31 κίτρινες κάρτες της Κομισιόν σε ΣΔΙΤ Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Απορριμμάτων Πελοποννήσου
Θεόδωρος Βώρος
16 Ιουλίου 2020
/ 10:51
Γράφει ο Θεόδωρος Βώρος (ιδιωτικός υπάλληλος, Οικονομολόγος, Msc Πανεπιστημίου Αθηνών ΑΣΟΕΕ)
Πρόσφατα είδε το φως της δημοσιότητας μια επιστολήμε τις παρατηρήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς το υπουργείο Ανάπτυξης και την Περιφέρεια Πελοποννήσου, με την οποία διαπιστώθηκε ότι το υπ. αρ. 2018GR16CFMP003έργο «Εργοστάσιο Ολοκληρωμένης Διαχείρισης της Περιφέρειας Πελοποννήσου με Σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ)» για τη διαχείριση των απορριμμάτων της Περιφέρειας Πελοποννήσου με ευρωπαϊκούς πόρους δεν είναι εναρμονισμένο με τις υφιστάμενες κοινοτικές οδηγίες.
Η επιστολή, με ημερομηνία την 15η Ιουνίου του τρέχοντος έτους, εστάλη ως απάντηση σχετικού αιτήματος των αρμόδιων ελληνικών υπηρεσιών για τη χρηματοδότηση του έργου με ανάδοχο την εταιρεία ΤΕΡΝΑ Α.Ε. και μεαυτή ζητούνται εντόςδιμήνου πρόσθετες διευκρινήσεις και αναθεώρηση της αίτησης του έργου. Συνοπτικά ακολουθούν 31 σημεία:
1.Το κόστοςτων 737€ ανά τόνο επεξεργασίας απορριμμάτων της τρίτης μονάδας, θεωρήθηκε πολύ ψηλό σε σχέση με ανάλογα έργα που πρόσφατα συγχρηματοδότησε η Ε.Ε. (π.χ. 323 -343€/τόνο σε Κροατία, Βουλγαρία).
2.Τα κόστη κατασκευής λειτουργίας και συντήρησης μονάδας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας με βιοαέριο.Δεν έχουν συμπεριληφθεί.
3.Η συνολική χωρητικότητα των Χώρων Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ),για την οποίαθεωρήθηκαν ελλιπείς τόσο ητεκμηρίωση όσο και ο προσδιορισμόςκόστους/τόνο. Ειδικότερα, η μελέτη προβλέπει επάρκεια ΧΥΤΥ για 30 χρόνια ενώ οφείλουν να αναπτύσσονται σταδιακά με χωρητικότητες για 5 έως 7 χρόνια, καθότιοι πρόοδοι στην πρόληψη, επανάχρηση και ανακύκλωση θα οδηγήσουνσε προοδευτικά μειωμένες παραγόμενες ποσότητες υπολειμμάτων και άραανάλογα μειωμένες ανάγκες για ΧΥΤΥ.
4.Η καταλληλόλητα και το κόστος των Μεταβατικών Μονάδων Διαχείρισης Απορριμμάτων,για τις οποίες δενπροκύπτει από την μελέτη τι περιλαμβάνουν καιαν αποτελούν τμήμα του έργουκαι μέρος του κόστους του.
5. Κατά τηνΑνάλυση Επιλογών (OptionAnalysis), διαπιστώθηκε μη συμμόρφωση και τεκμηρίωση τωνεναλλακτικών επιλογών με σχετικό Παράρτημα (ΙΙΙ, Κεφ. 2.1.4(3), Καν. Ε.Ε. 207/2015).
6. Οικονομοτεχνικά χαρακτηριστικά. Ελλιπήςτεκμηρίωση του έργου σε σχέση με τεχνικά, χρηματοοικονομικά, οικονομικά στοιχεία, υπολογισμούς και επεξηγήσεις αναφορικά με τη σύγκριση των εναλλακτικών στρατηγικών (κεντρικές και δευτερεύουσες επιλογές έναντι αποκεντρωμένων) με συνέπεια να μην επιβεβαιώνεται ως βέλτιστη στρατηγική επιλογή.
7. Εκτιμώμενο ποσοστό ανακύκλωσης και ανάκτησης υλικών. Η μελέτη υποθέτει ότι το 15% επί των εισερχομένων σύμμεικτων απορριμμάτων (χαρτί, πλαστικά, μέταλλα, γυαλί) θα ανακτάται μετά από επεξεργασία στοΕργοστάσιο Επεξεργασίας Απορριμμάτων (Μ.Ε.Α.) όταν στην Ευρώπη τα αντίστοιχα ποσοστά ανακύκλωσης είναι σημαντικά χαμηλότερα καθώς μεγάλο μέρος των ανακτώμενων υλικών είναι μολυσμένο πουπρακτικά δεν μπορεί να ανακυκλωθεί και τελικά καταλήγεισεΧΥΤΥ.
8. Απαίτηση για χωριστή συλλογή οργανικών.Στην μελέτη δεν τεκμηριώνεται χωριστό ρεύμα συλλογής οργανικών αποβλήτων για την παραγωγή υψηλής ποιότητας εδαφοβελτιωτικού (κόμποστ) αλλά προκύπτει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των οργανικών θα συλλέγεται από την επεξεργασία των σύμμεικτων απορριμμάτων. Το παραγόμενο από αυτήν τη διαδικασία τύπου κόμποστ CLO(CompostLikeOutput) είναι χαμηλής ποιότητας, μολυσμένο, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εδαφοβελτιωτικό, καταλήγει ως επιχωμάτωση σε χώρους υγειονομικής ταφής και βάσει της οδηγίας Ε.Ε. 851/2018δεν πρέπει να συνυπολογίζεται στο ποσοστό ανάκτησης και ανακύκλωσης.
9. Χώροι Υγειονομικής Ταφής μη επικίνδυνων αποβλήτων.Ενώ η μελέτη προβλέπει ότι τα απόβλητα θα απορρίπτονται στην περιοχή με ελεγχόμενο τρόπο, δεν εξασφαλίζεται βάσει τηςοδηγίας Ε.Ε. 850/2018,η σταδιακή μείωση σε ποσοστό 10% κατά βάρος των αστικών αποβλήτων που θα οδηγούνται σε ταφή έως το 2035. Επίσης, δεν τεκμηριώνεται ότι όλες οι προτεινόμενες υποδομές θα συμμορφώνονται με τις βέλτιστες διαθέσιμες πρακτικές για την επεξεργασία των αποβλήτων (Ε.Ε. 1147/2018).
