Η έκθεση Φατσιόλι-Έμμετ στο Παλαιό Φρούριο

Τα έργα του ζεύγους Φατσιόλι/ Εμμετ, όπως και θα διαπιστώσετε ιδίοις όμμασιν επικεντρώνουν την σπουδή τους στις αρχέγονες θεότητες, της μεσόγειου. Η Φέρνανδα και ο Μάριο προσπαθούν να ξεδιαλύνουν την σημασία του συμβόλου, τι κρύβεται πίσω από αυτό. Κι αυτό δεν είναι κάτι που επιτυγχάνεται αβασάνιστα. Όχι μόνον γιατί προϋποθέτει από μέρους τους οξυδερκή έρευνα και μελέτη όλων τα αρχαίων κείμενων και επιγραφών που έχουν φθάσει έως στις μέρες μας  - άλλα ορμώμενοι  από το πάθος τους για την ανάγκη τεκμηρίωσης των απόψεων τους  περιδιάβηκαν πολλά μουσεία του κόσμου, για να βρουν και το πιο φαινομενικά ασήμαντο τεκμήριο που να αναφέρεται σε κάποιο από τα θέματα των έργων τους. Άοκνα, άκοπα περιδιάβηκαν όλους τους τόπους και τοποθεσίες της Κέρκυρας ώστε να ταυτοποιηθούν με τις περιγραφές. (Όταν ρώτησαν τον Καζαντζάκη  που να ψάξουν για αρχαιότητες απάντησε : Βρείτε το μέρος που τα πουλιά κελαηδούν ωραιότερα. Εκεί να ψάξετε).Ρωτούσαν τους ντόπιους για ονόματα τοποθεσιών, για διηγήσεις παλαιοτέρων, ώστε να αντλήσουν στοιχεία για να τεκμηριώσουν την ερμηνεία των μύθων και να τις απεικονίσουν στα έργα που βλέπουμε γύρω μας. Κι όλα αυτά για να δώσουν τη δική τους πρωτότυπη, άρα πέραν της καθιερωμένης, ερμηνεία των μύθων της προϊστορικής περιόδου.
 
Σύμφωνα μ’ αυτήν οι προϊστορικοί άνθρωποι παρατηρώντας τη φύση και τα φαινόμενά της, την θεοποίησαν ανεβάζοντάς την στον ουρανό, στον ήλιο τη σελήνη  στ’ αστέρια, γιατί ο ουρανός ήταν ο απέραντος ωκεανός που έρρεε πάνω από τα κεφάλια τους ασταμάτητα. Ήταν μια σχέση αλληλοσεβασμού και βαθιάς υποταγής των ανθρώπων στο θέλημα της φύσης.
 
Δεν σταμάτησαν όμως εκεί. Απεικόνισαν στους πίνακες που βλέπουμε γύρω μας τις ιδέες τους, με συμβολικό και σουρεαλιστικό τρόπο. Μέσα από τα έργα τους παρελαύνουν συμβολικά με ανθρώπινή μορφή όλο το ουράνιο στερέωμα  : ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου ή Άμαξας κατά τον Όμηρο που μεταφέρει την Ναυσικά και τις ζώνες της για να τις πλύνει, τον αστερισμό του Βορείου Στεφάνου η κορώνα της σεληνιακής θεάς Αριάδνης ακόμη τους αστερισμούς του Μικρού και Μεγάλου Κυνός που αναφέρονται στην Οδύσσεια,  ως οι σκύλοι φυλακές του Ανάκτορου  του Αλκίνοου μα ακόμη και άλλοι αστερισμοί που έχουν ονόματα της προδωδεκαθεικής περιόδου όπως ο αστερισμός του Περσέα, που αποκεφάλισε τη Μέδουσα και του φτερωτού αλόγου Πηγάσου, ο πλανήτης της ουράνιας Αφροδίτης, η του Θεού Άρη,  ο πολικός αστέρας , η βροχή των διαττόντων Περσίδες που ήταν ορατά και τότε διά γυμνού οφθαλμού την εποχή του χαλκού.
Τι σημαίνει όμως μύθος;
 
Μύθος, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική έννοια της λέξης, σημαίνει Λόγος, Διήγηση για να καταλήξει να σημαίνει σήμερα την πλαστή διήγηση, δημιούργημα της φαντασίας, λανθασμένα βέβαια, θέτοντας εύλογα ερωτήματα Είναι γεγονός ότι η πρόοδος σταδιακά έχει αποδομήσει την ενότητα του ανθρώπου-φύση, με το τέχνασμα των επιστημονικών θεωριών και διαδικασιών απομυθοποίησης παραβλέποντας τις αρχέγονες ανθρώπινες ανάγκες.
 
