Οι ορχήστρες πνευστών: Ιστορία και τοπικές προοπτικές με βάση τη διεθνή πραγματικότητα*

Οι πρώτοι όμως "σχηματισμοί" μουσικών οργάνων που αποτελούνταν από ομάδες πνευστών και κρουστών οργάνων εμφανίστηκαν στην Ευρώπη, την περίοδο του Μεσαίωνα. Τα πνευστά όργανα επίσης εκείνη την εποχή, λόγω του δυνατού ήχου τους σε σχέση με άλλα μουσικά όργανα, χρησιμοποιούνταν και ως σινιάλο, σαν συναγερμός δηλαδή, ώστε από διάφορα υπερυψωμένα συνήθως σημεία της οχύρωσης της πόλης, να προειδοποιούν τους κατοίκους ή τη φρουρά της πόλης για επικείμενο κίνδυνο. Μουσικά Σύνολα όμως, πρόγονοι της "Μπάντας" πνευστών δεν δημιουργήθηκαν μόνο στην Ευρώπη τότε αλλά και στην Ανατολή. Κατά την Α' πολιορκία της Βιέννης το 1529 από τον Σουλεϊμάν, περνώντας ο Οθωμανικός στρατός από τις πεδιάδες της Ουγγαρίας βαδίζοντας προς τη Βιέννη, του στρατού τους προηγούνταν η στρατιωτική τους μπάντα. 

Η περίοδος της Αναγέννησης χαρακτηρίστηκε από ευρύτερη κοινωνική, πολιτιστική και πολιτισμική άνοδο, μετά τη στασιμότητα και την αγριότητα του Μεσαίωνα. Τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά αυτής της εποχής που αφορούν τις Μπάντες (της εποχής), είναι η μεγάλη τεχνική βελτίωση στην οργανοποιία και η δημιουργία μεγαλύτερων σχηματισμών (συνόλων) πνευστών και κρουστών οργάνων. Τα μουσικά αυτά σύνολα χρησιμοποιούνται πλέον ευρύτατα σε δημόσιες τελετές κυρίως θρησκευτικές αλλά και της Αυλής. Την ίδια περίοδο επίσης, στην εκκλησία του Αγίου Μάρκου στη Βενετία της Ιταλίας, ο Andrea Gabrielli και ο ανιψιός του Giovanni, πειραματίζονται με τη χρήση μουσικών συνόλων πνευστών οργάνων κατά τη διάρκεια της λειτουργίας με πολύ εντυπωσιακά αποτελέσματα. 

Κατά τον 17ο αιώνα, η μπάντα αύξησε τη δυναμική της αλλά και την ποικιλία στις δραστηριότητες της. Υπήρχαν ολόκληρες μπάντες που συντηρούνταν από τους δήμους των μεγάλων πόλεων της Κεντρικής Ευρώπης αλλά και μέσα στις βασιλικές αυλές, όπως του Λουδοβίκου του 14ου της Γαλλίας. Κατά τον 18ο αιώνα, η Μπάντα αρχίζει και αποκτάει έναν χαρακτήρα πιο συγκροτημένου και συμφωνικού μουσικού συνόλου, στα ηχοχρωματικά πρότυπα της συμφωνικής ορχήστρας. Σπουδαίοι συνθέτες γράφουν μουσική για μικρότερα ή μεγαλύτερα τέτοια σύνολα πνευστών, όπως οι Franz Josef Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart κ.α. Στην Αμερική και τη Ρωσία, μπάντες συμμετέχουν σε πάσης φύσεως δημόσιες εκδηλώσεις, ακόμα και στη θρησκευτική λατρεία.

Στην Ευρώπη των μεγάλων επαναστάσεων που ακολούθησαν, η εξέλιξη και η δραστηριότητα της Μπάντας ακολουθεί παράλληλη πορεία με τα καταιγιστικά γεγονότα αυτής της περιόδου. Οι στρατιωτικές μπάντες εκσυγχρονίζονται, αυξάνονται σε μέγεθος, ενώ γράφεται συνεχώς νέα μουσική για αυτές. Η εκμάθηση μουσικής της εποχή εκείνη αποκτάει λαϊκή βάση, και έτσι στο ευρύτερο κλίμα ίδρυσης συλλόγων, λεσχών και σωματείων από τους καλλιεργημένους κύκλους της εποχής, άρχισαν να ιδρύονται παντού και σχολές μουσικής, όπως άλλωστε και στα Επτάνησα.