10. Ανάλυση κόστους-ωφελειών και ανάλυση ζήτησης (CBAanddemandanalysis).Η τεκμηρίωση του έργου δεν περιλαμβάνει αρκετές πληροφορίες προκειμένου να καθοριστεί εάν η ζήτηση του έργου έχει προσδιοριστεί σωστά. Σύμφωνα με την μελέτη, προβλέπεται ετήσια αύξηση του πληθυσμού στη Περιφέρεια Πελοποννήσου κατά 0,60%, ωστόσο ο ΠΕΣΔΑ αναφέρει μείωση του πληθυσμού 0,55% ετησίως έως το 2025. Αυτό υποδηλώνει ότι στη μελέτη υπάρχει υπερεκτίμηση των παραγόμενων ποσοτήτων αστικών αποβλήτων σε όλη την περίοδο αναφοράς και κατά συνέπεια υπερδιαστασιολόγηση του έργου.Επίσης δεν περιγράφονται οι μελλοντικοί στόχοι της διαχείρισης απορριμμάτων στη Περιφέρεια Πελοποννήσου για την περίοδο μετά το 2020 με συνέπεια να μην μπορούν να εκτιμηθούν και να επαληθευτούν οι προβλεπόμενες ποσότητες που θα επεξεργάζονται στο έργο.
11. Η ζήτηση του έργου (Demandanalysis).Η ζήτηση του έργου στη μελλοντική διαχείριση απορριμμάτων δε φαίνεται να λαμβάνει υπόψιν τις απαιτήσεις και τους στόχους που ορίζονται στην οδηγίαE.E.851/2018 δηλαδή 55% ανακύκλωση έως το 2025, 60% έως το 2030, 65% έως το 2035και την οδηγίαE.E. 850/2018 για την υγειονομική ταφή (πακέτο κυκλικής οικονομίας).
12. Οικονομική Ανάλυση.Η χρηματοικονομική ανάλυση και η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη δεν συμμορφώνονται προς τις απαιτήσεις της Εκτελεστικής Επιτροπής [Καν. Ε.Ε. 207/2015, Οδηγός Ε.Ε. για την ανάλυση κόστους-οφέλους(CBA, CostBenefitAnalysis, 2014) των επενδυτικών έργων] με συνέπεια τα αποτελέσματα να μην αντικατοπτρίζουν την πραγματική οικονομική απόδοση του έργου.
13. Υλοποίηση του έργου ως Σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα.Δεν έχει διενεργηθεί ενοποιημένη ανάλυση σύμφωνα με τη μεθοδολογία CBA,που καλύπτει τόσο τον ιδιοκτήτη του έργου όσο και τον χρήστη, ώστε να είναι δυνατός ο υπολογισμός της συνολικής αποδοτικότητας του έργου. Οι αποδόσεις κεφαλαίου χωριστά για τον ιδιώτη και τον δημόσιο εταίρο δεν έχουν υπολογιστεί. Τέλος, ενώ προβλέπεται ότι η Περιφέρεια Πελοποννήσου θα συνεισφέρειτο ποσόν των 66.529.154,19€, το ποσό που αναφέρεται στο Σχέδιο Χρηματοδότησης είναι διαφορετικό (63.861.257€).
14. Επιλέξιμες δαπάνες του έργου. Η τεκμηρίωση δεν εξηγεί πως υπολογίστηκαν το επίπεδο των επιλέξιμων δαπανών της δημόσιας συνεισφοράς καθώς και η επιχορήγηση της ΕΕ. Δεν είναι επίσης σαφές εάν το ποσό της δημόσιας συνεισφοράς ήταν γνωστό στο στάδιο του διαγωνισμού ή εάν το επίπεδο της αίτησης επιχορήγησης αποτελούσε ένα από τα κριτήρια επιλογής του ιδιώτη εταίρου.
15. Σφάλματα στην οικονομική ανάλυση. Λόγω σφαλμάτων στην οικονομική ανάλυση δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί εάν για το συνολικό κόστος τηρούνται οι αρχές του κόστους αποκατάστασης στο σύνολο και ο ρυπαίνων πληρώνει. Οι διαθέσιμες πληρωμές και κατά συνέπεια η τιμολόγηση δεν έχουν συμπεριλάβει το κόστος κλεισίματος και την αποκατάσταση των χώρων υγειονομικής ταφής.
16. Μελέτη σκοπιμότητας. Δεν αναφέρονται οι υποτιθέμενες ποσότητες των ανακυκλώσιμων, οι τιμές και συνεπώς τα έσοδα από την πώληση των ανακυκλώσιμων καθώς και της ενέργειας που πρόκειται να πωληθεί.
17. Η έκθεση CBA και το περιεχόμενο της αίτησης δεν περιλαμβάνουν επαρκή περιγραφή των αναγνωρισμένων οικονομικών ωφελειών και κόστους καθώς και τις βασικές παραδοχές που σχετίζονται με την αποτίμηση τους.
18. Το μοντέλο CBA και τα βασικά οικονομικά οφέλη.Δεν υπάρχει αιτιολόγηση στη μελέτη σύμφωνα με το μοντέλο CBA, ότι η βασική πηγή εσόδων θα προέλθει από την αύξηση των αξιών των ακινήτων πέριξ της περιοχής του έργου (63%). Η δεύτερη πηγή εσόδων είναι τα τέλη εισόδου (gatefee) τα οποία αντιστοιχούν στο 35%. Εάν οι χρεώσεις για την επεξεργασία απορριμμάτων αντανακλούν στην προθυμία των καταναλωτών να πληρώσουν προκειμένου να έχουν σωστή διαχείριση απορριμμάτων, και ως εκ τούτου δικαιολογημένο ως οικονομικό όφελος για το έργο, δεν θα υπήρχε περαιτέρω αιτιολόγηση στην υπόθεση για αύξηση της αξίας των ακινήτων (καθώς η αύξηση της αξίας των ακινήτων σε αυτή τη περίπτωση θα βασιζόταν μόνο στη βελτιωμένη διαχείριση αποβλήτων και οι δύο πηγές οφέλους θα ήταν αλληλλοεπικαλυπτόμενες). Από την πλευρά του κόστους, φαίνεται ότι το κόστος Ο&Μ (λειτουργικό κόστος και έξοδα συντήρησης) μετρήθηκε διπλά.
