Εμείς, αυτοί και ο αμίαντος

Αυτές τις μέρες κατατίθεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Περιφερειακό Πρόγραμμα 2021-2027 της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, προς μια πράσινη μετάβαση και για ένα βιώσιμο μέλλον στα Ιόνια Νησιά. Ωστόσο, τουλάχιστον στο νησί μας, υπάρχει ένας ύπουλος κίνδυνος για το ανθρωπογενές περιβάλλον και τη δημόσια υγεία, που παραβλέπεται και μένει έξω απ’ τους προγραμματισμούς και τις χρηματοδοτήσεις. Το όνομά του, αμίαντος!   
 
Τον Αύγουστο του 2020 υπέβαλα στις Δ/νσεις Περιβάλλοντος και Δημόσιας Υγείας της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων και του Δήμου Κεντρικής Κέρκυρας και Διαποντίων Νήσων αίτηση με θέμα «Αποξήλωση αμιάντου» και με το πιο κάτω ιστορικό:
 
«Στα δυτικά όρια του προαστίου ΜΑΝΤΟΥΚΙ της Κέρκυρας, από το παλιό γηροκομείο μέχρι και κάτω από το λόφο του Αβράμη, όπου βρίσκεται η οδός Ιωάννη Θεοτόκη (πρώην Αβραμίου) και η 11η πάροδος αυτής στην οποία κατοικώ, μετά τη μικρασιατική καταστροφή το 1922 εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες, στους οποίους παραχωρήθηκαν μικρές μονοκατοικίες. Από τα σπίτια αυτά, τα λεγόμενα «προσφυγικά», αρκετά υπάρχουν ακόμα, είτε παλιά και σε κακή κατάσταση είτε ανακαινισμένα. Επίσης, μεταγενέστερα, χτίστηκαν σε οικόπεδα της περιοχής αυτής κάποια ισόγεια και διώροφα ως επί το πλείστον κτίρια, κυρίως κατοικίες. Στην επισκευή των σπιτιών και στην κατασκευή των κτιρίων αυτών χρησιμοποιήθηκαν μέχρι και τις δεκαετίες του ’80 και ‘90 τα ευρέως διαδεδομένα φτηνά και ανθεκτικά κυματιστά φύλλα αμιαντοτσιμέντου, τα γνωστά ΕΛΛΕΝΙΤ, που κάλυψαν στέγες, αποθήκες, γκαράζ, πλυσταριά, βεράντες κλπ.

Έτσι σήμερα, σχεδόν σε κάθε κτίριο της ανωτέρω τουλάχιστον παρόδου υπάρχουν από τότε ένα η περισσότερα, μικρότερα ή μεγαλύτερα τεμάχια εμφανούς και εντελώς ακάλυπτου (ή καλυμμένου με κεραμίδια) ελλενίτ. Τα υλικά αυτά, μετά την απαγόρευση της εμπορίας και χρήσης κάθε είδους αμιάντου το 2005 λόγω της επικινδυνότητάς του, οι ιδιοκτήτες των κατοικιών, στην πλειοψηφία τους άνθρωποι με χαμηλό εισόδημα και χαμηλοσυνταξιούχοι, αδυνατούν οικονομικά να αντικαταστήσουν με άλλο υλικό, και μάλιστα με την επιβαλλόμενη χρονοβόρα και πολυδάπανη ειδική διαδικασία αποξήλωσης και απομάκρυνσης τους.

Πολύ περισσότερο, που δεν υπάρχουν στην Κέρκυρα εξειδικευμένες και αδειοδοτημένες εταιρείες για το σκοπό αυτό, ούτε στην Ελλάδα χώροι νόμιμης απόρριψης τέτοιων αποβλήτων.

Η μακρόχρονη οικονομική κρίση και τα μνημόνια που ακολούθησαν την απαγόρευση του αμιάντου, αλλά και η απρόβλεπτη οικονομική κάμψη λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού που βιώνουμε αυτή την περίοδο, καθιστούν απαγορευτική και εντελώς αδύνατη για τους οικονομικά εξαντλημένους ιδιοκτήτες οποιαδήποτε τέτοια διαδικασία, ακόμη κι όταν υπάρχει ανάγκη ή βούληση.
 
