Mon-Repos: Ζωντανό μνημείο φυσικής & ιστορικής αξίας
Γαρυφαλιά Μεταλληνού
03 Ιουνίου 2016
/ 22:18
Με αφορμή τις εθελοντικές δράσεις καθαρισμού του Μον-Ρεπό, τις ημέρες Πράσινων Πολιτιστικών Διαδρομών και τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας των Μουσείων με θέμα «Μουσεία και Πολιτιστικά Τοπία» αναζητήσαμε κάποιες παλιές, γνώριμες πληροφορίες για να επαναδιατυπώσουμε μία αναγκαιότητα μακροχρόνια, αυτή της προστασίας του ιδιαίτερου πολιτιστικού και φυσικού τοπίου του κτήματος Mon-Repos.
Είναι γνωστό ότι το ενδιαφέρον για την Βοτανική επιστήμη στην Κέρκυρα τεκμηριώνεται με την θεσμοθέτηση ομώνυμης έδρας στην Ιόνιο Ακαδημία αλλά και την λειτουργία βοτανικού κήπου στην Γαρίτσα το 1824 με 4.000 είδη φυτών. Τα φυτά της κερκυραικής χλωρίδας, καταγράφηκαν τόσο απ΄τον Κερκυραίο ιατροφιλόσοφο Μιχαήλ Τριβόλη Πιέρη στο έργο του «Flora Curcyrensis Centuria prima et secunda” όσο και από το Ιταλό D.Maziari, που εργαζόταν στους κήπους της Αγίας Ιουστίνης στην Γαρίτσα στο «Ιόνιο Ανθολόγιο» του 1835.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα έρχεται φυσιολογικά η απόφαση που κοινοποιείται στην Gazzetta, αρ.φυλλ.148 ( 14 Οκτωβρίου 1833,σ.6) για την απόδοση του κτήματος σε Βοτανικό κήπο με αφορμή την μετατροπή της χρήσης της Έπαυλης στο Mon-Repos σε Μουσείο. Όμοια χρήση προβλέπεται για τον κήπο και όταν το ίδιο κτίριο προορίζεται για χρήση Εκκλησιαστικού Σπουδαστηρίου.
Kατά τα αγγλικά πρότυπα
Ο χώρος, όπου στα 1831 χτίστηκε το ανάκτορο από τον ύπατο αρμοστή Sir Frederic Adam, ανήκε στο αγροκήπιο του Αγίου Παντελεήμονα και δημιουργήθηκε με την προσθήκη στην αρχική ιδιοκτησία του Αρμοστή των γειτονικών ιδιοκτησιών, με ανταλλαγή των γαιών τους με άλλα ακίνητα. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν μία έκταση 120 στρεμμάτων. Στην επιλογή της θέσης αυτής για το Ανάκτορο πέραν του φυσικού κάλλους σημαντικό ρόλο φαίνεται ότι διαδραμάτισε και η ύπαρξη αρχαίων ερειπίων.
Ο κήπος πέριξ του ανακτόρου σχεδιάστηκε κατά τα αγγλικά πρότυπα, τα οποία προκρίνουν ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα την τάση του «γραφικού-picturesque”, υιοθετώντας την επιτηδευμένη φυσικότητα με την επιλογή του τυχαίου και της αταξίας. Τα αρχαία ερείπια εντάσσονται με τη σειρά τους ομαλά και αβίαστα στο πνεύμα αυτών των κήπων, που αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι των εξοχικών κατοικιών, αντανακλώντας το ρομαντικό πνεύμα της περιόδου. Στο Μon-Repos επί πλέον μεταφέρθηκαν από τις αγγλικές αποικίες και φυτεύτηκαν άναρχα 2000 είδη φυτών και δένδρων, προσφέροντας σκιερά και δροσερά καταφύγια, ανάμεσα σε αρχαία ερείπια.
