Βίδο και Λαζαρέτο: Η φωνή μας να ακουστεί και να εισακουστεί

Βίδο και Λαζαρέτο, δυο καταπράσινα νησάκια, δυο μικρά σμαράγδια στο γαλάζιο μεταξωτό ροκέτο της πόλης της Κέρκυρας. Πήραν την ομορφιά τους απ’ την φύση, που τα στολίζει με πλούσια βλάστηση. Και τη λάμψη τους απ’ την ιστορία, που φωτίζει το καθένα τους με διαφορετικό τρόπο.

Το μεγαλύτερο, το Βίδο, προσιτό και ζωηρό, προσβάσιμο κι επισκέψιμο, με τακτική αλλά προβληματική δημοτική συγκοινωνία την καλοκαιρινή περίοδο, ανήκει πλέον στην ιδιοκτησία του δήμου μας.

Οχυρωμένο για πρώτη φορά απ’ τους Βενετούς, μετά την πολιορκία της πόλης το 1716, και στη συνέχεια απ’ όλους τους επόμενους κατακτητές και «προστάτες» της Κέρκυρας, με ισχυρότερες κάθε φορά οχυρώσεις, διατηρεί ακόμα κάποια απομεινάρια των τριών οχυρών του, που ανατίναξαν οι Βρετανοί ενόψει της Ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα.

Επί ένα περίπου αιώνα, αναδεικνύει με σεβασμό το μνημείο των νεοσύλλεκτων Σέρβων στρατιωτών που πέθαναν κατά χιλιάδες απ’ το κρύο, τις κακουχίες και τις αρρώστιες, στο μικρό αυτό «Νησί του θανάτου» οι περισσότεροι, όταν τα λείψανα των Σερβικών στρατευμάτων ήρθαν υποχωρώντας στο «Νησί της σωτηρίας» τους, την Κέρκυρα, διωκόμενα απ’ τα στρατεύματα των Κεντρικών δυνάμεων, το 1916. Ένα πέτρινο σταυρό πάνω σε μαυσωλείο-οστεοφυλάκειο, όπου φυλάσσονται τα οστά των νεκρών που ενταφιάστηκαν, ενώ τα πιο πολλά κορμιά ρίχτηκαν στο Ιόνιο, στο «Κυανούν κοινοτάφιο».

Το Βίδο έχει προ πολλού «κατοχυρωθεί» ως ιστορικός τόπος και παράλληλα ως χώρος επίσκεψης, αναψυχής, δημιουργικής ψυχαγωγίας, εναλλακτικών δράσεων, δημοτικών παιδικών κατασκηνώσεων και κατασκηνώσεων προσκόπων και οδηγών. Τον χαρακτήρα του όμως αυτό, τα τελευταία χρόνια τον επιβουλεύονται μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα. Και τον απαξιώνει η δημοτική αρχή συνεχίζοντας κι επαυξάνοντας την «αξιοποίηση» του νησιού, με την εκμίσθωση της «φατσάδας» του σε γνωστό ξενοδοχειακό όμιλο, τα προσκόμματα και καθυστερήσεις στη λειτουργία του δημοτικού καϊκιού και την αναστολή λειτουργίας των κατασκηνώσεων, που αναζωπύρωσαν και φέτος τις αντιδράσεις της κοινωνίας της Κέρκυρας, κατά της δρομολογούμενης οιονεί ιδιωτικοποίησής του.

Το άλλο, το Λαζαρέτο, σιωπηλό και μελαγχολικό, δύσκολα προσβάσιμο και γι’ αυτό σχεδόν μη επισκέψιμο, προσπαθεί μες στην ερημιά του να διαφυλάξει ευλαβικά απ’ τη φθορά, την καταστροφή και την ανθρώπινη αδιαφορία τα τεκμήρια της ιστορίας του. Κηρυγμένο «ιστορικός τόπος» με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού το 1992, θα έπρεπε ν’ απολαμβάνει «ειδική κρατική προστασία».
Λοιμοκαθαρτήριο-λεπροκομείο και στρατιωτικό νοσοκομείο κατά διαστήματα, απ’ τη βενετοκρατία μέχρι και την αγγλοκρατία. Σημαδεμένο απ’ τις εκτελέσεις αντιστασιακών πατριωτών και πολιτικών κρατούμενων, στην Κατοχή και στον Εμφύλιο.

