Αρχαιολογικό Μουσείο Κέρκυρας: Γιατί χάθηκε ο Βερσάκης;

Γράφει ο Γιώργος Ζούμπος
ΚΕΡΚΥΡΑ. Μετά από εφτά χρόνια το Αρχαιολογικό Μουσείο άνοιξε και πάλι, ενώ περιέργως, στον ιστότοπό του θεωρείται κλειστό. Ο επισκέπτης θα μείνει σίγουρα εντυπωσιασμένος από τα εκθέματα και τον τρόπο παρουσίασής τους, ενώ πολύ καλή δουλειά έχει γίνει γενικά στα βίντεο που προβάλλονται. Οφείλουμε όμως να επισημάνουμε ότι το εξαιρετικό βίντεο στην αίθουσα της Γοργούς θα μπορούσε να «δουλεύει» πάντα και όχι όταν το ζητάνε οι επισκέπτες από τον υπάλληλο  (Κυριακές: 25 Νοέμβρη και 2 Δεκέμβρη).

Πριν την ανακαίνιση η αίθουσα της Γοργούς ήταν «απομονωμένη» και ο επισκέπτης βρισκόταν δια μιας μπροστά στο αέτωμα. Σήμερα ο χώρος είναι ενοποιημένος με την κεντρική αίθουσα και η Γοργώ δεσπόζει σε αυτόν και στα εκθέματά του.

Η πρώτη εντύπωση

Το πρώτο που αντικρίζει ο εισερχόμενος επισκέπτης του Μουσείου είναι δύο αναρτημένα κείμενα. Το ένα είναι η ιστορία του Αρχαιολογικού Μουσείου της Κέρκυρας ως θεσμού.  Το άλλο είναι το «Χρονικό της Κερκυραϊκής Αρχαιολογίας» από το 17^ο αιώνα μέχρι σήμερα και στην ενότητα «1911-1914» διαβάζουμε:

«Aποκαλύπτεται το αέτωμα της Γοργούς και ανασκάπτεται ο ναός της Αρτέμιδος στη Στρατιά από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, με την επίβλεψη του αυτοκράτορα της Γερμανίας Γουλιέλμου Β’ …».

Δηλαδή η πρώτη – και μάλιστα τελείως λάθος – εντύπωση του επισκέπτη στο Μουσείο είναι ότι όλα τα βρήκαν οι Γερμανοί και ουδείς έλληνας ασχολήθηκε.

Συνοπτικό ημερολόγιο των ανασκαφών (π.η.)

Ας δούμε όμως τι και πότε βρέθηκε στο κτήμα Αρταβάνη (δίπλα στο μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων).


Έναρξη των ανασκαφών στο κτήμα Αρταβάνη. Στο βάθος το μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων

Δεκέμβρης 1910:  Ο καθηγητής των Γαλλικών Θεόδωρος Πολίτης μαθαίνει ότι στο κτήμα Αρταβάνη ανακαλύπτονται «αρχαίες πέτρες». Ενημερώνονται οι αρχές και το υπουργείο Εκκλησιαστικών. Σύντομα ο επιμελητής Αρχαιοτήτων Ιωάννης Μάρμορας προχωρά σε περιορισμένης έκτασης ανασκαφή στο σημείο των ευρημάτων.

22-12-1910: Έφορος Αρχαιοτήτων για την περιοχή που περιλαμβάνει και την Κέρκυρα, προσλαμβάνεται ο Φρειδερίκος Βερσάκης

Γενάρης 1911: Ο Βερσάκης παίρνει εντολή να εξετάσει το έδαφος της περιοχής με προοπτική κανονικής ανασκαφής.

10-01-1911: Ο Βερσάκης ζητά από την Αρχαιολογική Εταιρεία πίστωση για να πραγματοποιήσει τις ανασκαφές στο κτήμα Αρταβάνη.

12-02-1911: Ο Βερσάκης επαναλαμβάνει την αίτησή του προς την Αρχαιολογική Εταιρεία για χρηματοδότηση των ανασκαφών.

08-03-1911: Εγκρίνεται η χρηματοδότηση.

16-03-1911: Φτάνει στην Κέρκυρα ο κάιζερ Γουλιέλμος Β΄.

