Επιστημονική και ηθική διαχείριση των εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης
Γράφει ο Πρύτανης του Ιονίου Πανεπιστημίου Ανδρέας Φλώρος
Στην πορεία της ιστορίας, η διαρκής εξέλιξη της έρευνας έχει συχνά δημιουργήσει διλήμματα και φαινόμενα αρνητικής κρίσης ή και αποδοχής των επιδράσεων των αποτελεσμάτων της, με σημαντική διαβάθμιση του εύρους των όποιων σχετικών αντιδράσεων μεταξύ εθνών, ηλικιακών ομάδων και γενικά κοινωνικο-πολιτικών πεποιθήσεων. Τα τελευταία χρόνια, η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογικής έρευνας έχει οδηγήσει σε μια νέα ψηφιακή εποχή, η οποία χαρακτηρίζεται από την ευκολία της πρόσβασης σε τεράστιους όγκους πληροφορίας και με ρυθμούς αλλαγών οι οποίοι ξεπερνούν τα ιστορικά τεκμηριωμένα δεδομένα περί χρονικού διαστήματος ομαλής ενσωμάτωσης των αλλαγών στον κοινωνικό ιστό.
Ο μεγάλος όγκος της διαθέσιμης πληροφορίας από την άλλη μεριά έχει συμβάλλει στην ανάπτυξη του τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης (ArtificialInitelligence, AI). H AI μετασχηματίζει τη διαθέσιμη πληροφορία, σε ένα πλαίσιο μίμησης της ανθρώπινης νόησης και συμπεριφοράς, οδηγώντας στην λήψη αποφάσεων με εφαρμογές σχεδόν σε όλο το εύρος της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ιατρική, αυτοκίνηση και τέχνη είναι μόνο μερικά παραδείγματα όπου κανείς συναντά εφαρμογές ΑΙ, πολύ καλά δομημένες και δύσκολα διακριτές από τον κοινό χρήστη.
Αυτή η ευρεία παρουσία της ΑΙ στην ανθρώπινη καθημερινότητα έχει ευλόγως δημιουργήσει διλήμματα που σχετίζονται κυρίαρχα με την ανάθεση στις μηχανές ενός ρόλου που εκτοπίζει τον παράγοντα άνθρωπο από την αλυσίδα της δημιουργικής σκέψης και αντίδρασης. Για παράδειγμα, η δημιουργική νοημοσύνη έχει ήδη χρησιμοποιηθεί στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων παραγωγών στο χώρο της οπτικοακουστικής βιομηχανίας, βοηθώντας ή ακόμα και υποκαθιστώντας τον καλλιτέχνη – δημιουργό, χωρίς το κοινό να το αντιλαμβάνεται. Όταν λοιπόν η ΑΙ μπορεί να παράγει αποφάσεις ή πρωτότυπο υλικό, συμβατό με την ανθρώπινη νόηση, το οποίο ο ίδιος ο άνθρωπος δεν μπορεί να διαχωρίσει ότι έχει παραχθεί από άνθρωπο ή μηχανή – η περίφημη μεθοδολογία του Alan Turing για την αξιολόγηση της ΑΙ – τότε οι επιπτώσεις ξεπερνούν τη σφαίρα του διλήμματος και η όλη αντιμετώπιση χρήζει μιας διαφορετικής θεώρησης.
Τα Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο βρίσκονται αυτήν την εποχή ενώπιον μιας τέτοιας πραγματικότητας. Έχοντας πλέον στη διάθεσή τους εργαλεία για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της λογοκλοπής στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής και ερευνητικής διαδικασίας - εγχείρημα που αρχικά δεν ήταν καθόλου εύκολο αν λάβει κανείς υπόψιν τον τεράστιο όγκο της διαθέσιμης αρχειακής πληροφορίας – νέες προκλήσεις δημιουργούνται από την εμφάνιση μηχανών ΑΙ οι οποίες μπορούν να επιδείξουν εντυπωσιακή ανθρώπινη συμπεριφορά σε διαλογικό και λεκτικό επίπεδο, οδηγούμενες από ερωτήσεις και βασιζόμενες για την εκπαίδευσή τους ακριβώς στον τεράστιο όγκο της πληροφορίας που είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο. Ένα τέτοιο παράδειγμα μηχανής ΑΙ είναι και το γνωστό πλέον ChatGPT, το πρώτο, αλλά όχι και το τελευταίο του είδους των chatbots τεχνητής νοημοσύνης που «απλά, απαντούν σαν άνθρωπος».
Οι συνέπειες της παρουσίας τέτοιων chatbots στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι ευνόητο γιατί έχουν δημιουργήσει αντιδράσεις σε διεθνές επίπεδο. Προφανής λόγος (και όχι ο μοναδικός) οι όποιες γραπτές εργασίες και δημοσιεύσεις των οποίων η πρωτοτυπία δεν θα μπορεί να ελεγχθεί πλέον με χρήση των εργαλείων περιορισμού της λογοκλοπής. Γραπτώς αποτυπωμένη γνώση η οποία όμως δεν ανήκει στον αξιολογούμενο / κρινόμενο φοιτητή/φοιτήτρια, επιστήμονα ή ερευνητή αλλά σε μια μηχανή. Με τον ρόλο του χρήστη της να περιορίζεται στην ακριβή διατύπωση του αρχικού ερωτήματος. Και πολλά ηθικά και δεοντολογικά ζητήματα να εγείρονται.
Πως πρέπει λοιπόν να αντιδράσουν τα Ελληνικά Πανεπιστήμια σε αυτήν την νέα πραγματικότητα; Η λογική της καθολικής απαγόρευσης μπορεί να λύσει το πρόβλημα; Μπορούμε να μιλάμε για απαγόρευση τέτοιων εφαρμογών, ενός «φαινομένου» μέσα σε ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον το οποίο εκπονεί έρευνα που εξελίσσει αυτό το φαινόμενο περαιτέρω; Η όποια τροποποίηση των κανόνων ηθικής και δεοντολογίας είναι αρκετή; Η απάντηση δεν είναι καθόλου προφανής. Τα Πανεπιστήμια, σε παγκόσμιο επίπεδο, οφείλουν όμως να αντιμετωπίσουν αυτή τη νέα πραγματικότητα εγκαίρως, πριν οι εξελίξεις τα προλάβουν. Για τον λόγο αυτό, στην προσεχή 102η Σύνοδο Πρυτάνεων που θα πραγματοποιηθεί στην Κέρκυρα, το θέμα θα συζητηθεί μεταξύ όλων των Ελληνικών Πανεπιστημίων για πρώτη φορά, θέτοντας την αφετηρία αντιμετώπισης μιας εξελισσόμενης πραγματικότητας που είναι σίγουρο ότι θα μας απασχολήσει.
* Καθηγητής Ανδρέας Φλώρος, Πρύτανης του Ιονίου Πανεπιστημίου, Προεδρεύων της 102ης Συνόδου Πρυτάνεων των Ελληνικών Πανεπιστημίων.
