Η προσφορά του Ιωάννη Καποδίστρια στο καθεστώς ανεξαρτησίας του Ελληνικού Κράτους
Νάσος Λαβράνος
22 Μαρτίου 2021
/ 12:48
Γράφει ο Νάσος Λαβράνος, ιστορικός ερευνητής
Όταν ο Καποδίστριας αποβιβάσθηκε στο Ναύπλιο (8 Γενάρη 1828) , ως ο πρώτος κυβερνήτης της χώρας, η Ελλάδα ήταν σε τραγική κατάσταση. Τα ελληνικά στρατόπεδα υπό διάλυση , ο Ιμπραήμ κατείχε το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου και ο Κιουταχής σχεδόν όλη την Στερεά. Επικρατούσα άποψη στις Ευρωπαϊκές Αυλές για το Ελληνικό ζήτημα ήταν ο σχηματισμός κράτους, βάσει του de facto εδαφικού ελέγχου από τους Έλληνες επαναστάτες.
Ποια ήταν η διπλωματική κατάσταση για το Ελληνικό ζήτημα μέχρι την ανάληψη των κυβερνητικών καθηκόντων από τον Καποδίστρια .
Στις 4 Απριλίου 1826 είχε υπογραφεί το Πρωτόκολλο της Αγίας Πετρούπολης από την Μεγάλη Βρετανία και την Ρωσία για την δημιουργία ενός Ελληνικού κράτους αυτόνομου και φόρου υποτελούς στον Σουλτάνο που θα περιελάμβανε μόνο τις περιοχές , όπου η επανάσταση συνεχιζόταν, με καταβολή επί πλέον αποζημίωσης στην Πύλη. Με το Πρωτόκολλο αυτό όμως καταλυόταν ουσιαστικά η Ιερά Συμμαχία , αναγνωριζόταν η διεθνής πολιτική ύπαρξη της Ελλάδας και ετίθετο στο περιθώριο η Αυστρία ως προς το Ελληνικό ζήτημα. Το ζήτημα τούτο θα ήταν εφεξής αντικείμενο διαπραγματεύσεων μεταξύ Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας. Παράλληλα η Γ Εθνοσυνέλευση, (6-4- 1826), στην οποία κυριαρχούσε η αγγλόφιλη μερίδα, ταυτίσθηκε με την εξωτερική πολιτική της Αγγλίας και ο Άγγλος πρεσβευτής στην Κων/πολη, Στράτφορντ Κάνιγκ εξουσιοδοτήθηκε από την Συνέλευση να διαπραγματευθεί με την Πύλη την ειρήνη στο πλαίσιο ενός αυτόνομου Ελληνικού κράτους, φόρου υποτελούς με πολύ στενά όρια . Η συνθήκη αυτή οδήγησε στην ναυμαχία του Ναυαρίνου τον Οκτώβριο του 1827. Η Ελλάδα όμως στο μεταξύ θα παρέμενε κράτος αυτόνομο και φόρου υποτελές, τα δε όριά της θα ήταν αντικείμενο διαπραγμάτευσης των τριών Δυνάμεων με την Οθωμανική Πύλη και τους Έλληνες.
Το κύριο όμως και ουσιώδες στοιχείο αυτής της συνθήκης ήταν το μυστικό συμπληρωματικό άρθρο που την συνόδευε , με το οποίο, αν οι εμπόλεμοι μέσα σε ένα μήνα από την υπογραφή της δεν δέχονταν την ανακωχή , οι Δυνάμεις θα την επέβαλαν με κάθε μέσο. Επρόκειτο για μία αποφασιστική παρέμβαση των Δυνάμεων για την ειρήνευση , έστω και με πολεμική εμπλοκή τους με την Πύλη.