19. Οικονομική βιωσιμότητα του έργου. Η υποβληθείσα οικονομική ανάλυση δεν παρέχει αξιόπιστα στοιχεία ώστε να προκύπτει ότι το έργο είναι οικονομικά βιώσιμο. Η διόρθωση της ανάλυσης όσον αφορά τα λειτουργικά κόστη από τη πλευρά του κόστους καθώς και για τα έσοδα που σχετίζονται με την αύξηση των τιμών των ακινήτων από την πλευρά του οφέλους, οδηγεί σε αρνητικό δείκτη ENPV, ERR μικρότερο του προεξοφλητικού επιτοκίου και εν τέλει το δείκτη B/C μικρότερο του 1 που σημαίνει ότι τα οφέλη που προκύπτουν από τη λειτουργία του έργου είναι μικρότερα από τα κόστη που επωμίζεται η κοινωνία, γεγονός που υποδεικνύει ότι το έργο δεν αξίζει το κόπο να υλοποιηθεί.
20.Το κόστος, τα οφέλη και οι οικονομικοί δείκτες που παρουσιάζονται στο έντυπο της αίτησης είναι σημαντικά διαφορετικά από αυτά που παρουσιάζονται στο μοντέλο CBA και επομένως πρέπει να διευκρινιστούν.
21. Riskanalysis. Η έλλειψη ανάλυσης χρηματοοικονονομικής και οικονομικής ευαισθησίας δεν επιτρέπει την αξιολόγηση της επίδρασης των μεταβολών των μεταβλητών στους δείκτες χρηματοοικονομικής απόδοσης.
22. Οι ποιοτικοί κίνδυνοι και η κατανομή των κινδύνων μεταξύ των εταίρων της ΣΔΙΤ, αν και συζητήθηκαν γενικά στο τμήμα Ε.3.3 του AF και στο κεφάλαιο 8 της μελέτης σκοπιμότητας, η ανάλυση κινδύνου για το έργο δεν συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις του σχετικού Παραρτήματος (ΙΙΙ, Κεφ.2.4 Καν. Ε.Ε. 2017/2015). Αν και ελήφθησαν υπόψιν οι κύριοι κίνδυνοι για τη διαχείριση αποβλήτων που ορίζονται στον Πίνακα 2 του προαναφερόμενου Παραρτήματος, η εκτίμηση επικινδυνότητας που περιλαμβάνεται στην τεκμηρίωση δεν μπορεί να αποτελέσει τη βάση για μια υγιή στρατηγική διαχείρισης κινδύνου.
23. Riskfactors.Λείπει η ανάλυση πολλών παραμέτρων που συνιστούν πιθανούς κινδύνους του έργου καθώς και η ερμηνεία αυτών.
24. Διαθεσιμότητα χωροθετήσεων.Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι όλες οι χωροθετήσεις είναι διαθέσιμες για το υπό εκτέλεση έργο. Είναι σαφές ότι δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία απαλλοτρίωσης για ορισμένους χώρους.
25. Εγγύηση ροής αποβλήτων.Δεν έχουν παρουσιαστεί λεπτομέρειες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η ποσότητες των αποβλήτων, που έχουν συμφωνηθεί με τον ιδιώτη εταίρο, θα διασφαλιστεί από την Περιφέρεια Πελοποννήσου ότι θα παραδίδονται σε «σημεία εισόδου».
26. Καθυστερήσεις στην υλοποίηση του έργου.Η ωριμότητα του έργου δεν είναι ξεκάθαρη. Η προσφορά του ΣΔΙΤ ανακοινώθηκε το 2011, η νικηφόρα προσφορά ανακοινώθηκε το 2013, το συμβόλαιο υπογράφηκε το 2018. Η οικονομική ανάλυση δείχνει ότι το επενδυτικό κόστος έχει υλοποιηθεί το 2019 και 2020, αλλά η εφαρμογή δεν περιλαμβάνει σαφή περιγραφή της κατάστασης προετοιμασίας του έργου τη χρονική στιγμή της υποβολής της αίτησης. Η Επιτροπή ζητά περισσότερες πληροφορίες, ελλείποντα στοιχεία και τις απαραίτητες αιτιολογήσεις.
27. Ανάγκες προσαρμογής και μετριασμού των επιπτώσεων από το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής.Η τεκμηρίωση του έργου δεν συμμορφώνεται με τονΚαν. Ε.Ε.1303, αρ.101στ./2013. Κατά την εκτίμηση κινδύνου δεβρέθηκαν αποδεικτικά στοιχεία για το αν το έργο θα ήταν ανθεκτικό ενόψει κινδύνων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή ή όχι, και εάν συνεπώς χρειαστούν προσαρμογές. Η Επιτροπή ζητά περισσότερες πληροφορίες.
28. Προστατευόμενες περιοχές Natura2000.Η κύρια εφαρμογή του έργου αναφέρει ότι κανένα από τα έργα δεν θα πραγματοποιηθεί εντός προστατευόμενης περιοχής Natura2000 και ως εκ τούτου δεν θα υπάρξουν σημαντικές περιβαλλοντικές συνέπειες. Ωστόσο η τεκμηρίωση προσδιορίζει με σαφήνεια ότι μία από τις εγκαταστάσεις θα κατασκευαστεί σε περιοχή Natura2000 και συνεπώς είναι απαραίτητο να γίνει σχετική οικολογική μελέτη ενώ είναι απαραίτητη η σχετική διόρθωση στη μελέτη για να αντικατοπτρίζει αυτήν την εξέλιξη.
