Η Λιτανεία του Αγίου Σπυρίδωνος σε ανάμνηση του θαύματος του 1716
Άγιος Σπυρίδων
11 Αυγούστου 2019
/ 06:45
Το καλοκαίρι του 1716 και η καθιέρωση μιας λιτανείας
Γράφει ο Γιώργος Ζούμπος
«…Τόση δε ήτο η βεβαιότης των Ενετών ότι η Κέρκυρα ήθελεν υποκύψη εις τους Τούρκους, ώστε μόνον δια θαύματος είχον την γνώμην ότι ηδύνατο να σωθή, …»
Το ιστορικό της πολιορκίας του 1716 έχει δημοσιευθεί, αναλυθεί και χάρη στη μελέτη του Γ. Αθανάσαινα «Το Ασέδιο των Κορυφών» έχουν διευκρινιστεί πολλά κενά σημεία που άφησαν οι ιστοριοδιφικές εργασίες οι οποίες δημοσιεύτηκαν στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Σήμερα, γνωρίζουμε μέρα προς μέρα το χρονικό της πολιορκίας και όσα διαδραματίστηκαν εντός και εκτός των τειχών της πόλης.
Η πολιορκία άρχισε στα τέλη Ιούλη και στις αρχές Αυγούστου περνούσε στο κρισιμότερο σημείο της. Στις 8 του μήνα (π.η.) η θυελλώδης οθωμανική επίθεση σε όλη την περίμετρο των τειχών αποκρούστηκε μετά βίας και μετά από πολύωρες και πολύνεκρες μάχες.
Την επόμενη μέρα ξέσπασε μια καταστροφική θύελλα η οποία προκάλεσε σημαντικές ζημίες στο οθωμανικό στρατόπεδο αλλά και στην άμυνα της πόλης. Ακολούθησε ένα διήμερο με αραιούς πυροβολισμούς και το πρωί του Σαββάτου 11 Αυγούστου τα αναγνωριστικά αποσπάσματα των Βενετσιάνων βρήκαν μόνο μερικούς Οθωμανούς που είχαν εγκαταλειφθεί από τους συντρόφους τους. Ο Σούλεμπουργκ ανήγγειλε τα συμβάντα στους υπόλοιπους αξιωματούχους και το Γενικό Προνοητή και ακολούθησε δοξολογία στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος.
Πέρα όμως από τις ζημιές και τις απώλειες από την κακοκαιρία και τη σθεναρή άμυνα της φρουράς, σημαντικό ρόλο στη λήξη της πολιορκίας είχε η είδηση που έφτασε εκείνες τις μέρες ότι οι Οθωμανοί είχαν ηττηθεί από τον Πρίγκιπα Ευγένιο της Σαβοΐας στο Πετροβαραντίν της Ουγγαρίας στις 5 Αυγούστου χάνοντας οριστικά πια την ευκαιρία ν’ απλωθούν στην Ευρώπη. Εξ αιτίας αυτής της ήττας ο Σερασκέρης διατάχτηκε να εγκαταλείψει τις επιχειρήσεις στο Ιόνιο για να δώσει τη δυνατότητα στην Πύλη ν’ αναπληρώσει τα κενά στο Βαλκανικό μέτωπο και να ενισχύσει τη φρουρά του απειλούμενου ήδη από τον αυστριακό στρατό Βελιγραδίου.
Αναφορές σε υπερφυσική παρέμβαση
Επισημάναμε ήδη ότι από ιστορική πλευρά είναι διευκρινισμένα τα γεγονότα τα οποία συνέβησαν πριν, κατά την διάρκεια και μετά την πολιορκία όπως και όλες οι λεπτομέρειες στων στρατιωτικών κινήσεων στη στεριά και τη θάλασσα οι οποίες πολλές φορές είχαν δραματικό χαρακτήρα. Από πολλούς, η λύση της πολιορκίας θεωρήθηκε ότι σε μεγάλο βαθμό οφείλονταν σε παρέμβαση του πολιούχου Αγίου Σπυρίδωνα και στα 1717 ο Γενικός Καπετάνος Αντρέας Πιζάνη καθιέρωσε την ως σήμερα τελούμενη λιτανεία της 11ης Αυγούστου (π.η.).