To 19o αιώνα επίσης παρατηρείται μεγάλη μπαντιστική δραστηριότητα στην Αγγλία και στην Αμερική. Εκτός από τις στρατιωτικές μπάντες, σύνολα πνευστών  εμφανίζονται σχεδόν σε όλες τις μεγάλες αγγλικές και αμερικανικές πόλεις, σαν Δημοτικές Φιλαρμονικές, οι οποίες συμμετέχουν σε κάθε είδους ψυχαγωγική εκδήλωση. Στην Αγγλία, ξεχωρίζει και αρχίζει να δημιουργεί τη δική της παράδοση και κουλτούρα, η αγγλική μπάντα χάλκινων πνευστών, η Brass Band, που η δημιουργία της σχετίζεται άμεσα με τη βιομηχανική επανάσταση και την πολιτική ιστορία της Αγγλίας. 

Φτάνοντας στον 20ο αιώνα, η Μπάντα πλέον αρχίζει και αυτονομείται καλλιτεχνικά και αποτελεί πλέον ένα ξεχωριστό κομμάτι της πλούσιας εκείνη την εποχή καλλιτεχνικής δραστηριότητας αλλά και της μουσικής βιομηχανίας πλέον. Από την περίοδο εκείνη και έπειτα, έχουμε σύνθεση μουσικών έργων για μπάντα με αυξημένες δυσκολίες, διαγωνισμούς για μπάντες, ηχογραφήσεις δίσκων, ζωντανές ραδιοφωνικές συναυλίες, διαγωνισμούς σύνθεσης έργων για μπάντα, ίδρυση επαγγελματικών Φιλαρμονικών, ευρείας κλίμακας ένταξη στα σχολικά προγράμματα εκμάθησης μουσικής των πνευστών και κρουστών οργάνων, ίδρυση πανεπιστημιακών εδρών για σπουδές μπάντες άλλες δραστηριότητες.

Υπάρχουν πολύ σημαντικά πράγματα προς συζήτηση, σκέψη και δράση για τους ανθρώπους που ασχολούνται με το χώρο της Μπάντας σήμερα. Μερικά από αυτά είναι η διαρκής αξιολόγηση της όλης πορείας μας χωρίς εφήμερους εφησυχασμούς στο παρελθόν, ο καθορισμός και η άσκηση της καλλιτεχνικής και εκπαιδευτικής δραστηριότητας με σύγχρονους όρους, η «εναρμόνιση» της παρεχόμενης πολιτιστικής δραστηριότητας, κατά το δυνατόν βέβαια, με τις σημερινές διεθνείς συνθήκες που επικρατούν στις προηγμένες μπαντιστικά χώρες, καθώς και η διαρκής προσπάθεια αναζήτησης της καινοτομίας είτε σε εκπαιδευτικό είτε σε καλλιτεχνικό επίπεδο 

Η παρεχόμενη μουσική εκπαίδευση στις Μπάντες θα πρέπει να έχει τρεις στόχους: (α) στο να γίνουν οι μέλλοντες όσο γίνεται περισσότερο καταρτισμένοι ερασιτέχνες μουσικοί - μέλη της Μπάντας, (β) στο να τους δώσει τα κατάλληλα ερεθίσματα μήπως ασχοληθούν επαγγελματικά με τη μουσική, να τους θεωρεί δηλαδή ως δυνητικά εν δυνάμει επαγγελματίες μουσικούς, και (γ) να τους «μορφώνει» γενικά για τη μουσική, καθιστώντας τους, τους μελλοντικούς «κριτικούς» ακροατές μουσικής.  

Οι Φιλαρμονικές μας ήταν, είναι, και θα είναι ζωντανά κύτταρα ευρύτερης βιωματικής εκπαίδευσης και πολιτισμού και φάροι εσωτερικής καλλιέργειας, σημεία αναφοράς δηλαδή στη ζωή των μαθητών τους, των μουσικών τους αλλά και του κοινού τους.

 

*Το παρόν κείμενο αποτελεί περίληψη της ομιλίας που πραγματοποίησε ο Σπυρίδων Ρουβάς, υπ. διδάκτωρ του ΤΜΕΤ-ΠΑΜΑΚ και υπαρχιμουσικός της Φ.Ε. «Μάντζαρος», στην αίθουσα τελετών της τελευταίας, την Τετάρτη 13 Μαρτίου 2019.