13 ως 26-03-1911: Υπό τη διεύθυνση και επίβλεψη του Βερσάκη, με εντολή της Ελληνικής Αρχαιολογικής Εταιρείας πραγματοποιείται οργανωμένη και εντατική ανασκαφή. Βρίσκονται τα κυριότερα ανάγλυφα του δυτικού αετώματος του ναού της Αρτέμιδας, πολλά αρχιτεκτονικά μέλη, δομοί του στυλοβάτη, αποσπάσματα του γείσου και της μαρμάρινης υδρορροής.
Τη δεύτερη μέρα της ανασκαφής ανακαλύπτεται μεγάλη λεοντοκεφαλή και βορειότερα τεράστια κεφαλή γοργόνας. Δηλαδή, το κεφάλι της Γοργούς, το σώμα και το ένα πόδι της είχαν βρεθεί βρέθηκαν ΠΡΙΝ την επίσκεψη του Κάιζερ στο χώρο της ανασκαφής.

Τα πρώτα ευρήματα από το Βερσάκη


Ο Βερσάκης, στο κέντρο, κατά την ανασκαφή στις 2 Απρίλη 1911. Αριστερά ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ και στη συνέχεια είναι ο Κάιζερ ο οποίος δεν διακρίνεται (συλλογή Θεόφ. Τζίκα)

30-03-1911: Ο Κάιζερ επισκέπτεται το χώρο των ανασκαφών στην περιοχή των Αγίων Θεοδώρων όπου ΗΔΗ έχουν αποκαλυφθεί τα τμήματα του αετώματος της Γοργούς. Ακολουθούν καθημερινές επισκέψεις του στο χώρο.

31-03-911: Ο Κάιζερ στέλνει τα πρώτα ενημερωτικά τηλεγραφήματα στη γενική διεύθυνση των Μουσείων του Βερολίνου (31 τηλεγραφήματα ως τις 15 Απρίλη).

03-04-1911: Καλείται τηλεγραφικά να παρουσιαστεί στην Κέρκυρα ο διευθυντής του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην Αθήνα, Γουλιέλμος Δαίρπφελδ.

05-04-1911: Φθάνει στην Κέρκυρα ο Δαίρπφελδ με τον οποίο ο Βερσάκης έχει ήδη έντονη επιστημονική αντιπαράθεση.  Ο Κάιζερ φροντίζει για την απομάκρυνση του Βερσάκη από την επίβλεψη της ανασκαφής –  και στη συνέχεια από την Κέρκυρα, μετά από σημαντικό και απίστευτο πολιτικό παρασκήνιο. Στην παρασκηνιακή αυτή δραστηριότητα εμπλέκονται: ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄, ο Κάιζερ, η γερμανική πρεσβεία, το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, η Αρχαιολογική Εταιρεία, το Υπουργείο Παιδείας και ο νομάρχης Κέρκυρας.

17-04-1911: Ο Κάιζερ αναχωρεί από την Κέρκυρα

22-04-1911: Ο Γεώργιος Α΄ ζητά τηλεγραφικά από το Υπουργείο Παιδείας τη μετάθεση του Βερσάκη, ο οποίος αντικαθίσταται από τον Έφορο Λακωνίας, Κ. Ρωμαίο και τον αντικαθιστά στη θέση του.

Μετά την απομάκρυνση του Βερσάκη, η συνέχεια των ανασκαφών γίνεται από τους Γερμανούς ως τις 6 Μάη. Όμως, στο Βερσάκη οφείλονται τα σημαντικά ευρήματα που είχαν ήδη αποκαλυφθεί.


Αναπαράσταση του ναού της Αρτέμιδας με το αέτωμα της Γοργούς
 

 Ως το «Μεγάλο Πόλεμο»

Στο πλαίσιο ενός αδιευκρίνιστου νομικού καθεστώτος οι Γερμανοί πραγματοποιούν άλλες τρεις ανασκαφές, μόνο την πρώτη παρουσία του Κάιζερ.

12-03-1912: Ξεκινά η δεύτερη ανασκαφή από τους Γερμανούς στο χώρο των Αγίων Θεοδώρων και αποκαλύπτει πολλά αντικείμενα.