Οι συνέπειες της Ναυμαχίας του Ναυαρίνου (8/20 Οκτωβρίου 1827)
Ως άμεση συνέπεια της ναυμαχίας για τους Οθωμανούς ήταν η διάθεση για εκδίκηση σε βάρος των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων και η αδιάλλακτα αρνητική στάση τους για την προτεινόμενη ανακωχή και διαπραγμάτευση με τους Έλληνες. Χαρακτηριστικά για την άρνηση της Πύλης για κάθε διαπραγμάτευση, ο Υπουργός Εξωτερικών της Πύλης Ρέις Εφέντης Περτέφ είχε τότε πει στους πρεσβευτές των δυνάμεων: «Η υποταγή είναι η μόνη λέξη που ταιριάζει στους Έλληνες». Στο Λονδίνο η στάση της Αγγλίας ήταν ανάμεικτη .Από τη μια η σκλήρυνση έναντι των απίθανων αξιώσεων της Πύλης , ενώ από την άλλη ο τότε Βασιλιάς της Αγγλίας Γεώργιος Δ στον ετήσιο λόγο του Θρόνου εξέφραζε «την θλίψη του για το ατυχές συμβάν (δηλ. την ναυμαχία , διότι η εν λόγω σύγκρουσις εγένετο με τάς ναυτικάς δυνάμεις παλαιού συμμάχου». Παράλληλα ο ναύαρχος Κόδριγκτον επιτιμήθηκε αυστηρά από τους ανωτέρους του και παυόταν από Αρχηγός Στόλου της Μεσογείου. Αντίθετα στην Πετρούπολη ο ναύαρχος Χέυδεν παρασημοφορήθηκε από τον Τσάρο Νικόλαο τον Α ΄ για τον ηρωισμό του. Το ίδιο περίπου κλίμα κυριάρχησε και στην γαλλική κοινωνία, παρά το γεγονός ότι υπήρξαν λίγες κυβερνητικές παραφωνίες. Στο μεταξύ οι Οθωμανοί απέρριπταν κατηγορηματικά την πρόταση για αυτονομία της Ελλάδας και ο Σουλτάνος προσκαλούσε τους Μουσουλμάνους όπου γης σε ιερό πόλεμο.
Οι καθοριστικές διπλωματικές ενέργειες του Καποδίστρια.
Στο μεταξύ ο Κυβερνήτης δεν άφηνε ευκαιρία για να επαναφέρει με κάθε τρόπο το Ελληνικό ζήτημα σε πρώτη θέση στα ευρωπαϊκά fora. Με ανακοινώσεις, με συνεχή υπομνήματα , με παρασκηνιακές διεργασίες και προτάσεις βομβάρδιζε τις αυλές των Δυνάμεων. Απέναντί του είχε μόνιμο εχθρό του την Αγγλία και τον Άγγλο Υπουργό Εξωτερικών Άμπερντην. Στις 3 Οκτωβρίου 1827 διαμαρτυρήθηκε με το περίφημα Υπόμνημά του στις αυλές και των τριών συμμάχων για τα περιορισμένα εδαφικά όρια του υπό ίδρυση κράτους. Με άλλο Υπόμνημά του προς το Γαλλικό Υπουργείο Εξωτερικών ο Καποδίστριας υποστήριζε την διεύρυνση του Ελληνικού κράτους , με συμπερίληψη και της Στερεάς σε αυτό. Στην περιβόητη διάσκεψη των πρέσβεων των τριών Δυνάμεων στο Πόρο , ο Καποδίστριας παρασκηνιακά τους έπεισε να προτείνουν στην έκθεσή τους ως βόρεια σύνορά της χώρας την συνοριακή γραμμή Παγασητικού – Αμβρακικού,, παρά το γεγονός ότι είχαν λάβει αντίθετες οδηγίες από τους Υπουργούς τους. Ο Καποδίστριας ήταν αυτός που μέσα στο 1828 προκάλεσε την υπογραφή συνθήκης μεταξύ Αγγλίας και Αιγύπτου για την άμεση απόσυρση του Ιμπραήμ από την Πελοπόννησο. Επίσης ο Καποδίστριας ήταν αυτός που εκμεταλλεύτηκε διπλωματικά στο έπακρο τον Ρωσο-τουρκικό πόλεμο (Μάρτιος του 1828), με νικηφόρα έκβαση για τους Ρώσους , με αποτέλεσμα την υπογραφή της συνθήκης της Αδριανούπολης ( 14 Σεπτεμβρίου 1829). Με την συνθήκη αυτή οι Οθωμανοί εξαναγκάσθηκαν να δεχθούν τους Ρωσικούς όρους , μεταξύ των οποίων το πολιτικό καθεστώς της Ανεξαρτησίας και ως εδαφικά όρια του νέου κράτους την συνοριακή γραμμή Βόλου – Άρτας.