Τόπος μαρτυρίου το Λαζαρέτο. Στρατόπεδο συγκέντρωσης επτανησίων και άλλων αιχμαλώτων των ιταλικών κατοχικών δυνάμεων, αντιστασιακών κι αντιφασιστών πατριωτών, μεταξύ αυτών και 198 πολιτικών κρατούμενων της μεταξικής δικτατορίας απ’ το «Στρατόπεδο Κράτησης Κομμουνιστών» της Ακροναυπλίας, την περίοδο 1942-1943. Τόπος ομαδικών εκτελέσεων έγκλειστων πολιτικών κρατούμενων στις φυλακές της Κέρκυρας, αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού, την περίοδο 1946-1949, στην πλειοψηφία τους κομμουνιστών, που καταδικάστηκαν σε θάνατο για «τα διαπραχθέντα και χαρακτηρισθέντα εγκλήματα της Κατοχής και του Δεκεμβρίου του 44». Κι ας αγωνίστηκαν κατά των καταχτητών στην Κατοχή! Κι ας διακήρυξαν μέχρι την τελευταία τους πνοή την ακλόνητη πίστη τους στα ιδανικά «Λευτεριά, Δημοκρατία, Ανεξαρτησία»! Κι ας ήταν το πραγματικό τους «έγκλημα» τα πολιτικά τους πιστεύω, το όραμα των περισσότερων για λαοκρατία και σοσιαλισμό κι η άρνησή τους ν’ αποκηρύξουν τις ιδέες τους! Μόνο που το έγκλημα διαπράχτηκε απ’ τους δοσίλογους και συνεργάτες του κατακτητή, κι έμεινε ατιμώρητο. Το έγκλημα διαπράχτηκε απ’ το επίσημο κράτος με τις εκτελέσεις πατριωτών κι αγωνιστών, και καλύφτηκε με τη φαινομενική νομιμότητα των δικαστικών αποφάσεων.
Το διάστημα 1947-1949 εξακριβώθηκε ο αριθμός 112 εκτελεσμένων και θαμμένων πρόχειρα εκεί, μα σύμφωνα με τις μαρτυρίες ήταν πολύ περισσότεροι αυτοί που εκτελέστηκαν στο νησί, όλοι στο άνθος της ηλικίας τους, οι πιο πολλοί από 19 ως 34 χρονών. 

Δυο φορές το χρόνο μπορείς να παραβρεθείς στις εκδηλώσεις μνήμης που οργανώνουν στο Λαζαρέτο το σωματείο των συγγενών και φίλων των εκτελεσμένων πολιτικών κρατούμενων, οι αντιστασιακές οργανώσεις, οι αρχές του τόπου κατά καιρούς, και το ΚΚΕ/ΚΝΕ, μοιρασμένοι και χωριστά, λες και μπορεί η ιστορία να κοπεί σε κομμάτια, αυτό δικό μου, εκείνο δικό σου!

Με τα μάτια ανοιχτά, θα δεις τους στοιχισμένους μαρμάρινους σταυρούς των εκτελεσμένων, με τ’ όνομα, την ηλικία και την ημερομηνία εκτέλεσης του καθενός, το γκρίζο πέτρινο τοίχο των εκτελέσεων, με τις τρύπες απ’ τις σφαίρες που έχασαν το στόχο τους κι απ’ τα «κρικέλια», όπου έδεναν απ’ τις χειροπέδες τους μελλοθάνατους στραμμένους προς τον τοίχο, και δίπλα του τα ερείπια της βενετσιάνικης εκκλησιάς της Santa Maria di Nazaret. Και την παλιά εκκλησιά του Αγίου Δημητρίου και το βενετσιάνικο λοιμοκαθαρτήριο, που πριν μερικά χρόνια αποκαταστάθηκαν, αλλά στην πορεία εγκαταλείφτηκαν στην τύχη τους.