Οι καλλιτέχνες μας στα κείμενα του καταλόγου της έκθεσης τους ομολογούν ότι ζωγράφισαν θεούς και Θεότητες που έχουν σχέση με τον Ουρανό, τον Ήλιο, τη σελήνη και τα αστέρια. Τι είναι λοιπόν ο ουρανός; τι υπάρχει εκεί πάνω που δίνει εναύσματα για καλλιτεχνικές δημιουργίες ακόμα και σήμερα σαν αυτές που θαυμάζουμε γύρω μας;
 
Προς αναζήτηση απάντησης θα αναφερθώ σε δύο αντιφατικά πράγματα.
Το πρώτο είναι 4 στίχοι από τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου.
 
Ήν δ΄ ουδέν αυτοίς ούτε χείματος τέκμαρ, ούτ΄ ανθεμώδους ήρος,
ούτε καρπίμου θέρους βέβαιον, αλλ΄ άτερ γνώμης το παν έπρασσον,
έστε δη σφιν αντολάς εγώ άστρων έδειξα τας τε δυσκρίτους δύσεις.
 
Αισχύλου : Προμηθέας Δεσμώτης  στ. 454-458
 
Δεν είχαν κανένα σημάδι για την αρχή του χειμώνα,
της ανθοστόλιστης άνοιξης, ούτε για το ολόκαρπο θέρος,
αλλά τυχαίως έπρατταν τα πάντα, έως ότου αυτός (ο Προμηθέας)
τους έδειξε τις ανατολές και τις δυσδιάκριτες δύσεις των αστέρων.
 
Όταν ο Εχέφρων Άνθρωπος έστρεψε το βλέμμα στον ουρανό, αντίκρισε τον Ήλιο το Φεγγάρι με τις φάσεις του, το λυκαυγές και το λυκόφως, τους πλανήτες, τα διαφορετικά σε χρώμα και λαμπρότητα αστέρια, το γαλαξία να διασχίζει σαν ποτάμι τον ουρανό, αναρωτήθηκε: τι να είναι όλα αυτά άραγε;. Περνώντας τα χρόνια και οι γενιές των ανθρώπων, κατάλαβαν ότι ενώ τα πάντα στη γη έρχονται και παρέρχονται, τα πάντα αργά ή γρήγορα φθείρονταν, εκεί πάνω έμεναν αναλλοίωτα επαναλαμβάνοντας τις κινήσεις τους κατά διαστήματα. Ο Ήλιος ανέτειλε και έδυε κάθε μέρα ίδια λαμπρός, η Σελήνη κάθε 29 μέρες επαναλάμβανε τις φάσεις της, τα αστέρια ίδιες τροχιές διέγραφαν στον ουρανό στην ετήσια κίνησή τους.
 
Όλα αυτά όμως είχαν αντίκτυπο στη γη: Το όργωμα, η σπορά, το θέρισμα το κλάδεμα η ναυσιπλοΐα ακολουθούσαν τον ετήσιο κύκλο του ήλιου και των άστρων καθώς και το μηνιαίο της Σελήνης. Και όχι μόνον επηρέαζαν τη ζωή στη γη, αλλά σε πείσμα του θανάτου που είναι η μοίρα όλων των όντων στη γη, τα ουράνια σώματα, ο Ήλιος, η Σελήνη, οι πλανήτες και τα΄ αστέρια ήταν πάντα εκεί, ίδια χωρίς φθορά, αιώνια, θεϊκά, αθάνατα!
 