Οι στρατηγικοί στόχοι του Καποδίστρια έναντι των Δυνάμεων ήταν οι εξής: α) η αναγνώριση του καθεστώτος της ανεξαρτησίας και β) η εξασφάλιση κατά το δυνατόν της ευρύτερης εδαφικής περιοχής ώστε το νέο κράτος να είναι εδαφικά και πληθυσμιακά βιώσιμο. Η πολιτική των ίσων αποστάσεων από τις 3 Δυνάμεις αποσκοπούσε με προσεκτικά βήματα στην επίτευξη των δύο αυτών στρατηγικών στόχων. Η βασική όμως πρακτική του Καποδίστρια συνίστατο στο «δια βαθμών προχωρείν». Ο Καποδίστρια;, ενώ προσποιήθηκε αρχικά ότι στηρίζει την λύση της αυτονομίας , ο ίδιος όμως παράλληλα προωθούσε την πρόταση της ανεξαρτησίας. Και αυτό διότι είχε ανάγκη της σύμφωνης γνώμης των 3 Δυνάμεων στους παραπέρα χειρισμούς του. Αντιμετώπιζε διαρκώς στο διπλωματικό πεδίο την μικρόψυχη άρνηση και άδικη δυσπιστία στο πρόσωπό του της Αγγλίας . Άλλωστε η Αγγλία δεν επεδίωκε την περαιτέρω εξασθένιση της Τουρκίας , γιατί έτσι θα προωθείτο η Ρωσία στην περιοχή.
Οι διαδοχικές Συσκέψεις για το Ελληνικό ζήτημα .
Στις 10/22 Μαρτίου 1829 υπογράφηκε Πρωτόκολλο από τις Μ. Δυνάμεις , με το οποίο προβλεπόταν για την Ελλάδα αυτονομία αλλά για το εδαφικό υιοθετήθηκε η πρόταση των τριών πρεσβευτών για διευρυμένα σύνορα, με αποζημίωση υπέρ της Τουρκίας και κληρονομικό ηγεμόνα.
Με το Δ Ψήφισμα της Δ Εθνοσυνέλευσης στο Άργος ( 22 Ιουλίου 1829) εξουσιοδοτήθηκε ο Καποδίστριας να συνεχίσει απρόσκοπτα τις διπλωματικές ενέργειές του.
Στις 14 Σεπτεμβρίου 1829υπογράφηκε η συνθήκης της Αδριανούπολης μεταξύ Ρωσίας και Πύλης , με την οποία υποχρεώθηκε από τους Ρώσους η Τουρκία να εγκρίνει το από 10/22 Μαρτίου 1929 Πρωτόκολλο για το εδαφικό της Ελλάδας (γραμμή Παγασητικού – Αμβρακικού). Μετά την συνθήκη της Αδριανούπολης, από την οποία αυξήθηκε το γόητρο της Ρωσίας ως Μ. Δύναμης , η Αγγλική πολιτική στο Ελληνικό ζήτημα μεταβλήθηκε έκτοτε άρδην υπέρ της ανεξαρτησίας του νέου κράτους.
Στη διάσκεψη του Λονδίνου (22 Ιανουαρίου/3Φεβρουαρίου 1830) , μάλιστα ύστερα από Αγγλική πρόταση (sic !) διακηρύσσεται επιτέλους η πολιτική ανεξαρτησία της Ελλάδας (άρθρο 1 Πρωτοκόλλου). Με το άρθρο αυτό αρχίζει πανηγυρικά πλέον ο ελεύθερος πολιτικός βίος των Ελλήνων .
Στις 14/26 Σεπτεμβρίου 1831 υπογραφόταν στο Λονδίνο το Πρωτόκολλο αναγνώρισης ως βορείων συνόρων του νεοσύστατου κράτους με την Οθωμανική Αυτοκρατορία η συνοριακή γραμμή Βόλου - Άρτας.