Ο κήπος του Mon-Repos εντάσσεται στα ελάχιστα δείγματα ευρωπαικής κηποτεχνίας στη Μεσόγειο κι έχει τον χαρακτήρα βοτανικού κήπου καθώς περιλαμβάνονται σ’ αυτόν πληθώρα διαφορετικών ειδών φυτών, θάμνων και καλλωπιστικών δένδρων ( εληές, κουμαριές, οξιές, βελανιδιές, σφένδαμοι, πεύκα, δάφνες…) ενδημικών της μεσογειακής λεκάνης αλλά και εισαγόμενων, όπως προαναφέραμε. Αποτελεί ένα έργο τέχνης με σπάνια φυτά και δένδρα, λαβυρινθώδη μονοπάτια και εδραιωμένο οικοσύστημα με θέα το απέραντο γαλάζιο της θάλασσας.
Από τότε μέχρι σήμερα πέρασαν πολλά. Ο κήπος του Μon-Repos ακολούθησε τις τύχες της χώρας και σήμερα παραμένει απροστάτευτος κι εγκαταλειμμένος. Κάποιοι αδαείς έκαναν επεμβάσεις στην φύτευση και υλοτόμησαν μεγαλοπρεπή δένδρα ανελέητα.. Ευτυχώς όμως ακόμη δεν έχουν γίνει – λόγω της πυκνότατης και άναρχης βλάστησης - αναποκατάστατες καταστροφές. Φρονούμε ότι σωτήρια για την διάσωση του κήπου στάθηκε η ύπαρξη αρχαιοτήτων μέσα σ’ αυτόν. ’Ετσι η κήρυξη της έκτασης των 230 στρεμμάτων του Μon-Repos ως τόπου ιστορικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος στα 1973 αλλά και ως ζώνης Α΄αδόμητης, που δρομολογήθηκε με ενέργειες της τοπικής Εφορείας Αρχαιοτήτων το έτος 1995 επέδρασε καταλυτικά μέχρι σήμερα στην προστασία και του κήπου.
Τι πρέπει όμως να γίνει σήμερα;
Η αδράνεια, η μη επέμβαση συντελεί στην προστασία μέχρι ένα ορισμένο βαθμό. Καθώς τα φυτά όμως είναι ζωντανοί οργανισμοί απαιτείται φροντίδα. Οι σημειακές παρεμβάσεις δεν προστατεύουν ολοκληρωμένα, αλλά αποτελούν αυτοσχεδιασμούς χωρίς προγραμματισμό. Επί πλέον όσο ο κήπος παραμελείται χάνει τον χαρακτήρα του και αναβιώνουν συζητήσεις για δράσεις και ενέργειες, που δεν συνάδουν με τον χαρακτήρα του, τον προορισμό του, την ιστορική του μορφή.
Η απουσία σχεδίου και οργάνου διαχείρισης ( η απλή ένταξη στην Υπηρεσία Πρασίνου μαρτυρά την μη κατανόηση του χαρακτήρα του), οι ελλείψεις σε προσωπικό φύλαξης αλλά και υποδομές ( πυρασφάλεια) είναι ανεπίτρεπτες καταστάσεις. Γιατί σήμερα δεν λείπουν ούτε οι ειδικοί, ούτε τα κατάλληλα εργαλεία.
Το διεθνές πλαίσιο προστασίας των ιστορικών κήπων από την Χάρτα της Βενετίας (1964) έως την Φλωρεντία(1981) και τις αποφάσεις του ICOMOS - IFLA, δηλ. της Διεθνούς Επιτροπής Ιστορικών Κήπων και Πολιτιστικών Τοπίων αντιμετωπίζει τους κήπους ως ζωντανά μνημεία, που απαιτούν προστασία και αποκατάσταση. Το ίδιο και Γενική Συνέλευση της Unesco στην Φλωρεντία το 2014, όπου στα πλαίσια Συνεδρίου με θέμα « Κληρονομιά και Τοπία ως ανθρώπινες αξίες» προέκυψε η αντίστοιχη Συνθήκη της Φλωρεντίας. Καθώς επομένως το πολιτιστικό Τοπίο είναι εύθραυστο και αναντικατάστατο η διάσωση, η διατήρησή του και η αποκατάστασή του πρέπει να αντιμετωπίζονται σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις.