29. NoticeEarlyReport 2017. Σύμφωνα με την επιστολή της Επιτροπής Ares 2017 3987408 στις 10/08/2017, απαιτήθηκε να ληφθούν υπόψιν στα κριτήρια επιλογής όλων των Ελληνικών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων που προέβλεπαν επενδύσεις στη διαχείριση απορριμμάτων και συνεπώς να εκπληρώνονται μια σειρά προϋποθέσεων. Συνεπώς, η συγχρηματοδότηση από την Ε.Ε. σε οποιοδήποτε Μ.Ε.Α. θα περιορίζεται μόνο σε καλά αιτιολογημένες περιπτώσεις που δε θα υπερβαίνουν το 50% των παραγόμενων αποβλήτων στην Περιφέρεια, έτσι ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος πλεονάζουσας παραγωγικής ικανότητας (κίνδυνος υπερδιαστασιολόγησης του έργου) και οι στόχοι της ιεραρχίας των αποβλήτων να είναι απολύτως σεβαστοί. Επιπλέον, αυτά τα έργα, μικρά ή μεγάλα, πρέπει να κατασκευάζονται με τρόπο που να επιτρέπουν αργότερα το μετασχηματισμό τους σε εργοστάσια ανακύκλωσης.
30. Η Ε.Ε. έχει διάθεση να συγχρηματοδοτεί «ασφαλή έργα» δηλαδή,
α) Έργα μεέμφαση και προτεραιότητα στη χωριστή συλλογή, στην ανακύκλωση, σε εκστρατείες εκπαίδευσης, στη κατασκευή εργοστασίων για παραγωγή ψηλής ποιότητας κόμποστ.
β) Στη χωριστή συλλογή πέντε ροών αποβλήτων (χαρτί, πλαστικό, μέταλλο,γυαλί και βιολογικά απόβλητα) όπως καθορίζεται στο ελληνικό Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ), το οποίο πρέπει να υλοποιηθεί χωρίς καθυστερήσεις. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για Δήμους και Περιφέρειες που προβλέπουν κατασκευή Μ.Ε.Α.
γ) Οι Δήμοι αυτοί καλούνται να εγκαταστήσουν το συντομότερο δυνατόν λειτουργικό σύστημα συλλογής πέντε ροών αποβλήτων σύμφωνα με τον ΕΣΔΑ πριν ή εντός της περιόδου υλοποίησης των συγκεκριμένων συγχρηματοδοτούμενων από την Ε.Ε. έργων.
δ) Πρέπει με σαφήνεια να προκύπτει ότι το έργο αυτό πληροί όλα τα παραπάνω κριτήρια.
31. Λοιπές πληροφορίες. Από τις ελληνικές αρχές ζητούνται περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο υπολογισμού των ποσοτήτων των απορριμμάτων και την πρόβλεψη των μελλοντικώνποσοτήτων. Αυτά φαίνεται να έρχονται σε αντίθεση με εκείνα που προβλέπονται στον Περιφερειακό Σχεδιασμό (ΠΕΣΔΑ), όπου εξηγείται ότι ο πληθυσμός στη Περιφέρεια μειώνεται σταθερά τα τελευταία χρόνια και αναμένεται να συνεχιστεί η τάση τα επόμενα χρόνια. Λαμβάνοντας επίσης υπόψιν ότι θα εφαρμόζονται πολιτικές πρόληψης, οι ποσότητες των παραγόμενων απορριμμάτων, τόσο σαν σύνολο όσο κατά κεφαλήν, θα πρέπει σταδιακά να μειώνονται και όχι να αυξάνονται.
Αναλύοντας το πρωτότυπο κείμενο της επιστολής ο αναγνώστης θα βρει και άλλα σημεία ή παρατηρήσεις. Ας σταματήσουμε στα 31 για λόγους σημειολογίας.
Σταχυολογώντας υπάρχουν ορισμένα κρίσιμα θέματα που χρήζουν διευκρίνησης και απάντησης.
Α. Ποια θα είναι η σύνθεση των αποβλήτων που εισέρχονται στις εγκαταστάσεις;
Β.Υπάρχει κατάλληλοσύστημα χωριστής συλλογής αποβλήτων στην Περιφέρεια όπως απαιτείται;
Γ.Ποια η ποιότητα του παραγόμενου κόμποστ;
Δ.Είναι ζωτικής σημασίας να είναι τοκόμποστυψηλής ποιότητας ώστε να μην καταλήγει στον χώρο υγειονομικής ταφής;
Ε.Θα είναι μέρος των υλικών εξόδου τα παραγόμενα προϊόντα SRFή/και RDF;
ΣΤ.Σε τέτοια περίπτωση ποιες είναι οι αναμενόμενες ποσότητεςSRF ή/και RDF;
Ζ. Θα υπάρξει αγορά για τα παραγόμενα προϊόντα SRF ή/και RDF;
Η.Είναι σαφές από τα παρεχόμενα στοιχεία ότι η απαίτηση για τις εγκαταστάσεις αυτές να επεξεργάζονται ποσότητες μέχρι το 50% των συνολικών παραγόμενων απορριμμάτων, δεν τηρήθηκε.
Θ.Αν και υπάρχουν αναφορές για τους στόχους ανακύκλωσης το 2020, φαίνεται ότι δεν εξετάστηκαν οι στόχοι που έχουν τεθεί στο νέο πακέτο οδηγιών για την Κυκλική Οικονομία (Απόβλητα, Οδηγία Πλαίσιο 851/2018 και οδηγία για την υγειονομική ταφή 850/2018), όπου πρόκειται να ενσωματωθούν στο εθνικό δίκαιο εντός του Ιουλίου 2020.
Ι. Επομένως ο στόχος για 50% πρέπει να γίνει σεβαστός και πρέπει επίσης να αιτιολογηθεί πως αναμένεται ότι θα εκπληρωθούν οι απαιτήσεις των νέων οδηγιών.
Κλείνουμε με την ελπίδα την όποια εξέλιξη και την όποια έκβαση στην περίπτωση της Πελοποννήσου να την εκλάβουμε ως μάθημα και ως χρήσιμη εμπειρία που θα μας διδάξει από εδώ και στο εξής να γίνεται πολύ πιο προσεκτική και με μεγαλύτερη επιμέλεια η ανάγνωση και η ανάλυση των προγραμμάτων της Ε.Ε. καθώς και των προϋποθέσεων συμμετοχής σε αυτά, ώστε να υποβάλλονται καλά τεκμηριωμένες και επαρκείς μελέτες στο μέλλον και οι οποίες να ανταποκρίνονται με επιτυχία στις εκάστοτε απαιτήσεις των αξιολογητών.