28-02-1913: Αρχίζει η τρίτη ανασκαφή στο χώρο του μοναστηριού των Αγίων Θεοδώρων υπό την επίβλεψη του Δαίρπφελδ. Αποκαλύπτονται μόνο μερικά οικοδομικά μέλη, πέτρες των θεμελίων και των τοίχων και πολλά πήλινα αναθήματα

10-03-1914: Τέταρτη ανασκαφή των Γερμανών (ως τις 27 Απρίλη) στη βόρεια πλευρά του ναού της Γοργούς. Αποκαλύπτονται  πολυάριθμα σημαντικά λείψανα του κατεστραμμένου ναού.

Στα τέλη του 1920 οι ανασκαφές συνεχίζονται από τον Κ. Ρωμαίο.
 

Ποιός ήταν ο Βερσάκης (1879-1921)

Ο Φρειδερίκος Βερσάκης γεννιέται στον Πειραιά από γονείς Ιταλούς (ή ιταλικής καταγωγής) και σπουδάζει αρχαιολογία και αρχιτεκτονική στη Γερμανία. Από το 1908 ως το 1910 δημοσιεύει τη διατριβή του «Ο ναός και η στοά του Αμφιάρειου στον Ωρωπό»  και δύο μονογραφίες. Τότε, με αφορμή δημοσιεύσεις του στην «Αρχαιολογική Εφημερίδα» σχετικές με έρευνα σε οικοδομήματα στη νότια πλαγιά της Ακρόπολης, συγκρούεται επιστημονικά με τον Δαίρπφελδ. Ακολουθούν είκοσι ένα συνολικά  άρθρα στην «Αρχαιολογική Εφημερίδα» (16), στα «Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας» (2), στο «Αρχαιολογικό Δελτίο» (2) και το τελευταίο του στην «Επετηρίδα του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου».

Εκτελεί σειρά ανασκαφών και το 1910 τοποθετείται Έφορος Αρχαιοτήτων στην Κέρκυρα. Μετά την εκεί σύγκρουση με το Δαίρπφελδ και τον Κάιζερ, μετατίθεται και υπηρετεί  στη Λακωνία και τη Μεσσηνία.

Μετά την πολιτική μεταβολή του 1917 απολύεται απὸ την Υπηρεσία, μαζὶ με πλήθος άλλων υπαλλήλων του Υπουργείου Παιδείας και μέχρι το τέλος του 19210 παραμένει εκτός Ελλάδας. Πεθαίνει την επόμενη χρονιά στην Ελλάδα.
 

Σήμερα

Η ανασκαφική έκθεση του Βερσάκη αναδημοσιεύεται στο βιβλίο του Θ. Καλπαξή  (βλ. πηγές) όπου ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει και όλα τα σχετικά που οδήγησαν στην απομάκρυνσή του από την Κέρκυρα.

Σήμερα, η Διεύθυνση του Αρχαιολογικού Μουσείου της Κέρκυρας  οφείλει να αποκαταστήσει το Φρειδερίκο Βερσάκη τουλάχιστον στη θέση η οποία του αναλογεί στο «Χρονικό της Κερκυραϊκής Αρχαιολογίας» και όχι να επαναληφθεί το 1911, χωρίς πια την παρουσία του Κάιζερ και του Δαίρπφελδ.

Γιώργος Ζούμπος

ΠΗΓΕΣ:

- «Τα απομνημονεύματα του Κάιζερ Γουλιέλμου ΙΙ/ Αναμνήσεις από την Κέρκυρα», Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια-Βιβλιογραφία, Στέφανος Αγάθος, χτ, χχ

- Θανάσης Καλπαξής, «Αρχαιολογία και πολιτική/ ΙΙ, Η ανασκαφή του ναού της Αρτέμιδος (Κέρκυρα 1911)», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ρέθυμνο, 1993

- Βασίλειος Πετράκος, «Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία/ Οι αρχαιολόγοι και οι ανασκαφές/ 1837-2011», Αθήναι, 2011

Από την έντυπη έκδοση της εφημερίδας Καθημερινή Ενημέρωση της 14/12/2018