Εφηβεία: Οι μικρές στιγμές που χτίζουν το αύριο

Εφηβεία – μια περίοδος που χτίζει όσα θα έρθουν

Η εφηβεία είναι η πιο απαιτητική αλλά και η πιο δημιουργική περίοδος της ζωής. Είναι ο καιρός που οι νέοι αρχίζουν να κοιτάζουν τον εαυτό τους με νέα μάτια και να ρωτούν: «ποιοι είμαστε;», «τι θέλουμε;», «πού πάμε;». Οι απαντήσεις δεν έρχονται εύκολα, όμως μέσα από τις μικρές καθημερινές εμπειρίες – στο σπίτι, στο σχολείο, στις φιλίες, στις απογοητεύσεις – αρχίζει σιγά σιγά να διαμορφώνεται το πρόσωπο των αυριανών ενηλίκων.

Δεν υπάρχει τίποτα το «παροδικό» στην εφηβεία· κάθε λέξη, κάθε χαρά, κάθε παρεξήγηση, κάθε επιτυχία, μένει ως υλικό αυτογνωσίας. Και αργότερα, όταν χρειαστεί να πάρουν αποφάσεις για τη ζωή και την καριέρα τους, θα πατήσουν επάνω σε όλα αυτά – συνειδητά ή ασυνείδητα.

Η ωρίμανση της σκέψης – όταν οι έφηβοι αρχίζουν να βλέπουν πιο μακριά

Στην εφηβεία, ο τρόπος που σκέφτονται τα παιδιά αλλάζει ριζικά. Δεν αρκούνται πια στα «πρέπει» και στις έτοιμες απαντήσεις. Αρχίζουν να συνδέουν ιδέες, να προβλέπουν συνέπειες, να κατανοούν τις προθέσεις των άλλων. Η σκέψη τους αποκτά βάθος και φαντασία. Μπορούν να αναρωτηθούν «αν επιλέξουμε αυτό, πού θα μας οδηγήσει;» ή «τι σημαίνει πραγματικά επιτυχία;».

Αυτή η γνωστική ωρίμανση είναι η πρώτη προϋπόθεση για την ανεξάρτητη ζωή και τη μελλοντική επαγγελματική πορεία. Γιατί κάθε καριέρα ξεκινά με μια ιδέα – και οι ιδέες γεννιούνται όταν οι νέοι μπορούν να σκεφτούν πέρα από το άμεσο. Όμως, αυτή η νέα ικανότητα συνοδεύεται συχνά από αμφιβολία. Οι έφηβοι βλέπουν τις αντιφάσεις του κόσμου, τα όρια των ενηλίκων, τις ασυνέπειες του συστήματος. Και κάπου εκεί, η ανάγκη τους για καθοδήγηση γίνεται ανάγκη για κατανόηση, όχι για «συμβουλές».

Η κρίση γίνεται πιο σύνθετη – και μαζί πιο ευάλωτη

Στην εφηβεία, η σκέψη αρχίζει να ταξιδεύει πιο μακριά. Οι έφηβοι δεν αρκούνται πια στα «έτσι είναι», αλλά ρωτούν το «γιατί». Θέλουν να καταλάβουν, να ζυγίσουν, να συγκρίνουν. Κι αυτό είναι μεγάλο βήμα, αλλά και μεγάλη πρόκληση· γιατί όσο περισσότερο καταλαβαίνουν, τόσο πιο έντονα συνειδητοποιούν ότι δεν υπάρχουν πάντα ξεκάθαρες απαντήσεις.

Εκεί που άλλοτε υπήρχε βεβαιότητα, τώρα γεννιούνται ερωτήματα. Εκεί που υπήρχε εμπιστοσύνη στις αυθεντίες, τώρα αναδύεται η ανάγκη για προσωπική κρίση. Οι έφηβοι αμφιβάλλουν, και μέσα από αυτή την αμφιβολία αρχίζουν να διαμορφώνουν τη δική τους φωνή.

Οι γονείς συχνά νιώθουν ότι «αντιμιλούν» ή «δεν ακούν». Όμως η αμφισβήτηση δεν είναι έλλειψη σεβασμού· είναι σημάδι αναζήτησης. Αν δεν αμφισβητήσουν, δεν θα κατακτήσουν ποτέ τη δική τους σκέψη.

Η πίεση των ρόλων – ο καθρέφτης των άλλων

Στην εφηβεία, οι νέοι παίζουν πολλούς ρόλους ταυτόχρονα. Είναι μαθητές, παιδιά, φίλοι, μέλη ομάδων, ίσως και αθλητές, καλλιτέχνες ή εθελοντές. Κάθε ρόλος φέρνει προσδοκίες: από το σχολείο περιμένουν επιτυχία, από την οικογένεια συνέπεια, από τους φίλους αποδοχή. Και κάποιες φορές, όλοι αυτοί οι ρόλοι δεν χωρούν στην ίδια μέρα, στην ίδια ψυχή.