Σχετικά σημειώνει ο Ιω. Ζερβός στα 1869, απλοποιώντας γλωσσικά το Συναξάρι του Αγίου: «… Ενώ λοιπόν οι Κερκυραίοι προσεκαρτέρουν την εκ των βαρβάρων παντελή απώλειαν, φαίνεται, όρθρου βαθέως, προς τους εχθρούς ο μέγας πατήρ ημών Σπυρίδων μετά πλήθους στρατιάς ουρανίου, και επέχων εις την δεξιάν αστραπόμορφον ξίφος, απεδίωκε σπουδαίως και με θυμόν τούτους. Τοιούτον λοιπόν παράδοξον ιδόντες οι οθωμανοί στρατιώται, ευθύς ετράπησαν εις φυγήν, και σπρωχνόμενοι μεταξύ των ετρόμαζον μήπως αοράτως πληγωθώσιν, έφυγον λοιπόν και συνετρίβησαν από φόβον, χωρίς πολέμου, ή πυρός, ή μαχαίρας, ή άλλου τινός διώκοντος, ειμή μόνης της αοράτου δυνάμεως του σωτήρος ημών Θεου, δια των δραστικωτάτων ευχών του θαυματουργού Σπυρίδωνος…οίτινες και εν τω φεύγει, αναφανδόν ωμολόγουν, ότι από τινα σεβάιμιον μοναχόν, δηλαδή τον Σπυρίδωνα, ος τις ανεφάνη εις τον αιθέρα με ένδοξον στόλον στρατιάς ουρανίου, απεσύρθησαν εις ταχυτάτην φυγήν… ».
Το παραπάνω κείμενο χρησιμοποιεί και ο Βροκίνης επισημαίνοντας ότι η λιτανεία τελείται «…, εις ανάμνησιν της απαλλαγής της νήσου εκ της απειλησάσης αυτην Τουρκικήςς αλώσεως, δια θαύματος του Αγίου τούτου, όπερ εγένετο κατά την ειρημένην ημέραν του έτους 1716».
Ο Σπύρος Θεοτόκης: «.. Κατ΄ατην αναχώρησίν των οι Τούρκοι υπέστησαν τα δεινά φοβερής τρικυμίας, ήτις απεδόθη εις την θαυματουργόν δύναμιν του προστάτου της νήσου Αγίου Σπυρίδωνος. Τόση δε ήτο η βεβαιότης των Ενετών ότι η Κέρκυρα ήθελεν υποκύψη εις τους Τούρκους, ώστε μόνον δια θαύματος είχον την γνώμην ότι ηδύνατο να σωθή, και το θαύμα τούτο του Αγίου ανεγνωρίσθη παρά της Ενετικής συγκλήτου, …».
Ο π. Αθανάσιος Τσίτσας γράφει ότι: «… ο Caputi αναφέρει ως πιθανούς λόγους της τουρκικής φυγής, την συνεχή παρουσία στα τείχη και στις πύλες του οράματος του Προστάτη αγίου Σπυρίδωνος, και τις ανάγκες που δημιούργησε στον τουρκικό στρατό η νίκη του Ευγένιου…».
Και σε άλλες επιστολές αξιωματούχων οι οποίοι έζησαν τα γεγονότα υπάρχει διάχυτο το πνεύμα ότι η Κέρκυρα σώθηκε χάρη στην παρέμβαση του Προστάτη Αγίου.
