Από δεύτερο χέρι

Στις 28 του περασμένου Νοέμβρη πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στην Αχαράβη η πρώτη γιορτή δωρεάν διάθεσης καινούργιου και ελαφρά μεταχειρισμένου ρουχισμού, προερχόμενου από γωνιές ανακύκλωσης.

Η υπερπαραγωγή και υπερκατανάλωση έτοιμων ενδυμάτων απ’ τη μια, κι η οικονομική και προσφυγική κρίση απ’ την άλλη, έφεραν στη ζωή μας σαν αντίβαρο την ανακύκλωση, τα ανταλλακτικά και χαριστικά παζάρια, τα καταστήματα και e-shops αγοράς-μεταπώλησης και τις εκδηλώσεις αρωγής και φιλανθρωπίας, με αντικείμενο μεταχειρισμένα ρούχα (second hand). Για την εξυπηρέτηση αναγκών ένδυσης. Για τον περιορισμό εξόδων, την απόκτηση χρημάτων, την επίτευξη κέρδους. Για αρωγή και αλληλεγγύη. Για τη μείωση των αποβλήτων της βιομηχανίας της μόδας, που τα τελευταία χρόνια επιταχύνεται περαιτέρω με την παραγωγή ρούχων φτηνών και μικρής διάρκειας (fast fashion). Για την εξοικονόμηση φυσικών πόρων και ενέργειας. Και φυσικά, για την προστασία του περιβάλλοντος. Ανάγκες και συνήθειες της εποχής μας, που έρχονται ως εξέλιξη των αναγκών και συνηθειών παλαιότερων εποχών.
   
Δεν είναι πολύ μακριά η εικόνα των γυναικών να μαντάρουν ευλαβικά τα ρούχα της οικογένειας, προπαντός τις κάλτσες και τα εσώρουχα, που καθώς φοριούνται καλυμμένα, δεν εκτίθενται στα βλέμματα και στα σχόλια. Το κουτί με τα είδη της ραπτικής ήταν απαραίτητο αξεσουάρ σε κάθε σπίτι, κι όχι μόνο για το ράψιμο ενός κουμπιού ή ενός στριφώματος. Και κάτω απ’ το κρεβάτι υπήρχε ο μπόγος με τα περισσέματα που έδινε η μοδίστρα για τα μπαλώματα.

Τα παιδικά ρούχα πέρναγαν απ’ τα μεγαλύτερα στα μικρότερα αδέρφια και ξαδέρφια ή στα παιδιά γειτόνων και γνωστών. Τα ρούχα των μεγάλων επιδιορθώνονταν και μεταποιούνταν συχνά, αλλάζοντας μήκος, πλάτος, σχέδιο και κάτοχο. Τα μάλλινα πλεχτά ξηλώνονταν και πλέκονταν ξανά, σε άλλα μεγέθη και σχέδια. Τα ξασπρισμένα ρούχα ξαναβάφονταν. Με τα παλιά βαμβακερά φτιάχνονταν πανιά καθαριότητας και κουζίνας. Τα ρετάλια γίνονταν μπροστοποδιές, καρεκλόπανα και μαξιλαροθήκες. Τα κουρέλια κόβονταν σε λουρίδες, κι ύφαιναν με αυτά στον αργαλειό ή έπλεκαν με το βελονάκι στρωσίδια και πατάκια. Τα παλιόρουχα φυλάγονταν για τις αγροτικές, τις οικοδομικές και τις άλλες βαριές δουλειές.

Τίποτα δεν πετιόταν, αφού κι αυτά που ήταν εντελώς για πέταμα, χρησιμοποιούνταν για προσάναμμα στη φωτιά. Και δεν ήταν ντροπή να φοράς παλιά και μπαλωμένα ρούχα, συνήθως από μέσα, αλλά συχνά και απέξω. Και ιδίως αν ήσουν παιδί, οπότε τα δικαιολογούσε το παιγνίδι ή τα ‘κρυβε η σχολική ποδιά. Για τους περισσότερους τα καινούργια ρούχα, αν υπήρχαν, ήταν μονάχα για τις Κυριακές και γιορτές, την έξοδο για βόλτα, τα σπάνια ταξίδια και οπωσδήποτε για την επίσκεψη στο γιατρό.