Η επόμενη σκέψη ήρθε αβίαστα στους αρχαίους λαούς. Μήπως λοιπόν εκεί στον αιώνιο και άφθαρτο ουρανό είναι γραμμένοι οι νόμοι που κυβερνούν το θνητό κόσμο της γης; Μήπως παρακολουθώντας τις κινήσεις και τις περιοδικότητες των ουρανίων σωμάτων, μπορούμε να προβλέψουμε τα γήινα; Αυτά τα αυθόρμητα και φυσιολογικά ερωτήματα των πρώτων πολιτισμών, που ήταν αγροτικοί, γέννησαν τη συστηματική παρατήρηση του ουρανού ώστε να προβλέπουν το χρόνο σποράς οργώματος, κλαδέματος, θερίσματος. Προχώρησαν όμως παρά πέρα θεοποιώντας τα ουράνια σώματα δίνοντας ονομασίες και ιδιότητες των θεών τους, που αργότερα στην ιστορική περίοδο θα καρπωθούν οι ημίθεοι ήρωες τους. Μα οι ιδιότητες των θεών τους ήταν δοσμένες από τις γεωργικές ασχολίες τους, έτσι κοιτάζοντας τον ουρανό δεν έβλεπαν μόνον τα άστρα αλλά και τους θεούς και τους ήρωές τους και τι εποχή έχουμε και ποιες εργασίες πρέπει να γίνουν. Ο ουρανός ήταν για αυτούς το πανεπιστήμιο της εποχής, εκεί πάνω ήταν γραμμένοι οι μύθοι για τους θεούς και ήρωές τους, που διηγούνταν οι παππούδες στα εγγόνια υπό το φως των άστρων και της σελήνης. Με ωραία ποιήματα πλεγμένοι οι μύθοι, για να τους θυμούνται πέρναγαν στους νέους τις αξίες τους: την ανδρεία, τη φιλοπατρία, την τιμή, την εργατικότητα, τη δικαιοσύνη. Έτσι ο ουρανός ήταν γνώριμος οικείος σε όλους και όχι ένα ανάκατο συνονθύλευμα αστέρων.
 
Το δεύτερο για το οποίο θα ήθελα να αναφερθώ είναι ένα γεγονός που συνέβη στις 17 Ιανουαρίου 1994 και θα ήθελα να το μοιραστώ μαζί σας. Στις; 04:30 το πρωί, σεισμός μεγέθους 6,7 Ρίχτερ είχε ταρακουνήσει την Καλιφόρνια, αφήνοντας πίσω του 72 νεκρούς και περίπου 9.000 τραυματίες. Έντρομοι οι κάτοικοι του Λος Άντζελες βγήκαν στους δρόμους και τις πλατείες Σαν να μην έφτανε αυτό οι ζημίες στο δίκτυο ηλεκτροδότησης βύθισαν τη Καλιφόρνια στο απόλυτο σκοτάδι. Αναπόφευκτα σήκωσαν το βλέμμα ψηλά και ξαφνικά ο ουρανός τους πλημμύρισε από άστρα και ένα ασημογάλαζο μονοπάτι σαν σύννεφο να διατρέχει τον ουρανό. Και τότε κατάλαβαν... Αυτό ήταν λοιπόν η αιτία του σεισμού. Τα τηλέφωνα των αστεροσκοπείων πήραν φωτιά όταν τους ειδοποιούσαν ότι κάτι συμβαίνει στον ουρανό που γέμισε αστέρια και γίνηκε σεισμός. Για πρώτη φορά στη ζωή τους εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι αντίκρισαν με δέος τον έναστρο ουρανό και το γαλαξία. Μάταια οι δύστυχοι αστρονόμοι προσπαθούσαν να τους πείσουν ότι έτσι είναι ο ουρανός κάθε βράδυ.
 
Ο έναστρος ουρανός είναι η μεγαλύτερη πολιτιστική κληρονομιά του ανθρώπου που χάνεται στα φώτα των πόλεων, αφού εκεί είναι γραμμένοι οι μύθοι όλων των λαών της γης.
 
Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως λοιπόν τους Φατσιολι/Εμμετ γιατί όχι μόνον ξαναζωντάνεψαν την προϊστορική Κέρκυρα, τους Φαίακες, τον Αλκίνοο με το παλάτι και τους κήπους του, την Αρήτη, τη Ναυσικά, τον Οδυσσέα, όχι μόνον γιατί μας ωθούν σε συμπόρευση με τη φύση το μεγάλο διδάσκαλο, αλλά κυρίως γιατί μας έδειξαν ότι η πινακοθήκη του ουρανού με τους αρχέγονους μύθους, σήμερα χιλιάδες χρόνια μετά, ποιος να φανταζόταν άραγε τόση αντοχή στο χρόνο, είναι παρόντα εμπνέοντας ανθρώπους σαν και αυτούς για να μας χαρίσουν τις υπέροχες εικαστικές δημιουργίες που θα απολαύσουμε.
Αριστοτέλης Κοτινάς
Μαθηματικός-Αστρονόμος