Το χρονικό του ιερέα Δημητρίου Μανάτου
Στα Αρχεία του νομού Κέρκυρας στις πράξεις του συμβολαιογράφου Πρωτοπαπά Δημητρίου Μανάτου βρίσκεται καταχωρημένο το χρονικό της πολιορκίας όπου αναφέρει:
«…Ευγήκε λόγος από διάφορους χριστιανούς από τη Στεργηά από ιερής και κοσμικούς ότι έλεγαν η τούρκη το ήστερο μπουρδο ωπου ήθελαν να δόσουν του Κάστρου του Νέου και της Χόρας επιγαν να πανε ομπρος και εγιριζαν οπισο εστοντας οπου ήβλεπαν φός μέγα και έφενκε όλη η Χόρα αλά και το νησί και ήβλεπαν πλυθος πολύ λαόν μικριτε και μεγαλυ και ομπρος επεριπάτι ένας καλόγερος μεμία πατερίτζα και ηστα δεξια του μια γηνέκα με ένα βρέφος στα χερια της και μια τόρτζα μεγαλυ και από εκηνο το φος η τούρκη εσκοτιζουνταν και εγιριζαν οπισο και ενας από τον αλον εκωπτουταν σινατιτους ετζη μουτο ηπαν διαφοροι γερομοναχη εδο στο σπιτι μου οπου το ελεγαν η τουρκη στη Στεργηα και το εγραψα δια τους μεταγενεστέρους. Ο η δοξα και το κρατος η στους εώνας αμήν τες της Θεοτόκου και του ιεράρχου πρεσβύες Χριστε ο Θεός ελεήσον ημάς αμην μηνός Αυγούστου ήστερι 1716-
εγραψα προτωπαπας Διμίτριως Μανάτως…»
Ο υπασπιστής του Σούλεμπουργκ
Στα 1908 ο ανθυπίλαρχος Νικόλαος Βράιλας-Βάρθης δημοσιεύει από τα ιταλικά εκτεταμενη επιστολή του Δημήτριου Στρατηγού, υπασπιστή του Σούλεμπουργκ όπου περιλαμβάνονται τα της πολιορκίας και ο ίδιος προσθέτει εκτεταμένες αναφορές στην τοπογραφία της πολιορκίας και τις οχυρώσεις.
Σε υποσημείωση της τελευταίας σελίδας της επιστολής διαβάζουμε: «Οι φανατικοί και πλήρεις προλήψεων Τούρκοι εν τη θυέλλη διείδον του θείου οργήν. Πλείστοι εξ αυτών εβεβαίουν ότι είδον μοναχόν φέροντα πυρσόν, ανά μέσω των νέφων και του υετού, και πάντες περίφοβοι εζήτουν να επιβιβασθώσι των πλοίων».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Γεώργιος Αθανάσαινας, «Το Ασέδιο των Κορυφών - 1716», Μακεδονικές εκδόσεις, Αθήνα, 2001.
2. Ν. Βράιλας Βάρθης, «Η εν έτει 1716 ένδοξος πολιορκία της Κέρκυρας κτλ.», Λάντζας, Κέρκυρα, 1908
3. Λαυρέντιος Βροκίνης, «Περί των ετησίως τελουμένων εν Κερκύρα λιτανειών του Θ. Λειψάνου του Αγίου Σπυρίδωνος …», Λάντζας, Κέρκυρα, 1909
4. Ιωάννης Ζερβός πτ. Ιερέως Αναστασίου, «Βίος του αγίου και θαυματουργού Σπυρίδωνος, προστάτου Κερκύρας, Κάδμος, Κέρκυρα, 1869.
5. Σπυρίδων Μάρκου Θεοτόκης, «Αναμνηστικόν τεύχος της Πανιονίου Αναδρομικής Εκθέσεως, Μέρος Α΄. Ενετοκρατία», Ασπιώτης, Κέρκυρα, 1914
6. Νίκος Λευθεριώτης, «Η πολιορκία της Κέρκυρας του 1716 διηγημένη από τον ιερέα Δημήτριο Μανάτο, κερκυραίο συμβολαιογράφο της εποχής εκείνης», περιοδικό «Πρόσπερος», φυλ. 7ο , Κέρκυρα, 1952.