Με τα μάτια κλειστά, μπορεί και ν’ ακούσεις ανατριχιάζοντας τα τελευταία λόγια και γράμματα των θυμάτων στους αγαπημένους τους, τα τραγούδια, τον Εθνικό Ύμνο και τα συνθήματα που είχαν στα χείλη τους μέχρι την ύστατη στιγμή. Τα φονικά «αδερφικά» όπλα του εκτελεστικού αποσπάσματος απ’ τη σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Πεζικού Κέρκυρας. Τις εν χορώ, σαν από αρχαίο δράμα, κραυγές και φωνές απ’ τα χειροποίητα χάρτινα χωνιά των κρατούμενων συντρόφων και συναγωνιστών τους στις φυλακές της Κέρκυρας, που τους αποχαιρετούσαν ονομαστικά και καλούσαν το δήμαρχο και το δημοκρατικό λαό της Πόλης, τον Εισαγγελέα και τον Ο.Η.Ε. να σταματήσουν τις εκτελέσεις.

Κι αν σκύψεις στο χώμα, ίσως και να νομίσεις πως ακούς τους εκτελεσμένους να σου ψιθυρίζουν ότι δεν τους ευχαριστεί η μοναξιά κι η λησμονιά. Ότι δεν τους ικανοποιούν οι χωριστοί επετειακοί γιορτασμοί και τα μνημόσυνα. Ότι θέλουν να τους θυμάται και να μπορεί να τους επισκέπτεται ο κόσμος ολοχρονίς. Να είναι ο χώρος που αναπαύονται καθαρός και φροντισμένος. Να μη γκρεμιστεί ο τοίχος της θυσίας τους. Να γίνει στο νησί μουσείο μνήμης με το ιστορικό υλικό της τραγικής ιστορίας τους κι εποχής τους, με στοιχεία για την Κέρκυρα και τα Επτάνησα στην Κατοχή και στον Εμφύλιο. Να συντηρούνται οι τάφοι και τα μνημεία και να φυλάσσεται ο χώρος από κλοπές και βανδαλισμούς.

Για να δοθεί σ’ όλους η ευκαιρία να μάθουν και τις σκοτεινές σελίδες της ιστορίας του τόπου μας, τότε που το κράτος τιμωρούσε ιδέες, τότε που Έλληνες πατριώτες κι αγωνιστές είχαν απέναντί τους στις διώξεις, στις φυλακίσεις, στους βασανισμούς και στο απόσπασμα, όχι τον καταχτητή αλλά Έλληνες, τους κρατικούς και παρακρατικούς μηχανισμούς και τους εντολοδόχους τους, ίσως μέσα σ’ αυτούς το γείτονα, το συγγενή, ακόμα και τον ίδιο τους τον αδερφό.

Για να μπορεί ο καθένας, σε κάθε εποχή και μέρα του χρόνου, να περπατήσει στο ανηφορικό δρομάκι που πάτησαν εκείνοι οδεύοντας προς το θάνατο, πάνω στο χώμα που πότισε το αίμα τους, πάνω στα δικά τους χνάρια στον αγώνα τους για τα ιδανικά τους.

Για να μπορούν κι οι συνομήλικοί τους νέοι άνθρωποι να βάζουν ένα κόκκινο γαρύφαλλο στο μνήμα τους. Αυτό που δεν πρόλαβαν να βάλουν οι εκτελεσμένοι στο πέτο τους. Σαν αυτό που κράταγε λίγα χρόνια μετά, το 1952, ο «άνθρωπος με το γαρύφαλλο», ο σύντροφος και συναγωνιστής τους 37χρονος Νίκος Μπελογιάννης στη στημένη δίκη που οδήγησε στη θανατική καταδίκη του για κατασκοπία και στην εκτέλεσή του, κρατούμενος κι αυτός στο Λαζαρέτο την περίοδο της Κατοχής.    