Πρωταγωνιστής της τεράστιας διπλωματικής προσπάθειας για αναγνώριση της ανεξαρτησίας του νεοσύστατου κράτους με βιώσιμα σύνορα υπήρξε ο Ιωάννης Καποδίστριας. Λίγες μέρες όμως αργότερα το νήμα της ζωής του πρώτου Κυβερνήτη της χώρας θα κοβόταν βίαια από δολοφονικά ελληνικά χέρια, με ηθικούς αυτουργούς την Αγγλία και τη Γαλλία.
Νάσος Λαβράνος
Ιστορικός ερευνητής
Ποια ήταν η διπλωματική κατάσταση για το Ελληνικό ζήτημα μέχρι την ανάληψη των κυβερνητικών καθηκόντων από τον Καποδίστρια .
Στις 4 Απριλίου 1826 είχε υπογραφεί το Πρωτόκολλο της Αγίας Πετρούπολης από την Μεγάλη Βρετανία και την Ρωσία για την δημιουργία ενός Ελληνικού κράτους αυτόνομου και φόρου υποτελούς στον Σουλτάνο που θα περιελάμβανε μόνο τις περιοχές , όπου η επανάσταση συνεχιζόταν, με καταβολή επί πλέον αποζημίωσης στην Πύλη. Με το Πρωτόκολλο αυτό όμως καταλυόταν ουσιαστικά η Ιερά Συμμαχία , αναγνωριζόταν η διεθνής πολιτική ύπαρξη της Ελλάδας και ετίθετο στο περιθώριο η Αυστρία ως προς το Ελληνικό ζήτημα. Το ζήτημα τούτο θα ήταν εφεξής αντικείμενο διαπραγματεύσεων μεταξύ Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας. Παράλληλα η Γ Εθνοσυνέλευση, (6-4- 1826), στην οποία κυριαρχούσε η αγγλόφιλη μερίδα, ταυτίσθηκε με την εξωτερική πολιτική της Αγγλίας και ο Άγγλος πρεσβευτής στην Κων/πολη, Στράτφορντ Κάνιγκ εξουσιοδοτήθηκε από την Συνέλευση να διαπραγματευθεί με την Πύλη την ειρήνη στο πλαίσιο ενός αυτόνομου Ελληνικού κράτους, φόρου υποτελούς με πολύ στενά όρια . Η συνθήκη αυτή οδήγησε στην ναυμαχία του Ναυαρίνου τον Οκτώβριο του 1827. Η Ελλάδα όμως στο μεταξύ θα παρέμενε κράτος αυτόνομο και φόρου υποτελές, τα δε όριά της θα ήταν αντικείμενο διαπραγμάτευσης των τριών Δυνάμεων με την Οθωμανική Πύλη και τους Έλληνες.
Το κύριο όμως και ουσιώδες στοιχείο αυτής της συνθήκης ήταν το μυστικό συμπληρωματικό άρθρο που την συνόδευε , με το οποίο, αν οι εμπόλεμοι μέσα σε ένα μήνα από την υπογραφή της δεν δέχονταν την ανακωχή , οι Δυνάμεις θα την επέβαλαν με κάθε μέσο. Επρόκειτο για μία αποφασιστική παρέμβαση των Δυνάμεων για την ειρήνευση , έστω και με πολεμική εμπλοκή τους με την Πύλη.