Η μεγαλύτερη και πιο επικίνδυνη εστία αμιάντου στην ίδια περιοχή, είναι το «Αποθηκευτικό κέντρο ελαιολάδου Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Κέρκυρας», ένα μεγάλο, διώροφο σχεδόν κτίριο σε χρήση, που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το δημοτικό σχολείο του Μαντουκιού και δίπλα στο 1ο ΕΠΑ.Λ και στο Νυχτερινό ΕΠΑ.Λ Κέρκυρας, και του οποίου το ισόγειο και ο όροφος καλύπτονται εξ ολοκλήρου, εδώ και πολλές δεκαετίες, με κυματιστά φύλλα αμιαντοτσιμέντου επιφάνειας πολλών τετραγωνικών μέτρων.
 
Είναι φανερό ότι από τη συγκέντρωση στην περιοχή αυτή τόσο μεγάλης ποσότητας επικίνδυνου αμιάντου, εκτεθειμένου επί χρόνια στις καιρικές συνθήκες, φθαρμένου και σε κάποιες περιπτώσεις κατεστραμμένου, που η κατάστασή του συνεχώς χειροτερεύει, προκαλείται σημαντική ρύπανση και υποβάθμιση του περιβάλλοντος, με σοβαρό κίνδυνο για την υγεία των μονίμων ιδίως κατοίκων αλλά και των μαθητών και εκπαιδευτικών των παρακείμενων σχολείων, από τις ίνες που απελευθερώνονται στον αέρα και εισπνέονται καταλήγοντας στους πνεύμονες.
 
Πολύ περισσότερο, που όποια αφαίρεση και απόρριψη ελλενίτ πραγματοποιείται από ιδιώτες, λόγω της άγνοιας, της αυστηρής διαδικασίας και προπάντων του δυσβάστακτου κόστους γίνεται όπως-όπως, χωρίς κανένα μέτρο προστασίας, «νύχτα», με το επικίνδυνο υλικό σπασμένο σε μικρότερα κομμάτια να καταλήγει στις «σούδες», τα ρέματα και τους σκουπιδότοπους στην ύπαιθρο της Κέρκυρας ή να χρησιμοποιείται σε πρόχειρες κατασκευές σε άλλα μέρη του νησιού, μεταφέροντας τον κίνδυνο παντού».
 
Με την αίτησή μου αυτή, επικαλούμενη και το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (Ε.Σ.Δ.Α) 2020-2030 (ΦΕΚ 185/Β΄/29-9-2020), το οποίο συμπεριλαμβάνει και τα επικίνδυνα απόβλητα και προτείνει μέτρα και μεθόδους για την πρόληψη και μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος από εκπομπές αμιάντου (Κεφάλαιο 5, πίνακες 58,60), χωρίς να διαχωρίζει τα απόβλητα σε δημόσια και ιδιωτικά, ζητώ από Δήμο και Περιφέρεια, σε συνεννόηση και με συνεργασία των υπηρεσιών τους:
 
«Να διενεργηθεί αυτοψία, ώστε να εντοπιστούν και να καταγραφούν όλες οι περιπτώσεις των φύλλων αμιάντου (ελλενίτ) στα κτίρια, κτίσματα και κατασκευές της περιοχής γύρω από την 11η παρ. Ιωάννη Θεοτόκη, μέχρι και το «Αποθηκευτικό κέντρο ελαιολάδου Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Κέρκυρας» και να ενημερωθώ για την ημέρα και ώρα που θα πραγματοποιηθεί.
 
Να διενεργηθούν τα δέοντα για την αποξήλωση, αφαίρεση και αποκομιδή τους ή για την κάλυψη και απομόνωσή τους με πάνελ, γυψοσανίδα ή άλλο κατάλληλο υλικό, αν δεν ενδείκνυται η αποξήλωσή τους, δηλαδή κατά περίπτωση, καθώς και για την μέτρηση των ινών αμιάντου στον αέρα και την εξυγίανση και αποκατάσταση του περιβάλλοντος χώρου
 
Να  διενεργηθούν τα δέοντα ώστε να καλυφθεί ολόκληρη η δαπάνη για τις παραπάνω και για όποιες άλλες σχετικές απαιτούμενες ενέργειες, με κοινοτικά ή κρατικά ή αυτοδιοικητικά κονδύλια, και οπωσδήποτε χωρίς καμία υποχρέωση, επιμέλεια, ευθύνη, συνέπεια και οικονομική επιβάρυνση των ιδιοκτητών των κτιρίων, κτισμάτων και κατασκευών, ιδιαίτερα των κατοικιών, που φέρουν το υλικό αυτό.
 