Δεν υπάρχει η πολυτέλεια οι τοπικές κοινωνίες να υφίστανται περαιτέρω απώλειες σε χρόνο, ενέργεια και τελικά σε απώλεια πόρων, που είναι τόσο ζωτικής σημασίας για την ποιοτική και αξιοπρεπή διαβίωση.
Η επιστολή, με ημερομηνία την 15η Ιουνίου του τρέχοντος έτους, εστάλη ως απάντηση σχετικού αιτήματος των αρμόδιων ελληνικών υπηρεσιών για τη χρηματοδότηση του έργου με ανάδοχο την εταιρεία ΤΕΡΝΑ Α.Ε. και μεαυτή ζητούνται εντόςδιμήνου πρόσθετες διευκρινήσεις και αναθεώρηση της αίτησης του έργου. Συνοπτικά ακολουθούν 31 σημεία:
1.Το κόστοςτων 737€ ανά τόνο επεξεργασίας απορριμμάτων της τρίτης μονάδας, θεωρήθηκε πολύ ψηλό σε σχέση με ανάλογα έργα που πρόσφατα συγχρηματοδότησε η Ε.Ε. (π.χ. 323 -343€/τόνο σε Κροατία, Βουλγαρία).
2.Τα κόστη κατασκευής λειτουργίας και συντήρησης μονάδας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας με βιοαέριο.Δεν έχουν συμπεριληφθεί.
3.Η συνολική χωρητικότητα των Χώρων Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ),για την οποίαθεωρήθηκαν ελλιπείς τόσο ητεκμηρίωση όσο και ο προσδιορισμόςκόστους/τόνο. Ειδικότερα, η μελέτη προβλέπει επάρκεια ΧΥΤΥ για 30 χρόνια ενώ οφείλουν να αναπτύσσονται σταδιακά με χωρητικότητες για 5 έως 7 χρόνια, καθότιοι πρόοδοι στην πρόληψη, επανάχρηση και ανακύκλωση θα οδηγήσουνσε προοδευτικά μειωμένες παραγόμενες ποσότητες υπολειμμάτων και άραανάλογα μειωμένες ανάγκες για ΧΥΤΥ.
4.Η καταλληλόλητα και το κόστος των Μεταβατικών Μονάδων Διαχείρισης Απορριμμάτων,για τις οποίες δενπροκύπτει από την μελέτη τι περιλαμβάνουν καιαν αποτελούν τμήμα του έργουκαι μέρος του κόστους του.
5. Κατά τηνΑνάλυση Επιλογών (OptionAnalysis), διαπιστώθηκε μη συμμόρφωση και τεκμηρίωση τωνεναλλακτικών επιλογών με σχετικό Παράρτημα (ΙΙΙ, Κεφ. 2.1.4(3), Καν. Ε.Ε. 207/2015).
6. Οικονομοτεχνικά χαρακτηριστικά. Ελλιπήςτεκμηρίωση του έργου σε σχέση με τεχνικά, χρηματοοικονομικά, οικονομικά στοιχεία, υπολογισμούς και επεξηγήσεις αναφορικά με τη σύγκριση των εναλλακτικών στρατηγικών (κεντρικές και δευτερεύουσες επιλογές έναντι αποκεντρωμένων) με συνέπεια να μην επιβεβαιώνεται ως βέλτιστη στρατηγική επιλογή.
7. Εκτιμώμενο ποσοστό ανακύκλωσης και ανάκτησης υλικών. Η μελέτη υποθέτει ότι το 15% επί των εισερχομένων σύμμεικτων απορριμμάτων (χαρτί, πλαστικά, μέταλλα, γυαλί) θα ανακτάται μετά από επεξεργασία στοΕργοστάσιο Επεξεργασίας Απορριμμάτων (Μ.Ε.Α.) όταν στην Ευρώπη τα αντίστοιχα ποσοστά ανακύκλωσης είναι σημαντικά χαμηλότερα καθώς μεγάλο μέρος των ανακτώμενων υλικών είναι μολυσμένο πουπρακτικά δεν μπορεί να ανακυκλωθεί και τελικά καταλήγεισεΧΥΤΥ.
8. Απαίτηση για χωριστή συλλογή οργανικών.Στην μελέτη δεν τεκμηριώνεται χωριστό ρεύμα συλλογής οργανικών αποβλήτων για την παραγωγή υψηλής ποιότητας εδαφοβελτιωτικού (κόμποστ) αλλά προκύπτει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των οργανικών θα συλλέγεται από την επεξεργασία των σύμμεικτων απορριμμάτων. Το παραγόμενο από αυτήν τη διαδικασία τύπου κόμποστ CLO(CompostLikeOutput) είναι χαμηλής ποιότητας, μολυσμένο, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εδαφοβελτιωτικό, καταλήγει ως επιχωμάτωση σε χώρους υγειονομικής ταφής και βάσει της οδηγίας Ε.Ε. 851/2018δεν πρέπει να συνυπολογίζεται στο ποσοστό ανάκτησης και ανακύκλωσης.
9. Χώροι Υγειονομικής Ταφής μη επικίνδυνων αποβλήτων.Ενώ η μελέτη προβλέπει ότι τα απόβλητα θα απορρίπτονται στην περιοχή με ελεγχόμενο τρόπο, δεν εξασφαλίζεται βάσει τηςοδηγίας Ε.Ε. 850/2018,η σταδιακή μείωση σε ποσοστό 10% κατά βάρος των αστικών αποβλήτων που θα οδηγούνται σε ταφή έως το 2035. Επίσης, δεν τεκμηριώνεται ότι όλες οι προτεινόμενες υποδομές θα συμμορφώνονται με τις βέλτιστες διαθέσιμες πρακτικές για την επεξεργασία των αποβλήτων (Ε.Ε. 1147/2018).