Δεν είναι εύκολο για τους εφήβους να «είναι ο εαυτός τους» όταν καθημερινά καλούνται να ανταποκριθούν σε όσα τους ζητούν. Η πίεση δεν είναι μόνο εξωτερική — είναι και εσωτερική, γιατί οι ίδιοι θέλουν να σταθούν αντάξιοι των προσδοκιών.

Μια μικρή σκηνή που επαναλαμβάνεται συχνά: οι έφηβοι που επιστρέφουν από το σχολείο κουρασμένοι, θέλουν λίγη ησυχία, αλλά ακούν «πρέπει να διαβάσετε». Δεν αρνούνται τη μελέτη· απλώς έχουν ανάγκη από έναν μικρό χώρο δικό τους, έναν χρόνο να αποφορτιστούν. Αν τους τον δώσουμε, συνήθως επιστρέφουν πιο ήρεμοι και πιο πρόθυμοι να προσπαθήσουν.

Η αποδοχή όλων αυτών των ρόλων και των μεταπτώσεών τους είναι δείγμα σεβασμού. Γιατί οι έφηβοι δεν ψάχνουν μόνο τι θα γίνουν· ψάχνουν πρώτα ποιοι είναι μέσα σε όλα αυτά. Και εκεί, το βλέμμα του γονιού ή του εκπαιδευτικού που λέει «σας βλέπω, σας καταλαβαίνω» μπορεί να κάνει όλη τη διαφορά.

Πίνακας του Αμερικανού εικονογράφου Norman Rockwell

Το «Breaking Home Ties» είναι ένας πίνακας του Αμερικανού εικονογράφου Norman Rockwell , που δημιουργήθηκε το  25 Σεπτεμβρίου 1954. Ο πατέρας αποχαιρετά τον γιο του που φεύγει για το πανεπιστήμιο. Τα βλέμματα και οι στάσεις των σωμάτων μεταφέρουν την έννοια του αποχωρισμού, της ωρίμανσης και του ξεκινήματος μιας νέας ζωής. Η σκηνή αποπνέει τρυφερότητα, σιωπηλή συγκίνηση και εμπιστοσύνη.

Η οικογένεια – ο ήρεμος άξονας

Μέσα σ’ αυτή τη θύελλα αλλαγών, η οικογένεια παραμένει το πιο σημαντικό πλαίσιο. Όχι για να καθοδηγεί, αλλά για να προσφέρει αίσθημα σταθερότητας. Οι γονείς που ακούν χωρίς να βιάζονται να απαντήσουν, που αφήνουν τα παιδιά να δοκιμάσουν, που δείχνουν εμπιστοσύνη, διδάσκουν με τον τρόπο τους τι σημαίνει υπευθυνότητα και αυτοεκτίμηση.

Οι συζητήσεις για σχολές, επαγγέλματα και «μέλλον» είναι χρήσιμες μόνο όταν πατούν σε αυτό το έδαφος εμπιστοσύνης. Γιατί τότε οι έφηβοι δεν νιώθουν ότι αξιολογούνται, αλλά ότι τους εμπιστεύονται να βρουν τον δικό τους δρόμο.

Και ίσως, μερικές φορές, η κατανόηση να μη χρειάζεται λόγια αλλά μικρές πράξεις. Ένα οικογενειακό τραπέζι, σε μια σημαντική μέρα, όπου ο καθένας θα φτιάξει κάτι και όλοι μαζί θα σταθούν γύρω του, μπορεί να γίνει αφορμή για να ακουστούν ήπια, ανθρώπινα, πολύτιμα θέματα που άλλες μέρες σκεπάζει η βιασύνη της καθημερινότητας. Ή μια ταινία, διαλεγμένη από τους μικρούς – ακόμη κι αν δεν είναι της πρώτης προτίμησης των γονιών – μπορεί να γίνει ευκαιρία για κοινό χρόνο, για χαμόγελα, για συζήτηση.

Τέτοιες στιγμές, απλές και ανεπιτήδευτες, πλάθουν τη βαθύτερη επικοινωνία: μια σχέση όπου γονείς και έφηβοι συνυπάρχουν, ακούν ο ένας τον άλλο, αγγίζουν τα ζητήματα χωρίς φόβο. Και κάθε φορά που επαναλαμβάνεται αυτός ο μικρός κύκλος συμμετοχής και φροντίδας, η οικογένεια δυναμώνει. Δημιουργεί ένα έδαφος όπου τα παιδιά μπορούν να ριζώσουν με εμπιστοσύνη, να αναπτυχθούν με ασφάλεια και να προχωρήσουν με χαρά.

Η φαντασία και το όραμα – η αρχή κάθε διαδρομής

Η φαντασία είναι το πρώτο σημάδι ωριμότητας, όχι παιδικότητας. Οι έφηβοι που ονειρεύονται, σχεδιάζουν και φτιάχνουν στο μυαλό τους εικόνες για το μέλλον, μαθαίνουν να βλέπουν τη ζωή με προοπτική. Τα όνειρα αυτά δεν είναι φευγαλέες σκέψεις· είναι ασκήσεις νοήματος. Εκεί αρχίζουν να καταλαβαίνουν τι τους εμπνέει, τι τους κινητοποιεί, τι αξίζει να επιδιώξουν.