Πού λεφτά για τακτική ανανέωση της γκαρνταρόμπας! Η κατανάλωση έφτανε μέχρι τα απαραίτητα. Όμως, τα υλικά ήταν φυσικά και τα ρούχα ποιοτικά, ραμμένα στα γούστα και στα μέτρα του καθενός, καθώς δεν είχαν εισβάλει ακόμα μαζικά στην αγορά ούτε τα συνθετικά υφάσματα, ούτε τα έτοιμα βιομηχανοποιημένα ενδύματα, ούτε τα φτιαγμένα και επεξεργασμένα με επικίνδυνες χημικές τοξικές ύλες και ουσίες είδη ρουχισμού.
 
Αυτή η αντίληψη και πρακτική είχε μπει στον κώδικα της ζωής των ανθρώπων του χτες, σε τέτοιο βαθμό, που ακόμα κι όταν τα οικονομικά της οικογένειάς τους βελτιώνονταν, αυτοί δύσκολα προσαρμόζονταν στις νέες συνθήκες. Μάλιστα, όσο ηλικιώνονταν, τόσο περισσότερο χρησιμοποιούσαν τα παλιά και μπαλωμένα μέχρι να λιώσουν, κι ας ήταν το σπίτι γεμάτο με όλα τα καλά. Κι όταν πέθαιναν, χρειάζονταν μέρες για να ξεκαθαριστεί κάθε γωνιά απ’ τη σαβούρα. Πώς να ξεριζώσεις συνήθειες μιας ζωής, αντιπροσωπευτικές μιας ολόκληρης εποχής, που έμαθε τους ανθρώπους να αναζητούν τρόπους διαβίωσης με το μικρότερο κόστος για τους ίδιους και για το πολύτιμο περιβάλλον τους.
 
Τότε, χωρίς να έχουν τη γνώση, η ίδια η ζωή τους δίδασκε την πράξη. Τώρα, ζώντας στον αναπτυγμένο techno-κόσμο μας, προσπαθούμε με τα μέσα που μας παρέχει η εποχή μας, να μάθουμε πράγματα που στο παρελθόν ήταν απλά κι αυτονόητα. Μα παρά τις φωτεινές εξαιρέσεις, δεν είμαστε και τόσο επιδεκτικοί. Κι όχι μόνον!

Τον τελευταίο μισό αιώνα, πολλά απ’ τα μεταχειρισμένα ρούχα που συγκεντρώνονται στις χώρες της αφθονίας για φιλανθρωπικούς σκοπούς, μετά το ξεδιάλεγμά τους καταλήγουν στις χώρες της στέρησης, κυρίως στη δυτική Αφρική. Εκεί ξεδιαλέγονται και πάλι, και πουλιούνται σε μεγάλα παζάρια - «ρούχα του λευκού νεκρού» τα λένε οι ντόπιοι -, ενώ τα άχρηστα στοιβάζονται σε χωματερές, όπου σχηματίζουν τοξικά βουνά, δίπλα σε ειδυλλιακά τοπία. Μέσα απ’ τη διαδικασία αυτή, οι πλούσιες χώρες ξεφορτώνονται τα απόβλητά τους στις μακρινές φτωχές χώρες, μαζί με τις καταστροφικές περιβαλλοντικές τους συνέπειες.

Είναι οι ίδιες, που αρπάζουν τον πλούτο αυτών των χωρών κι αφήνουν τους κατοίκους τους γυμνούς και νηστικούς, για να τους ντύσουν και ταΐσουν ύστερα με τα επικίνδυνα περισσεύματα της φιλανθρωπίας τους, ή αλλιώς, της πλεονεξίας και της κερδοσκοπίας τους. Ωστόσο, και η πώληση ρούχων από δεύτερο χέρι στα μεγάλα παζάρια της Αφρικής, με τα χρόνια μειώνεται, λόγω εισαγωγής πληθώρας φτηνών ρούχων απ’ την Άπω Ανατολή.
 