10. Ανάλυση κόστους-ωφελειών και ανάλυση ζήτησης (CBAanddemandanalysis).Η τεκμηρίωση του έργου δεν περιλαμβάνει αρκετές πληροφορίες προκειμένου να καθοριστεί εάν η ζήτηση του έργου έχει προσδιοριστεί σωστά. Σύμφωνα με την μελέτη, προβλέπεται ετήσια αύξηση του πληθυσμού στη Περιφέρεια Πελοποννήσου κατά 0,60%, ωστόσο ο ΠΕΣΔΑ αναφέρει μείωση του πληθυσμού 0,55% ετησίως έως το 2025. Αυτό υποδηλώνει ότι στη μελέτη υπάρχει υπερεκτίμηση των παραγόμενων ποσοτήτων αστικών αποβλήτων σε όλη την περίοδο αναφοράς και κατά συνέπεια υπερδιαστασιολόγηση του έργου.Επίσης δεν περιγράφονται οι μελλοντικοί στόχοι της διαχείρισης απορριμμάτων στη Περιφέρεια Πελοποννήσου για την περίοδο μετά το 2020 με συνέπεια να μην μπορούν να εκτιμηθούν και να επαληθευτούν οι προβλεπόμενες ποσότητες που θα επεξεργάζονται στο έργο.
11. Η ζήτηση του έργου (Demandanalysis).Η ζήτηση του έργου στη μελλοντική διαχείριση απορριμμάτων δε φαίνεται να λαμβάνει υπόψιν τις απαιτήσεις και τους στόχους που ορίζονται στην οδηγίαE.E.851/2018 δηλαδή 55% ανακύκλωση έως το 2025, 60% έως το 2030, 65% έως το 2035και την οδηγίαE.E. 850/2018 για την υγειονομική ταφή (πακέτο κυκλικής οικονομίας).
12. Οικονομική Ανάλυση.Η χρηματοικονομική ανάλυση και η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη δεν συμμορφώνονται προς τις απαιτήσεις της Εκτελεστικής Επιτροπής [Καν. Ε.Ε. 207/2015, Οδηγός Ε.Ε. για την ανάλυση κόστους-οφέλους(CBA, CostBenefitAnalysis, 2014) των επενδυτικών έργων] με συνέπεια τα αποτελέσματα να μην αντικατοπτρίζουν την πραγματική οικονομική απόδοση του έργου.
13. Υλοποίηση του έργου ως Σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα.Δεν έχει διενεργηθεί ενοποιημένη ανάλυση σύμφωνα με τη μεθοδολογία CBA,που καλύπτει τόσο τον ιδιοκτήτη του έργου όσο και τον χρήστη, ώστε να είναι δυνατός ο υπολογισμός της συνολικής αποδοτικότητας του έργου. Οι αποδόσεις κεφαλαίου χωριστά για τον ιδιώτη και τον δημόσιο εταίρο δεν έχουν υπολογιστεί. Τέλος, ενώ προβλέπεται ότι η Περιφέρεια Πελοποννήσου θα συνεισφέρειτο ποσόν των 66.529.154,19€, το ποσό που αναφέρεται στο Σχέδιο Χρηματοδότησης είναι διαφορετικό (63.861.257€).
14. Επιλέξιμες δαπάνες του έργου. Η τεκμηρίωση δεν εξηγεί πως υπολογίστηκαν το επίπεδο των επιλέξιμων δαπανών της δημόσιας συνεισφοράς καθώς και η επιχορήγηση της ΕΕ. Δεν είναι επίσης σαφές εάν το ποσό της δημόσιας συνεισφοράς ήταν γνωστό στο στάδιο του διαγωνισμού ή εάν το επίπεδο της αίτησης επιχορήγησης αποτελούσε ένα από τα κριτήρια επιλογής του ιδιώτη εταίρου.
15. Σφάλματα στην οικονομική ανάλυση. Λόγω σφαλμάτων στην οικονομική ανάλυση δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί εάν για το συνολικό κόστος τηρούνται οι αρχές του κόστους αποκατάστασης στο σύνολο και ο ρυπαίνων πληρώνει. Οι διαθέσιμες πληρωμές και κατά συνέπεια η τιμολόγηση δεν έχουν συμπεριλάβει το κόστος κλεισίματος και την αποκατάσταση των χώρων υγειονομικής ταφής.
16. Μελέτη σκοπιμότητας. Δεν αναφέρονται οι υποτιθέμενες ποσότητες των ανακυκλώσιμων, οι τιμές και συνεπώς τα έσοδα από την πώληση των ανακυκλώσιμων καθώς και της ενέργειας που πρόκειται να πωληθεί.
17. Η έκθεση CBA και το περιεχόμενο της αίτησης δεν περιλαμβάνουν επαρκή περιγραφή των αναγνωρισμένων οικονομικών ωφελειών και κόστους καθώς και τις βασικές παραδοχές που σχετίζονται με την αποτίμηση τους.
18. Το μοντέλο CBA και τα βασικά οικονομικά οφέλη.Δεν υπάρχει αιτιολόγηση στη μελέτη σύμφωνα με το μοντέλο CBA, ότι η βασική πηγή εσόδων θα προέλθει από την αύξηση των αξιών των ακινήτων πέριξ της περιοχής του έργου (63%). Η δεύτερη πηγή εσόδων είναι τα τέλη εισόδου (gatefee) τα οποία αντιστοιχούν στο 35%. Εάν οι χρεώσεις για την επεξεργασία απορριμμάτων αντανακλούν στην προθυμία των καταναλωτών να πληρώσουν προκειμένου να έχουν σωστή διαχείριση απορριμμάτων, και ως εκ τούτου δικαιολογημένο ως οικονομικό όφελος για το έργο, δεν θα υπήρχε περαιτέρω αιτιολόγηση στην υπόθεση για αύξηση της αξίας των ακινήτων (καθώς η αύξηση της αξίας των ακινήτων σε αυτή τη περίπτωση θα βασιζόταν μόνο στη βελτιωμένη διαχείριση αποβλήτων και οι δύο πηγές οφέλους θα ήταν αλληλλοεπικαλυπτόμενες). Από την πλευρά του κόστους, φαίνεται ότι το κόστος Ο&Μ (λειτουργικό κόστος και έξοδα συντήρησης) μετρήθηκε διπλά.