7. π. Αθανάσιος Τσίτσας, «Μνήμη του 1716», Δελτίο Α.Ε.Κ. 1972
«…Τόση δε ήτο η βεβαιότης των Ενετών ότι η Κέρκυρα ήθελεν υποκύψη εις τους Τούρκους, ώστε μόνον δια θαύματος είχον την γνώμην ότι ηδύνατο να σωθή, …»
Το ιστορικό της πολιορκίας του 1716 έχει δημοσιευθεί, αναλυθεί και χάρη στη μελέτη του Γ. Αθανάσαινα «Το Ασέδιο των Κορυφών» έχουν διευκρινιστεί πολλά κενά σημεία που άφησαν οι ιστοριοδιφικές εργασίες οι οποίες δημοσιεύτηκαν στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Σήμερα, γνωρίζουμε μέρα προς μέρα το χρονικό της πολιορκίας και όσα διαδραματίστηκαν εντός και εκτός των τειχών της πόλης.
Η πολιορκία άρχισε στα τέλη Ιούλη και στις αρχές Αυγούστου περνούσε στο κρισιμότερο σημείο της. Στις 8 του μήνα (π.η.) η θυελλώδης οθωμανική επίθεση σε όλη την περίμετρο των τειχών αποκρούστηκε μετά βίας και μετά από πολύωρες και πολύνεκρες μάχες.
Την επόμενη μέρα ξέσπασε μια καταστροφική θύελλα η οποία προκάλεσε σημαντικές ζημίες στο οθωμανικό στρατόπεδο αλλά και στην άμυνα της πόλης. Ακολούθησε ένα διήμερο με αραιούς πυροβολισμούς και το πρωί του Σαββάτου 11 Αυγούστου τα αναγνωριστικά αποσπάσματα των Βενετσιάνων βρήκαν μόνο μερικούς Οθωμανούς που είχαν εγκαταλειφθεί από τους συντρόφους τους. Ο Σούλεμπουργκ ανήγγειλε τα συμβάντα στους υπόλοιπους αξιωματούχους και το Γενικό Προνοητή και ακολούθησε δοξολογία στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος.
Πέρα όμως από τις ζημιές και τις απώλειες από την κακοκαιρία και τη σθεναρή άμυνα της φρουράς, σημαντικό ρόλο στη λήξη της πολιορκίας είχε η είδηση που έφτασε εκείνες τις μέρες ότι οι Οθωμανοί είχαν ηττηθεί από τον Πρίγκιπα Ευγένιο της Σαβοΐας στο Πετροβαραντίν της Ουγγαρίας στις 5 Αυγούστου χάνοντας οριστικά πια την ευκαιρία ν’ απλωθούν στην Ευρώπη. Εξ αιτίας αυτής της ήττας ο Σερασκέρης διατάχτηκε να εγκαταλείψει τις επιχειρήσεις στο Ιόνιο για να δώσει τη δυνατότητα στην Πύλη ν’ αναπληρώσει τα κενά στο Βαλκανικό μέτωπο και να ενισχύσει τη φρουρά του απειλούμενου ήδη από τον αυστριακό στρατό Βελιγραδίου.
Αναφορές σε υπερφυσική παρέμβαση
Επισημάναμε ήδη ότι από ιστορική πλευρά είναι διευκρινισμένα τα γεγονότα τα οποία συνέβησαν πριν, κατά την διάρκεια και μετά την πολιορκία όπως και όλες οι λεπτομέρειες στων στρατιωτικών κινήσεων στη στεριά και τη θάλασσα οι οποίες πολλές φορές είχαν δραματικό χαρακτήρα. Από πολλούς, η λύση της πολιορκίας θεωρήθηκε ότι σε μεγάλο βαθμό οφείλονταν σε παρέμβαση του πολιούχου Αγίου Σπυρίδωνα και στα 1717 ο Γενικός Καπετάνος Αντρέας Πιζάνη καθιέρωσε την ως σήμερα τελούμενη λιτανεία της 11ης Αυγούστου (π.η.).