Με βάση αυτές τις Διεθνείς Συμβάσεις και στα πλαίσια δράσεων που λαμβάνουν χώρα στις μεσογειακές χώρες –π,χ. υπό διαμόρφωση μακροπεριφέρεια Αδριατικής -Ιονίου, γίνεται επιτακτική η ανάγκη να δρομολογηθεί η προστασία του οικοσυστήματος του Mon-Repos.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα έρχεται φυσιολογικά η απόφαση που κοινοποιείται στην Gazzetta, αρ.φυλλ.148 ( 14 Οκτωβρίου 1833,σ.6) για την απόδοση του κτήματος σε Βοτανικό κήπο με αφορμή την μετατροπή της χρήσης της Έπαυλης στο Mon-Repos σε Μουσείο. Όμοια χρήση προβλέπεται για τον κήπο και όταν το ίδιο κτίριο προορίζεται για χρήση Εκκλησιαστικού Σπουδαστηρίου.
Kατά τα αγγλικά πρότυπα
Ο χώρος, όπου στα 1831 χτίστηκε το ανάκτορο από τον ύπατο αρμοστή Sir Frederic Adam, ανήκε στο αγροκήπιο του Αγίου Παντελεήμονα και δημιουργήθηκε με την προσθήκη στην αρχική ιδιοκτησία του Αρμοστή των γειτονικών ιδιοκτησιών, με ανταλλαγή των γαιών τους με άλλα ακίνητα. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν μία έκταση 120 στρεμμάτων. Στην επιλογή της θέσης αυτής για το Ανάκτορο πέραν του φυσικού κάλλους σημαντικό ρόλο φαίνεται ότι διαδραμάτισε και η ύπαρξη αρχαίων ερειπίων.
Ο κήπος πέριξ του ανακτόρου σχεδιάστηκε κατά τα αγγλικά πρότυπα, τα οποία προκρίνουν ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα την τάση του «γραφικού-picturesque”, υιοθετώντας την επιτηδευμένη φυσικότητα με την επιλογή του τυχαίου και της αταξίας. Τα αρχαία ερείπια εντάσσονται με τη σειρά τους ομαλά και αβίαστα στο πνεύμα αυτών των κήπων, που αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι των εξοχικών κατοικιών, αντανακλώντας το ρομαντικό πνεύμα της περιόδου. Στο Μon-Repos επί πλέον μεταφέρθηκαν από τις αγγλικές αποικίες και φυτεύτηκαν άναρχα 2000 είδη φυτών και δένδρων, προσφέροντας σκιερά και δροσερά καταφύγια, ανάμεσα σε αρχαία ερείπια.
Ο κήπος του Mon-Repos εντάσσεται στα ελάχιστα δείγματα ευρωπαικής κηποτεχνίας στη Μεσόγειο κι έχει τον χαρακτήρα βοτανικού κήπου καθώς περιλαμβάνονται σ’ αυτόν πληθώρα διαφορετικών ειδών φυτών, θάμνων και καλλωπιστικών δένδρων ( εληές, κουμαριές, οξιές, βελανιδιές, σφένδαμοι, πεύκα, δάφνες…) ενδημικών της μεσογειακής λεκάνης αλλά και εισαγόμενων, όπως προαναφέραμε. Αποτελεί ένα έργο τέχνης με σπάνια φυτά και δένδρα, λαβυρινθώδη μονοπάτια και εδραιωμένο οικοσύστημα με θέα το απέραντο γαλάζιο της θάλασσας.