19. Οικονομική βιωσιμότητα του έργου. Η υποβληθείσα οικονομική ανάλυση δεν παρέχει αξιόπιστα στοιχεία ώστε να προκύπτει ότι το έργο είναι οικονομικά βιώσιμο. Η διόρθωση της ανάλυσης όσον αφορά τα λειτουργικά κόστη από τη πλευρά του κόστους καθώς και για τα έσοδα που σχετίζονται με την αύξηση των τιμών των ακινήτων από την πλευρά του οφέλους, οδηγεί σε αρνητικό δείκτη ENPV, ERR μικρότερο του προεξοφλητικού επιτοκίου και εν τέλει το δείκτη B/C μικρότερο του 1 που σημαίνει ότι τα οφέλη που προκύπτουν από τη λειτουργία του έργου είναι μικρότερα από τα κόστη που επωμίζεται η κοινωνία, γεγονός που υποδεικνύει ότι το έργο δεν αξίζει το κόπο να υλοποιηθεί.
20.Το κόστος, τα οφέλη και οι οικονομικοί δείκτες που παρουσιάζονται στο έντυπο της αίτησης είναι σημαντικά διαφορετικά από αυτά που παρουσιάζονται στο μοντέλο CBA και επομένως πρέπει να διευκρινιστούν.
21. Riskanalysis. Η έλλειψη ανάλυσης χρηματοοικονονομικής και οικονομικής ευαισθησίας δεν επιτρέπει την αξιολόγηση της επίδρασης των μεταβολών των μεταβλητών στους δείκτες χρηματοοικονομικής απόδοσης.
22. Οι ποιοτικοί κίνδυνοι και η κατανομή των κινδύνων μεταξύ των εταίρων της ΣΔΙΤ, αν και συζητήθηκαν γενικά στο τμήμα Ε.3.3 του AF και στο κεφάλαιο 8 της μελέτης σκοπιμότητας, η ανάλυση κινδύνου για το έργο δεν συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις του σχετικού Παραρτήματος (ΙΙΙ, Κεφ.2.4 Καν. Ε.Ε. 2017/2015). Αν και ελήφθησαν υπόψιν οι κύριοι κίνδυνοι για τη διαχείριση αποβλήτων που ορίζονται στον Πίνακα 2 του προαναφερόμενου Παραρτήματος, η εκτίμηση επικινδυνότητας που περιλαμβάνεται στην τεκμηρίωση δεν μπορεί να αποτελέσει τη βάση για μια υγιή στρατηγική διαχείρισης κινδύνου.
23. Riskfactors.Λείπει η ανάλυση πολλών παραμέτρων που συνιστούν πιθανούς κινδύνους του έργου καθώς και η ερμηνεία αυτών.
24. Διαθεσιμότητα χωροθετήσεων.Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι όλες οι χωροθετήσεις είναι διαθέσιμες για το υπό εκτέλεση έργο. Είναι σαφές ότι δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία απαλλοτρίωσης για ορισμένους χώρους.
25. Εγγύηση ροής αποβλήτων.Δεν έχουν παρουσιαστεί λεπτομέρειες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η ποσότητες των αποβλήτων, που έχουν συμφωνηθεί με τον ιδιώτη εταίρο, θα διασφαλιστεί από την Περιφέρεια Πελοποννήσου ότι θα παραδίδονται σε «σημεία εισόδου».
26. Καθυστερήσεις στην υλοποίηση του έργου.Η ωριμότητα του έργου δεν είναι ξεκάθαρη. Η προσφορά του ΣΔΙΤ ανακοινώθηκε το 2011, η νικηφόρα προσφορά ανακοινώθηκε το 2013, το συμβόλαιο υπογράφηκε το 2018. Η οικονομική ανάλυση δείχνει ότι το επενδυτικό κόστος έχει υλοποιηθεί το 2019 και 2020, αλλά η εφαρμογή δεν περιλαμβάνει σαφή περιγραφή της κατάστασης προετοιμασίας του έργου τη χρονική στιγμή της υποβολής της αίτησης. Η Επιτροπή ζητά περισσότερες πληροφορίες, ελλείποντα στοιχεία και τις απαραίτητες αιτιολογήσεις.
27. Ανάγκες προσαρμογής και μετριασμού των επιπτώσεων από το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής.Η τεκμηρίωση του έργου δεν συμμορφώνεται με τονΚαν. Ε.Ε.1303, αρ.101στ./2013. Κατά την εκτίμηση κινδύνου δεβρέθηκαν αποδεικτικά στοιχεία για το αν το έργο θα ήταν ανθεκτικό ενόψει κινδύνων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή ή όχι, και εάν συνεπώς χρειαστούν προσαρμογές. Η Επιτροπή ζητά περισσότερες πληροφορίες.
28. Προστατευόμενες περιοχές Natura2000.Η κύρια εφαρμογή του έργου αναφέρει ότι κανένα από τα έργα δεν θα πραγματοποιηθεί εντός προστατευόμενης περιοχής Natura2000 και ως εκ τούτου δεν θα υπάρξουν σημαντικές περιβαλλοντικές συνέπειες. Ωστόσο η τεκμηρίωση προσδιορίζει με σαφήνεια ότι μία από τις εγκαταστάσεις θα κατασκευαστεί σε περιοχή Natura2000 και συνεπώς είναι απαραίτητο να γίνει σχετική οικολογική μελέτη ενώ είναι απαραίτητη η σχετική διόρθωση στη μελέτη για να αντικατοπτρίζει αυτήν την εξέλιξη.
29. NoticeEarlyReport 2017. Σύμφωνα με την επιστολή της Επιτροπής Ares 2017 3987408 στις 10/08/2017, απαιτήθηκε να ληφθούν υπόψιν στα κριτήρια επιλογής όλων των Ελληνικών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων που προέβλεπαν επενδύσεις στη διαχείριση απορριμμάτων και συνεπώς να εκπληρώνονται μια σειρά προϋποθέσεων. Συνεπώς, η συγχρηματοδότηση από την Ε.Ε. σε οποιοδήποτε Μ.Ε.Α. θα περιορίζεται μόνο σε καλά αιτιολογημένες περιπτώσεις που δε θα υπερβαίνουν το 50% των παραγόμενων αποβλήτων στην Περιφέρεια, έτσι ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος πλεονάζουσας παραγωγικής ικανότητας (κίνδυνος υπερδιαστασιολόγησης του έργου) και οι στόχοι της ιεραρχίας των αποβλήτων να είναι απολύτως σεβαστοί. Επιπλέον, αυτά τα έργα, μικρά ή μεγάλα, πρέπει να κατασκευάζονται με τρόπο που να επιτρέπουν αργότερα το μετασχηματισμό τους σε εργοστάσια ανακύκλωσης.