Σχετικά σημειώνει ο Ιω. Ζερβός στα 1869, απλοποιώντας γλωσσικά το Συναξάρι του Αγίου: «… Ενώ λοιπόν οι Κερκυραίοι προσεκαρτέρουν την εκ των βαρβάρων παντελή απώλειαν, φαίνεται, όρθρου βαθέως, προς τους εχθρούς ο μέγας πατήρ ημών Σπυρίδων μετά πλήθους στρατιάς ουρανίου, και επέχων εις την δεξιάν αστραπόμορφον ξίφος, απεδίωκε σπουδαίως και με θυμόν τούτους. Τοιούτον λοιπόν παράδοξον ιδόντες οι οθωμανοί στρατιώται, ευθύς ετράπησαν εις φυγήν, και σπρωχνόμενοι μεταξύ των ετρόμαζον μήπως αοράτως πληγωθώσιν, έφυγον λοιπόν και συνετρίβησαν από φόβον, χωρίς πολέμου, ή πυρός, ή μαχαίρας, ή άλλου τινός διώκοντος, ειμή μόνης της αοράτου δυνάμεως του σωτήρος ημών Θεου, δια των δραστικωτάτων ευχών του θαυματουργού Σπυρίδωνος…οίτινες και εν τω φεύγει, αναφανδόν ωμολόγουν, ότι από τινα σεβάιμιον μοναχόν, δηλαδή τον Σπυρίδωνα, ος τις ανεφάνη εις τον αιθέρα με ένδοξον στόλον στρατιάς ουρανίου, απεσύρθησαν εις ταχυτάτην φυγήν… ».
Το παραπάνω κείμενο χρησιμοποιεί και ο Βροκίνης επισημαίνοντας ότι η λιτανεία τελείται «…, εις ανάμνησιν της απαλλαγής της νήσου εκ της απειλησάσης αυτην Τουρκικήςς αλώσεως, δια θαύματος του Αγίου τούτου, όπερ εγένετο κατά την ειρημένην ημέραν του έτους 1716».
Ο Σπύρος Θεοτόκης: «.. Κατ΄ατην αναχώρησίν των οι Τούρκοι υπέστησαν τα δεινά φοβερής τρικυμίας, ήτις απεδόθη εις την θαυματουργόν δύναμιν του προστάτου της νήσου Αγίου Σπυρίδωνος. Τόση δε ήτο η βεβαιότης των Ενετών ότι η Κέρκυρα ήθελεν υποκύψη εις τους Τούρκους, ώστε μόνον δια θαύματος είχον την γνώμην ότι ηδύνατο να σωθή, και το θαύμα τούτο του Αγίου ανεγνωρίσθη παρά της Ενετικής συγκλήτου, …».
Ο π. Αθανάσιος Τσίτσας γράφει ότι: «… ο Caputi αναφέρει ως πιθανούς λόγους της τουρκικής φυγής, την συνεχή παρουσία στα τείχη και στις πύλες του οράματος του Προστάτη αγίου Σπυρίδωνος, και τις ανάγκες που δημιούργησε στον τουρκικό στρατό η νίκη του Ευγένιου…».
Και σε άλλες επιστολές αξιωματούχων οι οποίοι έζησαν τα γεγονότα υπάρχει διάχυτο το πνεύμα ότι η Κέρκυρα σώθηκε χάρη στην παρέμβαση του Προστάτη Αγίου.