Στην εποχή μας, το ζητούμενο είναι η διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης και ανάλογου σχεδιασμού και θεσμικού πλαισίου, που να υπαγορεύει την πρόληψη, την εφαρμογή των αρχών της κυκλικότητας στη βιομηχανία κλωστοϋφαντουργίας, τον έλεγχο στην παραγωγή των ειδών ένδυσης, τη διευρυμένη και τη νομική ευθύνη του παραγωγού, την αντιμετώπιση της γρήγορης μόδας, τη μείωση της κατανάλωσης, την επαναχρησιμοποίηση, μεταποίηση και ανακύκλωση των ειδών ρουχισμού.
 
Σύμφωνα με την 2018/851 Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου της 30^ης/5/2018, που αφορά τα απόβλητα, τα κράτη μέλη της Ε.Ε. θα πρέπει να καθιερώσουν από την 1η Ιανουαρίου 2025 τη χωριστή συλλογή των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων. Όμως προς το παρόν, το 85% περίπου των ρούχων που παράγονται, καταλήγει στις χωματερές. Και ελάχιστο ποσοστό των ρούχων ανακυκλώνονται ως ενδύματα, λόγω και της ανεπάρκειας της αντίστοιχης τεχνολογίας. Με αυτά τα δεδομένα, η προσπάθεια ανακύκλωσης έχει πολύ μέλλον.
 
Στη χώρα μας, όσον αφορά την ανακύκλωση γενικώς, και του ρουχισμού ειδικότερα, επί χρόνια οι περισσότεροι δήμοι αδρανούν, το δημόσιο αδυνατεί να επιβάλλει κανόνες και ελέγχους στα συστήματα και στην αγορά της ανακύκλωσης, ενώ η αδιαφορία, η ασυδοσία κι η αδιαφάνεια αποτελούν σοβαρά εμπόδια στην εφαρμογή της.
 
Ο ν. 4819/2021 (ΦΕΚ 129/Α/23-7-21) για το πλαίσιο διαχείρισης των αποβλήτων, ενσωμάτωσε και τις 2018/851 και 2018/852 ευρωπαϊκές Οδηγίες. Κατά τη σχετική διαβούλευση, περιβαλλοντικές οργανώσεις επισήμαναν πολλά αρνητικά σημεία και σοβαρές παραλείψεις του νόμου αυτού. Και η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) εξέφρασε τον προβληματισμό, ότι ο νέος νόμος αναγνωρίζει τον κομβικό ρόλο των δήμων, αλλά με πολλές διατάξεις του φορτώνει την τοπική αυτοδιοίκηση με υποχρεώσεις, που θα επιβαρύνουν οικονομικά τους δήμους και τις τοπικές κοινωνίες δυσανάλογα, χωρίς αντίστοιχους πόρους για να ανταποκριθούν. 
 
Ούτως ή άλλως, η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση συνιστούν αναγκαίες δράσεις για το βιώσιμο μέλλον του ανθρώπου και του πλανήτη μας. Εν τω μεταξύ, εμείς τουλάχιστον οι καταναλωτές των προϊόντων ένδυσης - και όχι μόνον αυτών -, που επωμιζόμαστε το βάρος των αρνητικών συνεπειών της άκρατης κατανάλωσής τους παρότι έχουμε ασυγκρίτως μικρότερο μερίδιο ευθύνης απ’ αυτούς που τα παράγουν και μας τα «πλασάρουν», θα πιέζουμε αρμόδιους και υπεύθυνους προς τη σωστή κατεύθυνση. Και παράλληλα, θα εκφράζουμε την οικολογική και φιλανθρωπική ευαισθησία μας, με όποιους τρόπους έχουμε προς το παρόν στη διάθεσή μας, που πέρα απ’ την ατομική μείωση της κατανάλωσης, μπορεί να είναι και μια γιορτή, σαν κι αυτή που έγινε στην Αχαράβη, και ένα χαριστικό-ανταλλακτικό παζάρι, σαν κι αυτό που διοργανώνει τακτικά το Εναλλακτικό Εργαστήρι Κέρκυρας.-   
 
ΕΛΕΝΗ ΣΤΡΑΤΟΥΛΗ
Συν/χος δικηγόρος