30. Η Ε.Ε. έχει διάθεση να συγχρηματοδοτεί «ασφαλή έργα» δηλαδή,
α) Έργα μεέμφαση και προτεραιότητα στη χωριστή συλλογή, στην ανακύκλωση, σε εκστρατείες εκπαίδευσης, στη κατασκευή εργοστασίων για παραγωγή ψηλής ποιότητας κόμποστ.
β) Στη χωριστή συλλογή πέντε ροών αποβλήτων (χαρτί, πλαστικό, μέταλλο,γυαλί και βιολογικά απόβλητα) όπως καθορίζεται στο ελληνικό Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ), το οποίο πρέπει να υλοποιηθεί χωρίς καθυστερήσεις. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για Δήμους και Περιφέρειες που προβλέπουν κατασκευή Μ.Ε.Α.
γ) Οι Δήμοι αυτοί καλούνται να εγκαταστήσουν το συντομότερο δυνατόν λειτουργικό σύστημα συλλογής πέντε ροών αποβλήτων σύμφωνα με τον ΕΣΔΑ πριν ή εντός της περιόδου υλοποίησης των συγκεκριμένων συγχρηματοδοτούμενων από την Ε.Ε. έργων.
δ) Πρέπει με σαφήνεια να προκύπτει ότι το έργο αυτό πληροί όλα τα παραπάνω κριτήρια.
31. Λοιπές πληροφορίες. Από τις ελληνικές αρχές ζητούνται περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο υπολογισμού των ποσοτήτων των απορριμμάτων και την πρόβλεψη των μελλοντικώνποσοτήτων. Αυτά φαίνεται να έρχονται σε αντίθεση με εκείνα που προβλέπονται στον Περιφερειακό Σχεδιασμό (ΠΕΣΔΑ), όπου εξηγείται ότι ο πληθυσμός στη Περιφέρεια μειώνεται σταθερά τα τελευταία χρόνια και αναμένεται να συνεχιστεί η τάση τα επόμενα χρόνια. Λαμβάνοντας επίσης υπόψιν ότι θα εφαρμόζονται πολιτικές πρόληψης, οι ποσότητες των παραγόμενων απορριμμάτων, τόσο σαν σύνολο όσο κατά κεφαλήν, θα πρέπει σταδιακά να μειώνονται και όχι να αυξάνονται.
Αναλύοντας το πρωτότυπο κείμενο της επιστολής ο αναγνώστης θα βρει και άλλα σημεία ή παρατηρήσεις. Ας σταματήσουμε στα 31 για λόγους σημειολογίας.
Σταχυολογώντας υπάρχουν ορισμένα κρίσιμα θέματα που χρήζουν διευκρίνησης και απάντησης.
Α. Ποια θα είναι η σύνθεση των αποβλήτων που εισέρχονται στις εγκαταστάσεις;
Β.Υπάρχει κατάλληλοσύστημα χωριστής συλλογής αποβλήτων στην Περιφέρεια όπως απαιτείται;
Γ.Ποια η ποιότητα του παραγόμενου κόμποστ;
Δ.Είναι ζωτικής σημασίας να είναι τοκόμποστυψηλής ποιότητας ώστε να μην καταλήγει στον χώρο υγειονομικής ταφής;
Ε.Θα είναι μέρος των υλικών εξόδου τα παραγόμενα προϊόντα SRFή/και RDF;
ΣΤ.Σε τέτοια περίπτωση ποιες είναι οι αναμενόμενες ποσότητεςSRF ή/και RDF;
Ζ. Θα υπάρξει αγορά για τα παραγόμενα προϊόντα SRF ή/και RDF;
Η.Είναι σαφές από τα παρεχόμενα στοιχεία ότι η απαίτηση για τις εγκαταστάσεις αυτές να επεξεργάζονται ποσότητες μέχρι το 50% των συνολικών παραγόμενων απορριμμάτων, δεν τηρήθηκε.
Θ.Αν και υπάρχουν αναφορές για τους στόχους ανακύκλωσης το 2020, φαίνεται ότι δεν εξετάστηκαν οι στόχοι που έχουν τεθεί στο νέο πακέτο οδηγιών για την Κυκλική Οικονομία (Απόβλητα, Οδηγία Πλαίσιο 851/2018 και οδηγία για την υγειονομική ταφή 850/2018), όπου πρόκειται να ενσωματωθούν στο εθνικό δίκαιο εντός του Ιουλίου 2020.
Ι. Επομένως ο στόχος για 50% πρέπει να γίνει σεβαστός και πρέπει επίσης να αιτιολογηθεί πως αναμένεται ότι θα εκπληρωθούν οι απαιτήσεις των νέων οδηγιών.
Κλείνουμε με την ελπίδα την όποια εξέλιξη και την όποια έκβαση στην περίπτωση της Πελοποννήσου να την εκλάβουμε ως μάθημα και ως χρήσιμη εμπειρία που θα μας διδάξει από εδώ και στο εξής να γίνεται πολύ πιο προσεκτική και με μεγαλύτερη επιμέλεια η ανάγνωση και η ανάλυση των προγραμμάτων της Ε.Ε. καθώς και των προϋποθέσεων συμμετοχής σε αυτά, ώστε να υποβάλλονται καλά τεκμηριωμένες και επαρκείς μελέτες στο μέλλον και οι οποίες να ανταποκρίνονται με επιτυχία στις εκάστοτε απαιτήσεις των αξιολογητών.
Δεν υπάρχει η πολυτέλεια οι τοπικές κοινωνίες να υφίστανται περαιτέρω απώλειες σε χρόνο, ενέργεια και τελικά σε απώλεια πόρων, που είναι τόσο ζωτικής σημασίας για την ποιοτική και αξιοπρεπή διαβίωση.
