία τις σορούς 1.212 στρατιωτών, για να παραδοθούν τελικά συνολικά 6.000 για να ταφούν στην πατρίδα τους.)

Ήταν το 406 π.Χ., όταν οι Αθηναίοι νίκησαν τους Σπαρτιάτες στην ναυμαχία των Αργινουσών. Οι οκτώ Αθηναίοι στρατηγοί, που ηγήθηκαν της ναυμαχίας, όχι μόνο δεν τιμήθηκαν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους αλλά δικάσθηκαν και καταδικάσθηκαν με την εσχάτη των ποινών. Δεν είχαν φροντίσει να περισυλλέξουν τους 5.000 νεκρούς τους και αυτό θεωρήθηκε μεγίστη προσβολή στην πόλη.

Στους αιώνες που κύλησαν, λοιπόν, ανάμεσα σε χιλιάδες λησμονημένα πεδία μαχών, υπήρξε κάποτε ένας κόσμος όπου ο θάνατος δεν σήμαινε αφάνεια, αλλά μνήμη. Όπου ο νεκρός δεν ήταν απλώς ένα σώμα, αλλά ένα χρέος ιερό. Οι αρχαίοι Έλληνες, ακόμη και στη φλόγα του πολέμου, γνώριζαν πότε να σιγήσουν τα όπλα. Όχι από φόβο, αλλά από σεβασμό. Γνώριζαν ότι ανάμεσα στους ζωντανούς και τους νεκρούς μεσολαβεί ένα αόρατο νήμα που δεν κόβεται χωρίς συνέπειες.

Στη ναυμαχία των Αργινουσών, η Αθήνα νίκησε στη θάλασσα αλλά ηττήθηκε στην ψυχή. Οκτώ Αθηναίοι στρατηγοί, θριαμβευτές της μάχης, τιμωρήθηκαν όχι γιατί δεν πολέμησαν γενναία, αλλά γιατί δεν κατόρθωσαν να περισυλλέξουν τους νεκρούς τους. Δεν στάθηκαν αντάξιοι του ιερού καθήκοντος να τιμήσουν τους πεσόντες τους. Ο λαός, με φωνή αυστηρή και καρδιά πληγωμένη, τούς τιμώρησε όχι για το αποτέλεσμα – που άλλωστε ήταν νικηφόρο – αλλά για την αμέλεια της μνήμης.

Η συνήθεια των αρχαίων Ελλήνων να προχωρούν σε εκεχειρία για την περισυλλογή και ταφή των νεκρών τους αποτελεί μία από τις πιο χαρακτηριστικές εκφράσεις του πολιτισμού τους. Πολιτισμός σεβασμού προς τον άνθρωπο, τον ζωντανό και κυρίως τον νεκρό, ακόμη και σε συνθήκες πολέμου. Παρά τη σφοδρότητα των μαχών, οι αρχαίοι Έλληνες αναγνώριζαν την ιερότητα του νεκρού σώματος. Η ταφή δεν ήταν μόνο καθήκον, αλλά και ένδειξη τιμής προς τον πεσόντα πολεμιστή. Η ταφή ήταν απαραίτητη για να αναπαυθεί η ψυχή του νεκρού και να βρει τον δρόμο της προς τον Κάτω Κόσμο. Ο άταφος νεκρός θεωρείτο βαρύτατο αμάρτημα.

Στην ‘Αντιγόνη’ του Σοφοκλή, βλέπουμε την αντιπαράθεση ανάμεσα στον ανθρώπινο νόμο και τον άγραφο ηθικό νόμο. Ο βασιλιάς Κρέων απαγορεύει την ταφή του Πολυνείκη ως προδότη. Η Αντιγόνη θάβει τον αδελφό της, Πολυνείκη, παρά την απαγόρευση και ενώ γνωρίζει τις εις βάρος της τρομερές συνέπειες.

Ήταν ένας καιρός, λοιπόν, τότε, όπου η ζωή μετρούσε όσο και ο θάνατος, και η αξιοπρέπεια του νεκρού δεν παραδινόταν στη λήθη. Σήμερα, τα κύματα ξεβράζουν κορμιά που κανείς δεν μαζεύει και ούτε στρατηγοί τιμωρούνται ούτε λαοί εξεγείρονται. Οι νεκροί γίνονται στατιστικές γραμμένες με ψυχρά ψηφία. Τα ναυάγια μετατρέπονται σε ειδήσεις. Ποιος θα ζητήσει ευθύνη; Ποιος θα δώσει λόγο; Κανείς!

Ο σύγχρονος κόσμος καμώνεται τον πολιτισμένο, μα δεν σέβεται τον τελευταίο ύπνο του ανθρώπου. Εκεί που κάποτε οι αρχαίοι διέκοπταν τον πόλεμο για να μαζέψουν τους νεκρούς τους, σήμερα εμείς συνεχίζουμε τις απολαύσεις.

Κι όμως, η Αντιγόνη στέκει ακόμη στο φως της ιστορίας, δείχνοντάς μας ότι η ανυπακοή απέναντι στην εξουσία, που ξεχνά τον νεκρό, είναι πράξη τιμής. Και οι στρατηγοί των Αργινουσών - δίκαια ή άδικα - μας θυμίζουν πως κάποτε η ευθύνη δεν είχε πολιτικό χρώμα, αλλά ηθικό βάρος.

Η ερώτηση παραμένει: Μήπως πάψαμε να θεωρούμε τον άνθρωπο ιερό, ακόμα και όταν σωπαίνει για πάντα; Και το ερώτημα μεγαλώνει: Τι κόσμος είναι αυτός που δεν σταματά ούτε για να θάψει τους νεκρούς του;

Η Αντιγόνη στέκει ακόμη όρθια, στη σκοτεινιά της εποχής μας. Κρατά μια χούφτα χώμα και το ρίχνει στον άταφο αδελφό. Μόνη, μα ίσως αρκετή για να μας θυμίζει ότι, όπου λείπει ο σεβασμός προς τον νεκρό, αργά ή γρήγορα χάνεται και ο σεβασμός προς τον ζωντανό.

ΥΓ: Ηρόδοτος VΙΙ 228: «Μετά τη μάχη, οι Έλληνες έστησαν στη θέση των Θερμοπυλών μνημεία πάνω από τους πεσόντες. Στο ένα από αυτά αναγραφόταν: ‘Ω ξειν’, αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ότι τήδε κείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι./ Ξένε, πες στους Λακεδαιμονίους ότι εδώ κειτόμαστε, υπακούοντας στους νόμους τους.’ Κατασκευάστηκαν επίσης ξεχωριστά επιτύμβια μνημεία για τους Σπαρτιάτες και τους Θεσπιείς που σκοτώθηκαν, και ένα κοινό για όλους τους πεσόντες, που έλεγε ότι έπεσαν μαχόμενοι ηρωικά.»

ΦΩΤΟ ΑΡΧΕΙΟΥ