Από καρδιάς. Μνήμη Αύγουστου Σορδίνα

«Πιστεύω πως η εξέλιξη του κόσμου, η εξέλιξη των εμβίων όντων, ειδικότερα του ανθρώπινου γένους αναμφίβολα καταδείχνουν πως το μήνυμα της ιστορίας είναι σαφέστατα ο ιστορικός υλισμός, δηλ. η μαρξιστική ιδεολογία. Ο αγώνας για την επιβίωση δεν κερδίζεται μέσα στο παρόν κεφαλαιοκρατικό σύστημα, τουναντίον ο αγώνας χάνεται μέσα στο παρόν σύστημα, ο κόσμος αφανίζεται, δεν πλησιάζουμε προς το τέλος της ιστορίας, όπως αναιδώς εξαγγέλθηκε πρόσφατα από δημοσιεύσεις του Harvard. Και δεν πιστεύω στα παχιά λόγια, που τελευταία εξαγγέλθηκαν και εξαγγέλλονται για την δήθεν καταπολέμηση της φτώχειας. Τουναντίον το κεφαλαιοκρατικό σύστημα προωθεί την αποψίλωση των δασών, την κατασπατάληση της ενέργειας, την εκμετάλλευση των φτωχών, την διάδοση των ασθενειών, την αλλοτρίωση».

 

Με τα λόγια αυτά απευθυνόταν ο Αύγουστος Σορδίνας τον Απρίλη του 2008 στον κόσμο που κατέκλυσε την αίθουσα του Μουσείου Σολωμού σε μία εκδήλωση αφιερωμένη στον ίδιο. Τα λόγια αυτά ως κατακλείδα του επιστημονικού του έργου δείχνουν τον διανοούμενο Αύγουστο Σορδίνα. Απλό, ταπεινό, έντιμο, μεστό αληθειών. Χωρίς κομπασμούς, όπως ακριβώς και η φυσική παρουσία του. Χωρίς lifestyle. 

 

Η γνωριμία μας τη δεκαετία του 80, όταν εγώ ήμουν μια νεαρή αρχαιολόγος κι εκείνος καθηγητής ήδη του Harvard και του Ιονίου Πανεπιστημίου, ήταν μια ευλογία. Περιδιαβήκαμε θέσεις προϊστορικής κατοίκησης στο νησί, μιλήσαμε για τα λίθινα εργαλεία, τα τέχνεργα του προϊστορικού ανθρώπου, τον τόπο, τους ανθρώπους. Προ πάντων για τους ανθρώπους. Γιατί δεν αντιμετώπιζε τα λίθινα εργαλεία ως αντικείμενα. Δεν μελετούσε αποκλειστικά την τυπολογία τους. Πήγαινε πιο πέρα. Τον ενδιέφερε ο άνθρωπος, που τα κατασκεύαζε, σε τι τον εξυπηρετούσαν, αναζητούσε πάνω στις πέτρες τα ίχνη χρήσης τους. Και διέκρινε την εξέλιξη του ανθρώπου, τις ασχολίες του, την διατροφή του μέσα από τα κατάλοιπα της εργασίας του, τα λίθινα εργαλεία.

 

Ο άνθρωπος περιρρέουσες κοινωνικές συνθήκες τον ενδιέφεραν και στις εθνογραφικές αναζητήσεις του, που είχε την ικανότητα να τις παντρεύει με την αρχαιολογία, πολύ πριν θεσμοθετηθεί ο κλάδος της εθνοαρχαιολογίας. 

 

Ανέσκαψε τη δεκαετία του 60 το Σιδάρι και το ανέδειξε στην διεθνή βιβλιογραφία. Γιατί αποκάλυψε τη χρονική στιγμή, κάπου στο 8000 π. Χ. που ο άνθρωπος από κυνηγός και νομάδας γίνεται γεωργός, που καλλιεργεί τη γη και εξημερώνει τα άγρια είδη. Μια χρονική περίοδο επαναστατική για τις συνέπειές της στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Τότε ήταν που ο Σορδίνας πρωτοχρησιμοποίησε στον ελλαδικό χώρο την μέθοδο του ραδιο-άνθρακα για να χρονολογήσει τα ευρήματα. 

 

Σαράντα χρόνια αργότερα, την δεκαετία του 2020 είχαμε την τύχη να ανασκάψουμε στον ίδιο χώρο, με σύγχρονες διεπιστημονικές μεθόδους. Και με συγκίνηση καταλήξαμε στα ίδια συμπεράσματα. Είδαμε την ίδια ανασκαφική στρωματογραφία, το ρυάκι, τους βάλτους, τα σκουπίδια του πρώτου ανθρώπου, τις διαβρώσεις του χώρου από τα φυσικά φαινόμενα, τα ίδια –αλλά σε άλλη κλίμακα- με τα οποία και σήμερα αναμετριέται ο άνθρωπος. 

Για να μελετήσουν τα προϊστορικά ευρήματα του Σορδίνα στο Σιδάρι αλλά και στη Γράβα Γαρδικίου, που κατοικήθηκε λίγο νωρίτερα απ’ το Σιδάρι, επισκέφθηκαν το Αρχ/κό Μουσείο κορυφαίοι αρχαιολόγοι, όπως ο Γάλλος ακαδημαϊκός Jean Guilaine και ο Πολωνός Kozlowski. Όλοι τους αναζήτησαν τον Σορδίνα κι επιδίωξαν να μιλήσουν μαζί του. 

 

Ελάχιστο δείγμα αναγνώρισης αυτής της συμβολής του Κερκυραίου και συνάμα παγκόσμιου ερευνητή της προϊστορίας του ανθρώπου αποτελεί η ονομασία της αίθουσας των προϊστορικών αρχαιοτήτων του Αρχ/κού Μουσείου σε αίθουσα Αύγουστου Σορδίνα. 

 

Αν με θλίβει όμως κάτι δεν είναι μόνον η απώλεια του Αύγουστου Σορδίνα, που έφυγε πλήρης ημερών και εμπειριών. Εξ άλλου εμείς οι αρχαιολόγοι βιώνουμε από πρώτο χέρι ότι μακροπρόθεσμα δεν θα είμαστε όλοι παρά ένας κόκκος χώματος στην στρωματογραφία του 20ου αι. μ. Χ. , όπως συμβαίνει εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Με θλίβει η διαπίστωση ότι γίναμε φτωχότεροι καθώς έφυγε ένας σεμνός εργάτης του πνεύματος και της επιστήμης, που μέσα από την μελέτη του παρελθόντος φωτίζει το δρόμο του μέλλοντος.