Οι γονείς μπορούν να γίνουν οι πιο σημαντικοί ακροατές αυτών των ονείρων. Μερικές φορές η σιωπή και η προσοχή αξίζουν περισσότερο από μια συμβουλή. Αν οι έφηβοι μπορέσουν να μιλήσουν χωρίς να τους διακόψουμε, θα εκφράσουν καθαρά αυτό που σκέφτονται — κι έτσι θα μπορέσουν να το ακούσουν και οι ίδιοι, να το επεξεργαστούν, να το μεταμορφώσουν.

Το να ακούμε τους νέους με πραγματικό ενδιαφέρον δεν σημαίνει πάντα συμφωνία· σημαίνει σεβασμό στη διαδικασία με την οποία διαμορφώνουν το δικό τους όραμα για τη ζωή. Κι αυτό είναι ένα μεγάλο δώρο που μπορούμε να τους προσφέρουμε.

René Magritte, «Le Faux Miroir» (1928). Το μάτι γίνεται ουρανός, σύμβολο του νου που αρχίζει να βλέπει πέρα από το προφανές. Η εφηβεία, όπως και το βλέμμα αυτό, δεν καθρεφτίζει απλώς τον κόσμο• τον ξαναφτιάχνει μέσα από τη δική της φαντασία.

Επίλογος – η εφηβεία ως προθάλαμος της ζωής

Η εφηβεία δεν είναι στάση αναμονής· είναι μια δημιουργική περίοδος της ζωής, με ιδιαίτερη σημασία για την προετοιμασία των νέων στους ρόλους που θα κληθούν να πραγματώσουν στην ενήλικη ζωή τους. Αυτοί οι ρόλοι – επαγγελματικοί, κοινωνικοί, οικογενειακοί – δεν είναι ακόμη σαφείς. Όμως ακριβώς εδώ βρίσκεται η αξία αυτής της ηλικίας: είναι ο χρόνος της άσκησης, της δοκιμής, της διερεύνησης. Και αυτή η προετοιμασία δεν είναι μόνο γνωστική· είναι πολυδιάστατη. Περιλαμβάνει συναίσθημα, φαντασία, σχέσεις, αξίες, πειραματισμό και εμπιστοσύνη στον εαυτό.

Όπως τόνιζε ο Donald Super, η επαγγελματική ανάπτυξη ξεκινά πολύ πριν από την επιλογή σπουδών ή εργασίας· είναι μια διαδικασία ζωής που θεμελιώνεται στην εφηβεία, όταν ο άνθρωπος αρχίζει να εξερευνά ποιος είναι και ποιος θέλει να γίνει. Μέσα από αυτή τη διερεύνηση διαμορφώνεται η ικανότητα να βλέπει τον εαυτό του μέσα σε πολλούς ρόλους και να σχεδιάζει τη ζωή του με ρεαλισμό και όραμα.

Κάθε φορά που οι νέοι σκέφτονται, δημιουργούν, αμφισβητούν ή ονειρεύονται, προετοιμάζουν τον τρόπο με τον οποίο θα εργαστούν, θα συνεργαστούν και θα ζήσουν αργότερα. Η καριέρα τους δεν θα ξεκινήσει τη μέρα που θα βρουν δουλειά· ξεκινά ήδη, εδώ, μέσα στις εμπειρίες και τις επιλογές της εφηβείας.

Το δικό μας χρέος — γονιών, εκπαιδευτικών, κοινωνίας — είναι να την περιφρουρήσουμε ως περίοδο πολύτιμη και μοναδική. Γιατί εκεί, μέσα στη φαινομενική αβεβαιότητα και την ένταση της εφηβείας, γεννιέται το μέλλον: ήσυχα, σταθερά, με φαντασία και πίστη στους ανθρώπους που μεγαλώνουν.

Μικρό Σημείωμα για τον αναγνώστη!

Έπειτα από πολλά χρόνια δουλειάς με εφήβους και γονείς ως εκπαιδευτικός, νιώθω ότι η εφηβεία δεν είναι μια περίοδος που «πρέπει να περάσει», αλλά μια περίοδος της ζωής, που αξίζει να «ακουστεί» . Οι σκέψεις του άρθρου γεννήθηκαν από αληθινές στιγμές παρατήρησης, συζήτησης και πίστης στη δύναμη των νέων να χτίσουν το μέλλον τους με αυτογνωσία και φαντασία.

Παναγιώτης Μαυρωνάς

Σύμβουλος Σταδιοδρομίας ΜΑ, (Πιστοποίηση ΕΟΠΠΕΠ Α1)

Ι. Θεοτόκη 25

τηλ. 6937039899

Κέρκυρα

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΩΤΟ@Αλέκος Φασιανός, «Ο ποδηλάτης» (1985). Ο άνεμος στα μαλλιά, το στάχυ και το ποδήλατο — σύμβολα ελευθερίας, ώριμης νεότητας και πορείας προς το μέλλον. Η στιγμή που ο νέος παίρνει φόρα, κρατώντας στα χέρια του τους πρώτους καρπούς της ζωής.