Οι συνέπειες της Ναυμαχίας του Ναυαρίνου (8/20 Οκτωβρίου 1827)
Ως άμεση συνέπεια της ναυμαχίας για τους Οθωμανούς ήταν η διάθεση για εκδίκηση σε βάρος των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων και η αδιάλλακτα αρνητική στάση τους για την προτεινόμενη ανακωχή και διαπραγμάτευση με τους Έλληνες. Χαρακτηριστικά για την άρνηση της Πύλης για κάθε διαπραγμάτευση, ο Υπουργός Εξωτερικών της Πύλης Ρέις Εφέντης Περτέφ είχε τότε πει στους πρεσβευτές των δυνάμεων: «Η υποταγή είναι η μόνη λέξη που ταιριάζει στους Έλληνες». Στο Λονδίνο η στάση της Αγγλίας ήταν ανάμεικτη .Από τη μια η σκλήρυνση έναντι των απίθανων αξιώσεων της Πύλης , ενώ από την άλλη ο τότε Βασιλιάς της Αγγλίας Γεώργιος Δ στον ετήσιο λόγο του Θρόνου εξέφραζε «την θλίψη του για το ατυχές συμβάν (δηλ. την ναυμαχία , διότι η εν λόγω σύγκρουσις εγένετο με τάς ναυτικάς δυνάμεις παλαιού συμμάχου». Παράλληλα ο ναύαρχος Κόδριγκτον επιτιμήθηκε αυστηρά από τους ανωτέρους του και παυόταν από Αρχηγός Στόλου της Μεσογείου. Αντίθετα στην Πετρούπολη ο ναύαρχος Χέυδεν παρασημοφορήθηκε από τον Τσάρο Νικόλαο τον Α ΄ για τον ηρωισμό του. Το ίδιο περίπου κλίμα κυριάρχησε και στην γαλλική κοινωνία, παρά το γεγονός ότι υπήρξαν λίγες κυβερνητικές παραφωνίες. Στο μεταξύ οι Οθωμανοί απέρριπταν κατηγορηματικά την πρόταση για αυτονομία της Ελλάδας και ο Σουλτάνος προσκαλούσε τους Μουσουλμάνους όπου γης σε ιερό πόλεμο.
Οι καθοριστικές διπλωματικές ενέργειες του Καποδίστρια.
Στο μεταξύ ο Κυβερνήτης δεν άφηνε ευκαιρία για να επαναφέρει με κάθε τρόπο το Ελληνικό ζήτημα σε πρώτη θέση στα ευρωπαϊκά fora. Με ανακοινώσεις, με συνεχή υπομνήματα , με παρασκηνιακές διεργασίες και προτάσεις βομβάρδιζε τις αυλές των Δυνάμεων. Απέναντί του είχε μόνιμο εχθρό του την Αγγλία και τον Άγγλο Υπουργό Εξωτερικών Άμπερντην. Στις 3 Οκτωβρίου 1827 διαμαρτυρήθηκε με το περίφημα Υπόμνημά του στις αυλές και των τριών συμμάχων για τα περιορισμένα εδαφικά όρια του υπό ίδρυση κράτους. Με άλλο Υπόμνημά του προς το Γαλλικό Υπουργείο Εξωτερικών ο Καποδίστριας υποστήριζε την διεύρυνση του Ελληνικού κράτους , με συμπερίληψη και της Στερεάς σε αυτό. Στην περιβόητη διάσκεψη των πρέσβεων των τριών Δυνάμεων στο Πόρο , ο Καποδίστριας παρασκηνιακά τους έπεισε να προτείνουν στην έκθεσή τους ως βόρεια σύνορά της χώρας την συνοριακή γραμμή Παγασητικού – Αμβρακικού,, παρά το γεγονός ότι είχαν λάβει αντίθετες οδηγίες από τους Υπουργούς τους. Ο Καποδίστριας ήταν αυτός που μέσα στο 1828 προκάλεσε την υπογραφή συνθήκης μεταξύ Αγγλίας και Αιγύπτου για την άμεση απόσυρση του Ιμπραήμ από την Πελοπόννησο. Επίσης ο Καποδίστριας ήταν αυτός που εκμεταλλεύτηκε διπλωματικά στο έπακρο τον Ρωσο-τουρκικό πόλεμο (Μάρτιος του 1828), με νικηφόρα έκβαση για τους Ρώσους , με αποτέλεσμα την υπογραφή της συνθήκης της Αδριανούπολης ( 14 Σεπτεμβρίου 1829). Με την συνθήκη αυτή οι Οθωμανοί εξαναγκάσθηκαν να δεχθούν τους Ρωσικούς όρους , μεταξύ των οποίων το πολιτικό καθεστώς της Ανεξαρτησίας και ως εδαφικά όρια του νέου κράτους την συνοριακή γραμμή Βόλου – Άρτας.