Το χρονικό του ιερέα Δημητρίου Μανάτου
Στα Αρχεία του νομού Κέρκυρας στις πράξεις του συμβολαιογράφου Πρωτοπαπά Δημητρίου Μανάτου βρίσκεται καταχωρημένο το χρονικό της πολιορκίας όπου αναφέρει:
«…Ευγήκε λόγος από διάφορους χριστιανούς από τη Στεργηά από ιερής και κοσμικούς ότι έλεγαν η τούρκη το ήστερο μπουρδο ωπου ήθελαν να δόσουν του Κάστρου του Νέου και της Χόρας επιγαν να πανε ομπρος και εγιριζαν οπισο εστοντας οπου ήβλεπαν φός μέγα και έφενκε όλη η Χόρα αλά και το νησί και ήβλεπαν πλυθος πολύ λαόν μικριτε και μεγαλυ και ομπρος επεριπάτι ένας καλόγερος μεμία πατερίτζα και ηστα δεξια του μια γηνέκα με ένα βρέφος στα χερια της και μια τόρτζα μεγαλυ και από εκηνο το φος η τούρκη εσκοτιζουνταν και εγιριζαν οπισο και ενας από τον αλον εκωπτουταν σινατιτους ετζη μουτο ηπαν διαφοροι γερομοναχη εδο στο σπιτι μου οπου το ελεγαν η τουρκη στη Στεργηα και το εγραψα δια τους μεταγενεστέρους. Ο η δοξα και το κρατος η στους εώνας αμήν τες της Θεοτόκου και του ιεράρχου πρεσβύες Χριστε ο Θεός ελεήσον ημάς αμην μηνός Αυγούστου ήστερι 1716-
εγραψα προτωπαπας Διμίτριως Μανάτως…»
Ο υπασπιστής του Σούλεμπουργκ
Στα 1908 ο ανθυπίλαρχος Νικόλαος Βράιλας-Βάρθης δημοσιεύει από τα ιταλικά εκτεταμενη επιστολή του Δημήτριου Στρατηγού, υπασπιστή του Σούλεμπουργκ όπου περιλαμβάνονται τα της πολιορκίας και ο ίδιος προσθέτει εκτεταμένες αναφορές στην τοπογραφία της πολιορκίας και τις οχυρώσεις.
Σε υποσημείωση της τελευταίας σελίδας της επιστολής διαβάζουμε: «Οι φανατικοί και πλήρεις προλήψεων Τούρκοι εν τη θυέλλη διείδον του θείου οργήν. Πλείστοι εξ αυτών εβεβαίουν ότι είδον μοναχόν φέροντα πυρσόν, ανά μέσω των νέφων και του υετού, και πάντες περίφοβοι εζήτουν να επιβιβασθώσι των πλοίων».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Γεώργιος Αθανάσαινας, «Το Ασέδιο των Κορυφών - 1716», Μακεδονικές εκδόσεις, Αθήνα, 2001.
2. Ν. Βράιλας Βάρθης, «Η εν έτει 1716 ένδοξος πολιορκία της Κέρκυρας κτλ.», Λάντζας, Κέρκυρα, 1908
3. Λαυρέντιος Βροκίνης, «Περί των ετησίως τελουμένων εν Κερκύρα λιτανειών του Θ. Λειψάνου του Αγίου Σπυρίδωνος …», Λάντζας, Κέρκυρα, 1909
4. Ιωάννης Ζερβός πτ. Ιερέως Αναστασίου, «Βίος του αγίου και θαυματουργού Σπυρίδωνος, προστάτου Κερκύρας, Κάδμος, Κέρκυρα, 1869.
5. Σπυρίδων Μάρκου Θεοτόκης, «Αναμνηστικόν τεύχος της Πανιονίου Αναδρομικής Εκθέσεως, Μέρος Α΄. Ενετοκρατία», Ασπιώτης, Κέρκυρα, 1914
6. Νίκος Λευθεριώτης, «Η πολιορκία της Κέρκυρας του 1716 διηγημένη από τον ιερέα Δημήτριο Μανάτο, κερκυραίο συμβολαιογράφο της εποχής εκείνης», περιοδικό «Πρόσπερος», φυλ. 7ο , Κέρκυρα, 1952.
7. π. Αθανάσιος Τσίτσας, «Μνήμη του 1716», Δελτίο Α.Ε.Κ. 1972