Από τότε μέχρι σήμερα πέρασαν πολλά. Ο κήπος του Μon-Repos ακολούθησε τις τύχες της χώρας και σήμερα παραμένει απροστάτευτος κι εγκαταλειμμένος. Κάποιοι αδαείς έκαναν επεμβάσεις στην φύτευση και υλοτόμησαν μεγαλοπρεπή δένδρα ανελέητα.. Ευτυχώς όμως ακόμη δεν έχουν γίνει – λόγω της πυκνότατης και άναρχης βλάστησης - αναποκατάστατες καταστροφές. Φρονούμε ότι σωτήρια για την διάσωση του κήπου στάθηκε η ύπαρξη αρχαιοτήτων μέσα σ’ αυτόν. ’Ετσι η κήρυξη της έκτασης των 230 στρεμμάτων του Μon-Repos ως τόπου ιστορικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος στα 1973 αλλά και ως ζώνης Α΄αδόμητης, που δρομολογήθηκε με ενέργειες της τοπικής Εφορείας Αρχαιοτήτων το έτος 1995 επέδρασε καταλυτικά μέχρι σήμερα στην προστασία και του κήπου.
Τι πρέπει όμως να γίνει σήμερα;
Η αδράνεια, η μη επέμβαση συντελεί στην προστασία μέχρι ένα ορισμένο βαθμό. Καθώς τα φυτά όμως είναι ζωντανοί οργανισμοί απαιτείται φροντίδα. Οι σημειακές παρεμβάσεις δεν προστατεύουν ολοκληρωμένα, αλλά αποτελούν αυτοσχεδιασμούς χωρίς προγραμματισμό. Επί πλέον όσο ο κήπος παραμελείται χάνει τον χαρακτήρα του και αναβιώνουν συζητήσεις για δράσεις και ενέργειες, που δεν συνάδουν με τον χαρακτήρα του, τον προορισμό του, την ιστορική του μορφή.
Η απουσία σχεδίου και οργάνου διαχείρισης ( η απλή ένταξη στην Υπηρεσία Πρασίνου μαρτυρά την μη κατανόηση του χαρακτήρα του), οι ελλείψεις σε προσωπικό φύλαξης αλλά και υποδομές ( πυρασφάλεια) είναι ανεπίτρεπτες καταστάσεις. Γιατί σήμερα δεν λείπουν ούτε οι ειδικοί, ούτε τα κατάλληλα εργαλεία.
Το διεθνές πλαίσιο προστασίας των ιστορικών κήπων από την Χάρτα της Βενετίας (1964) έως την Φλωρεντία(1981) και τις αποφάσεις του ICOMOS - IFLA, δηλ. της Διεθνούς Επιτροπής Ιστορικών Κήπων και Πολιτιστικών Τοπίων αντιμετωπίζει τους κήπους ως ζωντανά μνημεία, που απαιτούν προστασία και αποκατάσταση. Το ίδιο και Γενική Συνέλευση της Unesco στην Φλωρεντία το 2014, όπου στα πλαίσια Συνεδρίου με θέμα « Κληρονομιά και Τοπία ως ανθρώπινες αξίες» προέκυψε η αντίστοιχη Συνθήκη της Φλωρεντίας. Καθώς επομένως το πολιτιστικό Τοπίο είναι εύθραυστο και αναντικατάστατο η διάσωση, η διατήρησή του και η αποκατάστασή του πρέπει να αντιμετωπίζονται σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις.
Με βάση αυτές τις Διεθνείς Συμβάσεις και στα πλαίσια δράσεων που λαμβάνουν χώρα στις μεσογειακές χώρες –π,χ. υπό διαμόρφωση μακροπεριφέρεια Αδριατικής -Ιονίου, γίνεται επιτακτική η ανάγκη να δρομολογηθεί η προστασία του οικοσυστήματος του Mon-Repos.