Να διενεργηθούν τα δέοντα ώστε να γίνει, όπου χρειάζεται και εκ του νόμου επιτρέπεται, η αντικατάσταση των φύλλων που θα αποξηλωθούν και αφαιρεθούν, με άλλο ενδεικνυόμενο υλικό και να καλυφθεί η σχετική δαπάνη με κοινοτικά ή κρατικά ή αυτοδιοικητικά κονδύλια, και οπωσδήποτε χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση των ιδιοκτητών».
 
Προς επίρρωση της αίτησής μου, ανέφερα ενδεικτικά το έργο αποξήλωσης, συσκευασίας και διαχείρισης στοιχείων αμιαντοτσιμέντου από το παλαιό δημόσιο εργοστάσιο άλατος των Αλυκών Μεσολογγίου, που προγραμματίστηκε από την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας σύμφωνα με τις υποδείξεις του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων, για τη μείωση της περιβαλλοντικής ρύπανσης και την προάσπιση της δημόσιας υγείας.
 
Την αίτηση αυτή υπέβαλα ευελπιστώντας να τεθεί σε κίνηση ο υπηρεσιακός μηχανισμός της τοπικής αυτοδιοίκησης ή όποιας άλλης αρμόδιας αρχής, όχι μόνο για την περιοχή Αβράμη, αλλά για όλο το «νέο» κομμάτι της πόλης και - γιατί όχι - για όλο το νησί, σε όποια μέρη του εντοπίζεται το πρόβλημα. Και «φιλοδοξώντας», με τη δημοσιοποίησή της, το ζήτημα της διαχείρισης του αμιάντου των κατασκευών στο νησί να τεθεί σε δημόσια συζήτηση/διαβούλευση και να εξελιχθεί σε κοινό αίτημα των κατοίκων της Κέρκυρας, που αν και είναι εκτεθειμένοι - λιγότερο ή περισσότερο - στον αμίαντο, δεν έχουν ίσως αντιληφθεί το μέγεθος της επικινδυνότητάς του σε βάθος χρόνου.
 
Ο αμίαντος είναι μια εξαιρετικά επικίνδυνη καρκινογόνα ουσία και η εισπνοή μικρών ινών από τη διατάραξη των προϊόντων του οδηγεί με την πάροδο του χρόνου σε ασθένειες όπως η αμιαντίαση, το μεσοθηλίωμα και άλλες μορφές καρκίνου, που εκδηλώνονται μετά από πολλά χρόνια. Ο κίνδυνος υπάρχει στην περίπτωση κοπής, διάτρησης, φθοράς και καταστροφής των υλικών αμιάντου, που απελευθερώνουν στον εισπνεόμενο αέρα αυξημένες συγκεντρώσεις ινών. Συνεπώς, ο κίνδυνος μεγαλώνει σε συνθήκες καιρικών, φυσικών και άλλων βίαιων φαινομένων και καταστροφικών γεγονότων, απ’ τα οποία πλήττονται και αμιαντοκατασκευές, που σπάζουν, ξέονται, συνθλίβονται και μετακινούνται, με αποτέλεσμα οι ίνες αμιάντου να εξαπλώνονται στο περιβάλλον.
 
Γι’ αυτούς τους λόγους, δήμοι και περιφέρειες διενεργούν κατά καιρούς και στη χώρα μας, με τον ενδεδειγμένο τρόπο, αποξηλώσεις αμιάντου από δημόσιους χώρους και κτίσματα, ιδίως εργοστάσια και σχολικά συγκροτήματα, όπως έχει γίνει στο παρελθόν και σε σχολεία της Κέρκυρας. Μα δεν είναι το ίδιο επικίνδυνο το ελλενίτ στη στέγη ενός δημόσιου σχολείου, με το ελλενίτ στις στέγες των ιδιωτικών κτιρίων δίπλα ακριβώς στο σχολείο και στο προαύλιό του, όπως στην περίπτωση της αίτησής μου;  
 
Βέβαια, και στην περίπτωση αυτή ισχύει η αρχή «Ο ρυπαίνων πληρώνει». Σύμφωνα δε με το άρθρο 48 του ν. 4819/2021 (ΦΕΚ 129/Α΄/23-7-2021), στο οποίο έχουν ενσωματωθεί και οι σχετικές ευρωπαϊκές οδηγίες, όλη η δαπάνη συλλογής και απομάκρυνσης του αμιάντου βαρύνει τον ιδιοκτήτη και τον επικαρπωτή, μετά από έλεγχο της αρμόδιας υπηρεσίας Περιβάλλοντος της Αποκεντρωμένης Διοίκησης. Και μόνον στην περίπτωση φυσικής καταστροφής, η δαπάνη βαρύνει το αρμόδιο Υπουργείο, με σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας και του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.