Οι στρατηγικοί στόχοι του Καποδίστρια έναντι των Δυνάμεων ήταν οι εξής: α) η αναγνώριση του καθεστώτος της ανεξαρτησίας και β) η εξασφάλιση κατά το δυνατόν της ευρύτερης εδαφικής περιοχής ώστε το νέο κράτος να είναι εδαφικά και πληθυσμιακά βιώσιμο. Η πολιτική των ίσων αποστάσεων από τις 3 Δυνάμεις αποσκοπούσε με προσεκτικά βήματα στην επίτευξη των δύο αυτών στρατηγικών στόχων. Η βασική όμως πρακτική του Καποδίστρια συνίστατο στο «δια βαθμών προχωρείν». Ο Καποδίστρια;, ενώ προσποιήθηκε αρχικά ότι στηρίζει την λύση της αυτονομίας , ο ίδιος όμως παράλληλα προωθούσε την πρόταση της ανεξαρτησίας. Και αυτό διότι είχε ανάγκη της σύμφωνης γνώμης των 3 Δυνάμεων στους παραπέρα χειρισμούς του. Αντιμετώπιζε διαρκώς στο διπλωματικό πεδίο την μικρόψυχη άρνηση και άδικη δυσπιστία στο πρόσωπό του της Αγγλίας . Άλλωστε η Αγγλία δεν επεδίωκε την περαιτέρω εξασθένιση της Τουρκίας , γιατί έτσι θα προωθείτο η Ρωσία στην περιοχή.
Οι διαδοχικές Συσκέψεις για το Ελληνικό ζήτημα .
Στις 10/22 Μαρτίου 1829 υπογράφηκε Πρωτόκολλο από τις Μ. Δυνάμεις , με το οποίο προβλεπόταν για την Ελλάδα αυτονομία αλλά για το εδαφικό υιοθετήθηκε η πρόταση των τριών πρεσβευτών για διευρυμένα σύνορα, με αποζημίωση υπέρ της Τουρκίας και κληρονομικό ηγεμόνα.
Με το Δ Ψήφισμα της Δ Εθνοσυνέλευσης στο Άργος ( 22 Ιουλίου 1829) εξουσιοδοτήθηκε ο Καποδίστριας να συνεχίσει απρόσκοπτα τις διπλωματικές ενέργειές του.
Στις 14 Σεπτεμβρίου 1829υπογράφηκε η συνθήκης της Αδριανούπολης μεταξύ Ρωσίας και Πύλης , με την οποία υποχρεώθηκε από τους Ρώσους η Τουρκία να εγκρίνει το από 10/22 Μαρτίου 1929 Πρωτόκολλο για το εδαφικό της Ελλάδας (γραμμή Παγασητικού – Αμβρακικού). Μετά την συνθήκη της Αδριανούπολης, από την οποία αυξήθηκε το γόητρο της Ρωσίας ως Μ. Δύναμης , η Αγγλική πολιτική στο Ελληνικό ζήτημα μεταβλήθηκε έκτοτε άρδην υπέρ της ανεξαρτησίας του νέου κράτους.
Στη διάσκεψη του Λονδίνου (22 Ιανουαρίου/3Φεβρουαρίου 1830) , μάλιστα ύστερα από Αγγλική πρόταση (sic !) διακηρύσσεται επιτέλους η πολιτική ανεξαρτησία της Ελλάδας (άρθρο 1 Πρωτοκόλλου). Με το άρθρο αυτό αρχίζει πανηγυρικά πλέον ο ελεύθερος πολιτικός βίος των Ελλήνων .
Στις 14/26 Σεπτεμβρίου 1831 υπογραφόταν στο Λονδίνο το Πρωτόκολλο αναγνώρισης ως βορείων συνόρων του νεοσύστατου κράτους με την Οθωμανική Αυτοκρατορία η συνοριακή γραμμή Βόλου - Άρτας.
Πρωταγωνιστής της τεράστιας διπλωματικής προσπάθειας για αναγνώριση της ανεξαρτησίας του νεοσύστατου κράτους με βιώσιμα σύνορα υπήρξε ο Ιωάννης Καποδίστριας. Λίγες μέρες όμως αργότερα το νήμα της ζωής του πρώτου Κυβερνήτη της χώρας θα κοβόταν βίαια από δολοφονικά ελληνικά χέρια, με ηθικούς αυτουργούς την Αγγλία και τη Γαλλία.
Νάσος Λαβράνος
Ιστορικός ερευνητής