Μα τι λέω! Οι νεκροί δε μπορούν να επιθυμούν και να μιλούν, πόσο μάλλον να διεκδικούν. Έσπειραν το σπόρο και περιμένουν. Περιμένουν από μας τους ζωντανούς που δε θέλουμε η ιστορία τους να ξεχαστεί, ούτε αδιαφορούμε για το αν θα ξεχαστεί.

Να κάνουμε τα χέρια μας χωνιά, για να αφυπνίσουμε τους δημοκρατικούς συμπολίτες μας και να ταρακουνήσουμε τις τοπικές και κυβερνητικές αρχές.
Να γίνουμε εμείς η φωνή τους κι η φωνή των συναγωνιστών, συντρόφων, συγγενών και φίλων τους που βρίσκονται ή όχι στη ζωή.

Να απαιτήσουμε απ’ την Περιφερειακή και Δημοτική μας Αρχή, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κέρκυρας, το Υπουργείο Πολιτισμού και την Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤΑΔ) Α.Ε. να πράξουν ό,τι εμπίπτει στην αρμοδιότητά τους και οφείλουν, ούτως ώστε:

Να αναγνωριστεί η ιδιοκτησία του δήμου μας στο νησί, βάσει του άρθρου 36 του ν. 4049/2012 (Φ.Ε.Κ. Α-35/23-02-2012), με την παράγραφο 1 του οποίου, απ’ την έναρξη της ισχύος του (23-2-2012), η κυριότητα του Λαζαρέτο, ιδιοκτησίας του Ε.Ο.Τ. και διοίκησης, διαχείρισης κι εκμετάλλευσης της ΕΤΑΔ Α.Ε., παραχωρήθηκε χωρίς αντάλλαγμα στον τότε ενιαίο δήμο Κέρκυρας, που από τη δημοσίευση του νόμου αυτού υποκαταστάθηκε αυτοδικαίως στη θέση του Ε.Ο.Τ. και της ΕΤΑΔ Α.Ε.
Να εκδοθεί και να καταχωρηθεί στα οικεία Βιβλία του Κτηματολογικού Γραφείου Κέρκυρας, σύμφωνα με την παράγραφο 2 του παραπάνω άρθρου, η σχετική με τη μεταβίβαση απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΤΑΔ Α.Ε., στην περίπτωση που παραλείφτηκαν μέχρι τώρα οι ενέργειες αυτές.

Να αναγνωριστεί η ιστορικότητα του χώρου και να αναδειχτεί ολόκληρο το νησί τόπος ιστορικής μνήμης.

Να γίνει επανένταξη του έργου «Εργασίες προσβασιμότητας και δράσεις Ανάδειξης της Ιστορικής Νησίδας Λαζαρέτο», που η τωρινή περιφερειακή αρχή απέσυρε απ’ τον προγραμματισμό της, μετά την εγκατάλειψη και οδήγησή του στα πρόθυρα της απένταξης απ’ το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Tactikal Tourism, όπου είχε ενταχτεί το 2016 απ’ την προηγούμενη περιφερειακή αρχή. Και σε κάθε περίπτωση, να εξασφαλιστεί με κάθε δυνατό τρόπο επαρκής χρηματοδότηση, για να γίνει το νησί εύκολα επισκέψιμο, να συντηρηθούν κι αναδειχτούν τα μνημεία του και να αποχτήσει επιτέλους το μουσείο του, μουσείο Ιστορικής Μνήμης, μέσα στο ιστορικό μνημείο του χώρου του.

Να προστατευτεί το Λαζαρέτο από οποιαδήποτε «εκμετάλλευση» και «αξιοποίηση», που θα αλλοιώνει τον ιστορικό του χαρακτήρα.

Γιατί η διατήρηση στη μνήμη μας αυτής της μαύρης κι αιματοβαμμένης περιόδου, είναι και υποχρέωση εθνική. ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΕΠΑΝΑΛΗΦΘΕΙ.-

ΕΛΕΝΗ ΣΤΡΑΤΟΥΛΗ
Συν/χος δικηγόρος