Δηλαδή το κράτος, υπό κανονικές συνθήκες επιρρίπτει στον ιδιώτη όλη την ευθύνη για τη διαχείριση ενός υλικού, που χρησιμοποιήθηκε νόμιμα, ευρέως και με άγνοια της επικινδυνότητάς του επί μισό σχεδόν αιώνα μέχρι την απαγόρευσή του, και που το ίδιο το κράτος επέτρεπε και καθυστερημένα απαγόρευσε, χωρίς όμως να φροντίσει και για τη δημιουργία δημόσιων υπηρεσιών αποξήλωσης/απομάκρυνσής του και χώρων ασφαλούς απόρριψής του! Η δημόσια συζήτηση για εγκατάσταση ΧΥΤΕΑ (ΧΥΤ Επικίνδυνων Αποβλήτων) στη Δυτική Μακεδονία (Ζιδάνι), που να εξυπηρετεί και ολόκληρη την Ελλάδα, είναι ακόμα ανοιχτή.  
 
Με αυτό το θεσμικό πλαίσιο, προκύπτουν εύλογα ερωτήματα, στα οποία καλούνται να απαντήσουν λαμβάνοντας θέση και αναλαμβάνοντας δράση οι τοπικές αρχές. Τι πρέπει να γίνει για την προστασία της δημόσιας υγείας και του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, αν υπάρχουν σε μια περιοχή συγκεντρωμένες μεγάλες ποσότητες αμιάντου σε ιδιωτικά ακίνητα, εκτεθειμένες επί σαράντα και πλέον έτη στις καιρικές και λοιπές φθοροποιές ή καταστροφικές συνθήκες, κοντά σε δρόμους, σχολεία και άλλους πολυσύχναστους δημόσιους χώρους, όταν η νόμιμη διαδικασία και το κόστος αφαίρεσης και απόρριψης είναι τόσο δυσβάστακτα για τους ιδιοκτήτες και επικαρπωτές, ιδιαίτερα τους οικονομικά ασθενέστερους, ώστε να είναι αδύνατη η ανάληψη απ’ αυτούς της σχετικής ευθύνης και δαπάνης; Είναι δίκαιο να επιβάλλονται κόστη και πρόστιμα στους πολίτες, όταν το κράτος δε διαθέτει τις απαραίτητες υποδομές και εγκαταστάσεις, τα μέσα και τις υπηρεσίες για τη διευκόλυνσή τους και για τον περιορισμό της δαπάνης τους;

Και τι γίνεται σε περιοχές που το τελευταίο διάστημα πλήττονται όλο και πιο συχνά από καταστροφικά φυσικά φαινόμενα (σεισμούς, πυρκαγιές, καταιγίδες, πλημμύρες) και ο συνολικός αριθμός των ελλενίτ σε ιδιωτικούς χώρους είναι επικίνδυνα μεγάλος, όπως στο νησί μας; Περιμένουμε να προκύψει το πρόβλημα, για να το αντιμετωπίσουμε εκ των υστέρων, όταν ήδη θα έχει προκληθεί και διαχυθεί η ρύπανση; Σχετικά, παραπέμπω στο αγωνιώδες αίτημα του Συλλόγου Σεισμοπαθών του χωριού Βρίσα προς το δήμο Λέσβου, το 2018. Πάντως, εγώ στην αίτησή μου δεν έχω λάβει μέχρι τώρα απάντηση! 
 
Ο κίνδυνος για τη δημόσια υγεία είναι ένας σοβαρότατος λόγος, ώστε δίπλα στο «φάκελο» για τα ΑΠΟΡΡΙΜΑΤΑ, να υπάρχει ανοιχτός και ένας «φάκελος» για τον ΑΜΙΑΝΤΟ, με στόχο τη μελέτη και την εφαρμογή μέτρων και μεθόδων για την πρόληψη και μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος από εκπομπές αμιάντου, καθώς και την εξασφάλιση χρηματοδότησής τους. Μέσα από μια διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης και συζήτησης με τις τοπικές κοινωνίες και τους εκπροσώπους τους, με κοινωνική συναίνεση και με γνώμονα την ελαχιστοποίηση της διαδικαστικής ταλαιπωρίας και της οικονομικής επιβάρυνσης των πολιτών.-
 
ΕΛΕΝΗ ΣΤΡΑΤΟΥΛΗ
Συν/χος δικηγόρος